تولید برق روی مدار تحریم روسیه

اتمام موفقیت‌آمیز مذاکرات هسته‌یی ایران و لغو تحریم‌ها سبب شده است تا وزارت نیرو برای توسعه صنعت نیروگاه‌سازی ایران دنبال جذب شرکای خارجی برود. شرکت‌های روسی پس از تثبیت حضور خود در صنعت نفت با امضای چند تفاهمنامه مطالعه میدان‌های نفتی، اکنون به دنبال پررنگ‌کردن نقش خود در صنعت برق ایران هستند. ساخت نیروگاه بخاری سیریک توسط شرکت تکنوپروم‌اکسپورت نقطه آغاز حضور پسابرجامی روس‌ها در این صنعت است. شرکتی که پیش از انقلاب نیز در ساخت 3 نیروگاه در ایران حضور داشته است. نکته تامل‌برانگیز در قرارداد فعلی اما، قرار گرفتن نام این شرکت در لیست تحریم‌های ایالات‌متحده و اتحادیه اروپاست که سبب می‌شود ابعاد اجرایی مختلف این پروژه در ابهام قرار بگیرد. گزارشی در این زمینه را در ادامه می‌خوانید.

به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از تعادل ، دوران پسابرجام به منزله برداشته‌شدن برخی سدهای تحریمی در مسیر توسعه صنعتی ایران و زمینه‌ساز حضور شرکت‌های بزرگ بین‌المللی برای همکاری با شرکت‌های داخلی و انتقال دانش، تجربه و سرمایه است. این اتفاق به دلایل مختلفی هنوز در صنعت برق ایران رخ نداده است. از سویی فعالان این صنعت و برخی شرکت‌ها همچون مپنا از اساس نیاز به حضور شرکت‌های خارجی در ایران را غیرضروری دانسته و توانمندی شرکت‌های داخلی ایران را مناسب ارزیابی می‌کنند. متولیان اما با توجه به نیاز سالانه 5 هزار مگاواتی ایران از ذات حضور خارجی‌ها دفاع می‌کنند. اما آن‌روی سکه برخی انتخاب‌هایی است که از سوی وزارت نیرو برای همکاری‌های خارجی صورت می‌گیرد و شرکت‌هایی برای مشارکت با بخش داخلی ایران برگزیده می‌شوند که طبق نظر کارشناسان از صلاحیت کافی برای اجرای این پروژه برخوردار نیستند. نمونه این موضوع در قرارداد یونیت‌اینترنشنال مشاهده می‌شود که یکی از بزرگ‌ترین سرمایه‌گذاری‌های خارجی در ایران در دوران پساتحریم خوانده‌ شد.

این پرسش‌ها در رابطه با انتخاب پیمانکار ساخت نیروگاه بخاری سیریک اما به سبک انتقادها در مورد قرارداد با یونیت نبود. تا به این جای کار، قرارداد با شرکت تکنوپروم اکسپورت بدون هیچ حاشیه‌یی رو به جلو حرکت کرده است. این در حالی است که بررسی‌ها نشان می‌دهد جدا از اینکه شرکت تکنوپروم‌اکسپورت روسیه جزو شرکت‌های درجه اول دنیا در حوزه نیروگاه‌سازی به حساب نمی‌آید، با مشکلی اساسی‌تر دست‌وپنجه نرم می‌کند. این مشکل قرار گرفتن نام این شرکت در لیست تحریم‌های اتحادیه‌اروپا و ایالات‌متحده‌ است.

