نیمه خالی توافق اوپک برای نفت

هرچند در این میان وزیر انرژی عربستان سعودی رشد تولید نفت در آمریکا را تهدیدی برای بازار و توافق اخیر برای کاهش تولید نفت ارزیابی نمی‌کند، اما با این وجود نوسانات بازار جهانی نفت شاهد خوبی برای اثرگذاری رشد تولید نفت شیل بر قیمت‌ها به شمار می‌رود. در حال حاضر اگرچه اخبار مثبتی در‌باره روند اجرای طرح کاهش تولید از سوی کشورهای متعهد به این طرح منتشر می‌شود، با این حال بازار جهانی نفت با نگاهی به افزایش تعداد دکل‌های حفاری در آمریکا و پیش‌بینی‌هایی که از رشد تولید نفت خام در این کشور ارائه می‌شود، افتان و خیزان در حال حفظ قیمت‌ است و رشد چشمگیر قیمت‌ها را به زمانی دیگر موکول می‌کند.

به این ترتیب می‌توان سایه سنگین افزایش تولید نفت شیل که از آن تحت عنوان «انقلاب شیل» یاد می‌شود را روی تلاش سایر کشورها برای کاهش تولید نفت مشاهده کرد. در کنار انقلاب شیل که با رشد تکنولوژی و کاهش هزینه‌های تولید رقم خورده است، سیاست‌های رئیس‌جمهوری جدید آمریکا و اثر آن بر افزایش قدرت شیل را نیز نمی‌توان نادیده گرفت. به گزارش دنیای اقتصاد، رئیس‌جمهور ترامپ که سیاست‌های او برای استقلال انرژی آمریکا بر همه مشخص است، تلاش دارد با افزایش تولید نفت و گاز ایالات متحده آمریکا بیش از هر رئیس‌جمهوری دیگری طرح قدیمی مستقل شدن آمریکا از نفت خاورمیانه را عملیاتی کند. به این ترتیب روی کار آمدن چنین رئیس‌جمهوری (که اعتقادی به رشد انرژی‌های پاک و مساله گرم شدن زمین ندارد) در کنار تلاش برای کاهش تولید که هدف رشد قیمت نفت را پیگیری می‌کند، تبدیل به وزنه‌هایی برای رشد تولیدات شیل شده است.

طبق آخرین آمار منتشر شده از سوی موسسه بیکر هیوز، تعداد دکل‌های حفاری فعال در صنعت نفت آمریکا در هفته منتهی به جمعه گذشته، رشدی 15 عددی داشته و به 566 دستگاه رسیده است. مجموع دکل‌های حفاری فعال در آمریکا، شامل نفت و گاز نیز در مجموع رشدی 18 عددی داشته و به 712 دکل فعال رسیده است. به این ترتیب این سوال که رشد تولید نفت شیل آمریکا چگونه می‌تواند طرح کاهش تولید را خنثی کرده و معضل افزایش عرضه نفت در بازارهای جهانی را تشدید کند، سوالی مهم به نظر می‌رسد. این سوال در شرایطی مطرح است که رشد تولیدات شیل تنها طرح کاهش تولید را تهدید نمی‌کند و تبعات دیگری نیز به همراه دارد که قابل بررسی به نظر می‌رسد. هرچند پیش از این مقام‌های نفتی مطرح در دنیا محدوده 50 تا 55 دلار برای قیمت نفت را محدوده‌ای عنوان کرده بودند که هم می‌تواند منجر به بهبود درآمد کشورهای تولیدکننده نفت شود و هم مانع قدرت گرفتن تولیدکنندگان شیل، با این حال به نظر می‌رسد صنعت شیل با تکیه بر تکنولوژی تولیدی که حالا در اختیار دارد، قصد ندارد به راحتی در مقابل این محدوده قیمتی تسلیم شود. به این ترتیب هرچند تعداد دکل‌های حفاری نفت شیل سه هفته پیش از این با کاهشی 6 دستگاهی همراه بوده است اما نمی‌توان رشد سریع و پایدار دکل‌ها را که حالا در جریان است انکار کرد، رشدی که تبعات آن هم متوجه تولیدکنندگان سنتی نفت خواهد شد و هم خود تولیدکنندگان شیل.