 تکنوپروم‌اکسپورت زیرمجموعه هلدینگ بزرگ ملی «روستک» روسیه است. این مجموعه بزرگ اقتصادی که در زمره صندوق‌های ملی رفاه قرار دارد در سال 2007 با هدف توسعه، تولید و صادرات محصولات های‌تک در صنایع نظامی و عمرانی ایجاد شد. در حال حاضر 663واحد صنعتی و 13هلدینگ مختلف به عنوان زیرمجموعه شرکت Rostec روسیه مشغول به فعالیت هستند که از این تعداد 8هلدینگ به صنایع دفاعی و نظامی مرتبط هستند. مدیرعامل این هلدینگ شخصی به نام «سرگی شمزوف» است. وی فارغ‌التحصیل آکادمی نظامی نیروهای مسلح فدراسیون روسیه است. وی در سال 1983 تا 1988 به عنوان سرپرست یک موسسه تحقیقاتی در آلمان‌شرقی مشغول به فعالیت بود و در آنجا برای نخستین‌بار با ولادیمیر پوتین آشنا می‌شود. پس از آن پوتین و شمزوف برای مدتی در یک بلوک در آلما‌ن‌شرقی با یکدیگر زندگی و به عنوان همکار در کا‌. گ. ب حضور داشتند. همکاری که نقطه آغاز دوستی این دو نفر می‌شود.

شرکت تکنوپرو‌م‌اکسپورت به عنوان یکی از زیرمجموعه‌های روستک در حوزه مهندسی و ساخت تاسیسات انرژی شامل نیروگاه‌های آبی، حرارتی، زمین‌گرمایی و دیزلی، خطوط انتقال و پست‌های توزیع برق فعالیت می‌کند. عمده فعالیت‌های این شرکت در داخل روسیه و کشورهای بلوک شرق مانند ویتنام، سوریه، کوبا، چین، کره‌شمالی، لهستان، رومانی و برخی کشورهای دیگر است. نیروگاهی که کلنگ آن امروز در سیریک هرمزگان به زمین می‌خورد، نخستین حضور این شرکت در ایران به حساب نمی‌آید. تکنوپروم‌اکسپورت برای نخستین‌بار در سال 1348 و برای ساختن نیروگاه برق‌آبی روی رودخانه ارس وارد ایران شد. بررسی پروژه‌های معرفی شده‌ در تارنمای این شرکت نشان‌دهنده این است که پروژه‌های اجرا شده در ایران همواره از بزرگ‌ترین پروژه‌های بین‌المللی این شرکت به حساب می‌آمده است.

پس از آن در سال 53 ساخت دو فاز نیروگاه 1900مگاواتی رامین اهواز به این پیمانکار روس واگذار شد. افتتاح فاز دوم این پروژه حدود 9سال به طول انجامید و در سال 1364 به بهره‌برداری رسید. نیروگاه شهید منتظری اصفهان با ظرفیت 1600مگاوات، پروژه دیگری است که با مشارکت تکنوپروم‌اکسپورت در سال 1357 آغاز شد و بهره‌برداری آن در سال 1363 به پایان رسید. دو نیروگاه رامین و شهید منتظری که در سال‌های اخیر به‌شدت منطقه را آلوده کرده‌ بودند، در این دولت سوخت آن از مازوت به گاز تبدیل شد.

صرف‌نظر از ابهام در توان فنی و تکنیکی این شرکت در ساخت نیروگاهی که به گفته مدیرعامل شرکت تولید نیروی برق حرارتی از نظر فناوری از نوع پیشرفته به حساب می‌آید، مساله مهم در رابطه با قرار گرفتن نام تکنوپروم‌اکسپورت و شرکت بالادستی آن یعنی روستک در تحریم‌های اتحادیه اروپا و ایالات‌متحده علیه روسیه در رابطه با مساله اوکراین است.

اتحادیه اروپا با انتشار لیستی در دسامبر سال 2014 نام اشخاص و واحدهایی که تحت تحریم این اتحادیه در رابطه با مساله اوکراین قرار گرفته‌اند را منتشر کرد. یکی از این اشخاص «سرگی ویکتورویچ شمزوف» مدیرعامل هلدینگ روستک است که در سطرهای بالاتر شرح حال وی رفت. در تشریح علت تحریم شمزوف عنوان شده که وی از اشخاص نزدیک و معتمد ولادیمیر پوتین است که با یکدیگر به عنوان افسران کا. گ. ب در شهر درزدن فعالیت داشته‌اند. شمزوف یکی از اعضای شورای عالی حزب حاکم «روسیه واحد» نیز به حساب می‌آید. عنوان شده است که وی منافع زیادی از طریق ارتباطات خود با رییس‌جمهور روسیه و وعده پست‌های بالای مدیریتی در شرکت‌های دولتی اخذ کرده است.