رشد دکل‌های حفاری در آمریکا و تبعات آن

آمار مربوط به رشد تعداد دکل‌های حفاری نفت و گاز شیل آمریکا نشان می‌دهد از ماه مه 2016 (که تعداد دکل‌های فعال در کف خود قرار داشته) تا کنون، تعداد کل این دکل‌ها بیش از 70 درصد رشد داشته است. در واقع طی نزدیک به 9 ماه گذشته، 290 دکل به دکل‌های فعال در صنعت نفت و گاز شیل افزوده شده است. از دیگر سو تعداد دکل‌های حفاری نفت خام از ژانویه 2015 به این سو، شاهد رشد سالانه بوده است. تعداد سکوهای تولید گاز نیز برای نخستین بار از سال 2011 به این سو با رشدی سالانه همراه بوده است. به این ترتیب برداشتی که می‌توان از این آمارها داشت چیزی جز افزایش تولید نفت و گاز شیل در سال جاری میلادی نیست. اما موضوعی که در این میان اهمیت دارد چیزی است که جان کمپ، تحلیلگر ارشد خبرگزاری رویترز به آن اشاره می‌کند. به گفته این کارشناس رشد تعداد دکل‌های حفاری در حالی در صنعت شیل آمریکا رقم می‌خورد که میزان تولید این دکل‌ها، به لطف پیشر‌فت تکنولوژی، بسیار بیشتر از گذشته شده است. در واقع با رشد تکنولوژی، افزایش بهره‌وری و تولید نفت و گاز دکل‌ها بیش از آنچه پیش از این وجود داشته در حال رقم خوردن است. به این ترتیب تکنولوژی حفاری افقی و شکست هیدرولیکی، باعث شده دکل‌های حفاری بسیار سریع‌تر از گذشته نفت و گاز استخراج کنند.

از نگاه کارشناسان نخستین مشکلی که با بازگشت نفت شیل به چرخه تولید رقم خواهد خورد، توقف افزایش قیمت نفت است. در واقع افزایش خروجی نفت شیل، که پیش از این در پی سیاست نفتی عربستان سعودی برای کاهش قیمت تضعیف شده بود، در وهله نخست تهدیدی برای رشد قیمت نفت و گاز به شمار می‌آید زیرا همواره رشد تولید و افزایش عرضه، کاهش قیمت‌ها را در پی داشته است. دیگر تهدیدی که تولد دوباره شیل به همراه دارد، بی‌اثر کردن توافق کشورهای عضو و غیرعضو اوپک برای کاهش تولید است. در واقع هم‌زمان شدن این دو اتفاق می‌تواند تلاش کشورهای متعهد به کاهش تولید را برای به ثمر نشستن این طرح در نیمه دوم سال جاری میلادی، خنثی کند. تهدید شیل در شرایطی وجود دارد که به نظر می‌رسد کشورهای تصمیم‌گیرنده برای کاهش تولید با در نظر گرفتن آن، دوره‌ای شش ماهه را برای اجرایی کردن تصمیم خود در نظر گرفته‌اند. به این ترتیب شش ماه نخست سال جاری میلادی زمانی برای آزمودن طرح کاهش تولید در کنار رقیبی مانند شیل است، اما بعد از این دوره چنانچه این طرح به واسطه رشد تولید شیل با شکست مواجه شود، گزینه‌های دیگر روی میز می‌آیند.

تکرار استراتژی حفظ سهم بازار

آن‌طور که کمپ عقیده دارد، کشورهای عضو و غیرعضو اوپک با اقدام خود برای کاهش تولید، جان دوباره‌ای به صنعت رو به احتضار شیل در آمریکا دادند، هرچند شیل آمریکا اندکی پیش از قطعی شدن توافق اوپک، با تکیه بر رشد تکنولوژی و کاهش هزینه‌های تولید، نشانه‌هایی از حیات را از خود بروز داده بود. برای مثال تولیدکنندگان گاز شیل، به‌طور مداوم در سه ماهه نخست سال 2016 سطح تولیدات خود را افزایش دادند. با تمام این تفاسیر اقدام اخیر برای کاهش تولید، اعتماد به نفس بیشتری به تولیدکنندگان نفت و گاز شیل در آمریکا داد. به این ترتیب همان‌طور که اشاره شد، چنانچه رشد تولیدات شیل با روند فعلی ادامه داشته باشد، 24 کشور متعهد به کاهش تولید، با اتمام دوره شش ماهه‌ای که در نظر گرفته‌اند، این طرح را تمدید نکرده و بار دیگر وارد بازی افزایش تولید خواهند شد. در چنین شرایطی استراتژی دفاع از سهم بازار مورد توجه کشورهای تولیدکننده نفت خام قرار خواهد گرفت، اتفاقی که باعث افزایش عرضه و کاهش قیمت نفت در نیمه دوم سال جاری میلادی خواهد شد. یکی دیگر از تبعات افزایش تولید نفت شیل، رشد تولید گاز شیل است که معمولا همراه با نفت استخراج می‌شود. به این ترتیب به هم ریختن توازن عرضه و تقاضا در بازار گاز و کاهش قیمت در این بازار نیز می‌تواند یکی از اتفاقات محتمل در نیمه دوم سال 2017 باشد. تمام این گزینه‌های تهدید آمیز در شرایطی مطرح هستند که به گزارش وال استریت ژورنال، تولیدکنندگان نفت شیل در آمریکا در حال برنامه‌ریزی برای افزایش بودجه حفاری در سال جدید میلادی هستند.

اثر اولیه توافق اوپک بر بازار نفت

تند شدن چرخ دنده‌های تولید نفت شیل در حالی تهدیدی برای تعادل بازار جهانی نفت به شمار می‌رود که خالد الفالح، وزیر نفت عربستان سعودی به تازگی پیش‌بینی کرده است که کاهش تولید کشورهای عضو و غیرعضو اوپک می‌تواند منجر به افت 300 میلیون بشکه‌ای از ذخایر جهانی نفت خام در اواسط سال جاری میلادی شود.به عقیده الفالح «چنانچه این پیش‌بینی با اجرای کامل توافق طی شش ماه آینده محقق شود، کاهش حجم ذخایر نفت تجاری به متوسط 5سال گذشته را شاهد خواهیم بود که در این صورت، تمدید این توافق غیرضروری خواهد بود.»در این شرایط، بررسی روند معاملات آتی بازار نفت نشان می‌دهد که بازار نفت از نیمه‌ 2017 شروع به متعادل شدن می‌کند و کاهش موجودی‌ها رقم خواهد خورد. در این شرایط اختلاف بین قراردادهای آتی 6 ماهه و 12 ماهه برای نفت WTI به یک دلار و برای نفت برنت به 55 سنت رسیده است؛ یعنی قرارداد ماه دسامبر 2017 (ماه 12 سال میلادی) برای نفت برنت فقط 55 سنت بالاتر از قرارداد ماه ژوئن 2017 (ماه 6 سال میلادی) قرار دارد.

هرچند این وضعیت همچنان به کونتانگو (contango، وضعیتی است که قیمت‌ها در قراردادهای بلندمدت بیشتر از قراردادهای کوتاه‌مدت است) موسوم است، اما این اختلاف اندک با توجه به هزینه‌های مربوط به ذخیره نفت جذابیتی برای ادامه ذخیره‌سازی ایجاد نمی‌کند. به عبارت دقیق‌تر، در آن زمان تولیدکنندگان انگیزه بیشتری برای فروش نقدی نفت پیدا می‌کنند و به تدریج شاهد کاهش سطح ذخایر نفت تجاری خواهیم بود. لازم به یادآوری است که در دوران مازاد عرضه نفت (بین سال‌های 2014 تا 2016) قیمت‌ها در قراردادهای بلندمدت به مراتب بیشتر از قیمت‌های کوتاه‌مدت بود؛ به‌طوری که این اختلاف، هزینه ذخیره‌سازی نفت را نیز پوشش می‌داد. بر این اساس، در آن دوران تولیدکنندگان تمایل داشتند فروش نفت خود را به تعویق بیندازند و در قیمت‌های بالاتری به فروش برسانند؛ امری که دائما موجودی نفت تجاری را افزایش می‌داد.