در ادامه گزارش اتحادیه اروپا به‌طور مشخص به علت تحریم شرکت تکنوپروم‌اکسپورت اشاره شده و آمده است که این شرکت زیرمجموعه روستک، در حال برنامه‌ریزی برای ساخت واحدهای نیروگاهی در شبه‌جزیره کریمه است. موضوعی که سبب افزایش ادغام بیشتر این منطقه در فدراسیون روسیه خواهد شد.

یکی دیگر از دلایل تحریم هلدینگ روستک، فعالیت یکی دیگر از شرکت‌های وابسته آن به نام «روزوبرون‌اکسپورت» در کریمه است. این شرکت در زمینه صنایع دفاعی و نظامی پروژه‌هایی را در این شبه‌جزیره دنبال می‌کند که سبب افزایش وابستگی به روسیه در این بخش می‌شود.

براساس توضیحات منتشر شده در تارنمای شرکت تکنوپروم این شرکت در بسیاری از پروژه‌های خود، به واردات تجهیزات از کشورهای خارجی و به ویژه اروپا مشغول بوده است. به عنوان مثال طبق بررسی‌های این شرکت در ساخت دو واحد 450مگاواتی CHP در شهر سن‌پترزبورگ در سال‌های 2000 و 2006 و پیش از اعمال تحریم‌های یک‌جانبه علیه این کشور، ‌کنسرسیومی متشکل از شرکت‌های زیمنس، پولار و فورچون را برای سازماندهی واردات تجهیزات خارجی تشکیل داده‌ بود. مساله‌یی که نشان‌ می‌دهد این شرکت روسی برای اجرای پروژه‌های خود به شرکت‌های اروپایی برای واردات تجهیزات نیاز دارد. بی‌شک قرار گرفتن نام این شرکت در لیست تحریم‌ها می‌تواند باعث مشکلات زیادی در اجرای پروژه نیروگاه سیریک شود و حتی ممکن است برای اجرای این پروژه نیاز به اتخاذ راهکارهای غیرمتعارفی شود که ایران در زمان تحریم‌های علیه خود اتخاذ می‌کرد.

از سوی دیگر همکاری وزارت‌ نیرو با شرکت تحریم ‌شده توسط ایالات‌متحده و اتحادیه اروپا می‌تواند مشکلاتی برای منافع ملی جمهوری‌اسلامی‌ایران که به تازگی از بند تحریم‌های هسته‌یی خارج شده و در شرایط حساس منطقه‌یی قرار دارد، به وجود آورد. در این رابطه در گفت‌وگو با علی خرم کارشناس حقوق بین‌الملل و سفیر سابق ایران در مقر اروپایی سازمان ملل متحد ابعاد این مساله را مورد بررسی قرار دادیم.

خرم در تشریح حقوقی انواع تحریم‌ها بیان داشت: «در حقوق بین‌الملل دو نوع تحریم داریم. دسته اول تحریم‌های یک‌جانبه و فراملی است که یک کشور مانند ایالات‌متحده یا اتحادیه‌اروپا علیه کشور دیگری مانند روسیه وضع می‌کنند. دسته دوم تحریم‌های همه‌جانبه و بین‌المللی هستند که در شورای امنیت سازمان ملل و در چارچوب ماده 37 فصل هفتم قرار می‌گیرند. در صورتی که کشوری مشمول یکی از 3اتهام مطرح‌شده در ماده 37 واقع شود، مشمول تحریم‌های ماده 41 فصل هفتم منشور شورای‌امنیت می‌شود و اجرای این تحریم‌ها توسط تمام کشورها الزامی می‌شود.»