مثلا فرض کنید هزینه نگهداری هر بشکه نفت به مدت 6 ماه حدود 5/ 1 دلار باشد؛ اگر اختلاف قیمت بین قرارداد آتی 6 ماه بعد و قیمت نقدی 2 دلار باشد، در این شرایط، ذخیره‌سازی نفت سود نیم دلاری را عاید تولیدکننده می‌کرد. اکنون اما این اختلاف به کمتر از یک دلار رسیده و در نتیجه از نیمه سال 2017 انگیزه‌ای برای ذخیره‌سازی نفت نمی‌ماند، بنابراین کاهش موجودی نفت تجاری یکی از نخستین انتظاراتی است که معامله‌گران نفت پس از توافق اوپک و غیر‌اوپک در بازار نفت به آن بها داده‌اند، اما این تمام ماجرا نیست.

شیوه تهدید شیل

به این ترتیب توافق کشورهای عضو و غیرعضو اوپک در حالی نیمی از داستان ایجاد تعادل عرضه در بازار نفت است که با توجه به خیز شیل برای افزایش تولید، می‌توان انتظار معامله‌گران بازار برای مشخص شدن سطح تولیدات شیل را درک کرد. در حال‌حاضر فعالان بازار جهانی نفت به روند رو به رشد حفاری صنعت شیل چشم دوخته‌اند تا ببینند در نهایت قرار است چند بشکه نفت از این ناحیه بر ذخایر بازار افزوده شود. تولیدکنندگان نفت شیل در 14 هفته گذشته 123 دکل حفاری وارد چرخه تولید کرده‌اند در حالی که در سه ماه گذشته 72 دکل و در سه ماه قبل از آن نیز 28 دکل اضافه کرده بودند. با این میزان از افزایش دکل‌های حفاری، حتی یک پیش‌بینی محافظه‌کارانه نیز از اضافه شدن عرضه به بازار نفت از اواسط سال‌جاری میلادی حکایت دارد. این پیش‌بینی در شرایطی وجود دارد که چنانچه طرح کاهش تولید به نتیجه برسد، نیمه دوم سال 2017 باید زمانی برای کاهش عرضه باشد.

با این حال اداره اطلاعات انرژی آمریکا (EIA) افزایش تولید روزانه 300 هزار بشکه نفت در سال 2017 را برای این کشور پیش‌بینی می‌کند. آژانس بین‌المللی انرژی نیز رشد تولید 170 هزار بشکه‌ای در تولیدات روزانه نفت شیل را در سال جاری میلادی مطرح می‌کند. وزیر نفت عربستان هم رشد تولید روزانه 200 هزار بشکه‌ای را برای صنعت نفت آمریکا در سال‌جاری مطرح می‌کند. این پیش‌بینی‌ها در حالی وجود دارند که به عقیده کمپ افزایش تولید 200 یا 300 هزار بشکه‌ای تولیدات شیل می‌تواند بدون ایجاد نگرانی برای اوپک، به راحتی جذب تقاضای فعلی در بازار نفت شود اما نکته‌ای که در این میان وجود دارد این است که خروجی تولیدات شیل از نگاه این کارشناس معمولا به شکلی شگفت‌آفرین و بیش از انتظار بوده است. از نگاه این کارشناس، صنعت شیل آمریکا این توان را دارد که تولیدات خود را تا سقف 500 هزار بشکه در روز افزایش دهد، به این ترتیب چنانچه آمریکا این میزان از تولید را تا پایان سال جاری میلادی محقق کند، نسخه تعادل بازار در‌هم‌پیچیده خواهد شد. در چنین شرایطی کشورهای عضو و غیرعضو اوپک، در نیمه دوم سال‌جاری میلادی و با پایان یافتن محدودیت‌های تولید، شروع به افزایش تولید و دفاع از سهم خود در بازار خواهند کرد. این اتفاق جنگ تازه‌ای با حضور رقبایی قدرتمند در بازار به راه خواهد انداخت که معلوم نیست قیمت نفت را به کجا خواهد کشاند.