تحریم‌های اعمال‌شده توسط امریکا و اتحادیه‌اروپا علیه اشخاص و واحدهای روسی از جمله شرکت تکنوپروم‌اکسپورت در دسته اول قرار می‌گیرند. خرم در رابطه با نحوه برخورد ایران با این موضوع به روابط دوجانبه ایران و کشورهای تحریم‌کننده اشاره و اظهار کرد: «تحریم‌های یک‌جانبه در چارچوب قوانین کشور تحریم‌کننده قرار می‌گیرند و اجرای آن از لحاظ حقوق بین‌الملل برای سایر کشورها الزامی نیست. اما در این رابطه باید به روابط دوجانبه بین خود و کشور تحریم‌کننده توجه کرد و این موضوع را در نظر داشت که آیا کشور تحریم‌کننده از ما انتظار دارد که به این تحریم‌ها احترام بگذاریم؟ مسلما در رابطه با تحریم‌های ایالات‌متحده انتظار احترام به این تحریم‌ها از سوی ایران نمی‌رود. چون امریکا همزمان ایران را نیز مورد تحریم قرار داده و دلیل منطقی برای همراهی ایران با تحریم‌های این کشور علیه روسیه و شرکت‌های آن وجود ندارد. اما در رابطه با تحریم‌های اتحادیه اروپا و با توجه به روابط ایران با کشورها باید تامل کرد.»

این کارشناس حقوق‌ بین‌الملل با اشاره به نیاز ایران به اتحادیه‌اروپا برای مقابله با تهدیدهای دونالد ترامپ گفت: «ما برای مقابله با زیاده‌خواهی‌های ترامپ باید اتحادیه اروپا را در کنار خود داشته باشیم. از این‌رو برای انجام چنین معامله‌یی حتما باید با اتحادیه‌اروپا مشورت کنیم. در صورتی که اتحادیه‌اروپا با ارائه دلایلی به سختی مخالف همکاری ایران با شرکتی باشد، ما باید دست نگه‌ داریم. اما اگر آنها به تحریم‌های خودشان بسنده ‌کنند و انتظار همراهی ایران با این تحریم‌ها را نداشته ‌باشند در این‌صورت می‌توانیم به این کار ادامه بدهیم.»

وی با اشاره به سابقه روسیه در مواجهه با تحریم‌های یک‌جانبه علیه ایران افزود: «روسیه در دورانی که تحریم‌های یک‌جانبه امریکا و اتحادیه اروپا علیه ایران اعمال شده بود برای همکاری با ایران ملاحظه امریکا و اتحادیه‌اروپا را می‌کرد. یعنی اگر اکنون جای ایران و روسیه عوض شود روسیه قطعا این کار را انجام می‌داد. پس از تصویب تحریم‌های همه‌جانبه شورای امنیت علیه ایران نیز روسیه با دست باز به همکاری با ایران پاسخ منفی می‌داد. بنابراین اکنون ایران نیز در مورد تحریم‌های یک‌جانبه امریکا و اروپا علیه روسیه باید ملاحظات روابط خود با اتحادیه‌اروپا را در نظر  بگیرد.»

وی با خط قرمز خواندن روابط ایران با اتحادیه‌اروپا برای مقابله با آدم نامعقولی مانند دونالد ترامپ افزود: «ما باید اتحادیه اروپا را در کنار خود داشته‌ باشیم و در این‌ رابطه عقل کارشناسی ایجاب می‌کند که با نقض‌کردن یک‌جانبه تحریم اتحادیه‌اروپا علیه آن شرکت روسی (تکنوپروم‌اکسپورت) عمل نکنیم و حتما با اروپایی‌ها مشورت کنیم. ما نباید همزمان تمام اهداف را نابود کنیم. اکنون ترامپ در کنار بخشی از کشورهای منطقه با ایران در افتاده‌اند و همین دشمنی‌ها برای ما کافی است و نباید بگذاریم که کسان دیگری نیز به این‌سو سوق پیدا کنند.»