بحران خفته در بافت فرسوده
پلاسکو، نمایش تهران بی‌دفاع بود که در مواجه با حوادث و بلایی طبیعی و ناکارآمدی مدیریت شهری در تهران را نشان داد.
نمایشی که شهروندان تهرانی را بیش از پیش از مدیریت شهری وحشت‌زده و نا امید کرد. شهروندانی که پس از فاجعه پلاسکو مدام این سوال را از یکدیگر می‌پرسند: اگر در تهران زلزله بیاید چه اتفاقی رخ می دهد؟ هنگامی که مسئولان در مدیریت بحران یکی از میلیون‌ها ساختمان تهران ناتوان مانده‌اند، در زمان زلزله با یک کلانشهر 10 میلیونی چه خواهند کرد؟ براساس آمار 22 درصد پلاک‌های تهران در بافت فرسوده‌ای قرار دارد که زنگ خطر آن به‌صدا درآمده و هر لحظه باید منتظر وقوع فاجعه‌ای بسیار بزرگ‌تر از پلاسکو در آن باشیم. تراکم جمعیت بالا و بافت به‌شدت نفوذناپذیر برای امدادرسانی، از مهم‌ترین مشخصه بافت‌های فرسوده تهران است. در چندسال اخیر شهرداری بسته‌های تشویقی بسیاری برای نوسازی بافت‌های فرسوده تهران ارائه کرده که با اقبال مالکان آن مواجه نشده است.
22 درصدپلاک های تهران در بافت فرسوده است
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از قانون ، براساس آمار 43 درصد از کل واحدهای مسکونی تهران ناپایدار هستند و بیش از 4400 هکتار بافت فرسوده در این شهر وجود دارد که 22 درصد پلاک‌های تهران را به‌خود اختصاص داده اند. بافت‌های فرسوده تهران بیشتر در محدوده مرکزی شهر و در مناطق 12، 11 و 10 و همچنین مناطق حاشیه‌ای محدوده مرکزی مانند مناطق 15، 14، 7 و 17 متمرکز شده اند.
فرسوده؛بافت‌های نفوذناپذیر در هنگام بحران
تعریف بافت فرسوده شامل محلاتی می‌شود که در آن ساختمان‌ها ناپایدارند و با مصالح کم‌کیفیت ساخته شده‌اند به گونه‌ای که به شدت در مقابل زلزله ناایمن هستند و دسترسی ساکنان به خدمات شهری، خدمات بهداشتی، درمانی و خدمات آموزشی امکان‌پذیر نیست و یا به شدت با محدودیت مواجه است.
دغدغه مدیریت بحران برای امدادرسانی پس از وقوع حوادثی مانند زلزله در بافت فرسوده شهر تهران، نفوذناپذیری این محلات است چراکه به‌دلیل نوع بافت آن امکان ورود خودروهای امدادرسان مانند آتش‌نشانی، آمبولانس و ... تقریبا غیرممکن است. مساله دیگر تراکم جمعیت در این بافت است که جمعیتی چند میلیونی را در خود جای داده و در زمان وقوع حوادث جمعیت پیش‌بینی نشده‌ای در آن وجود دارد.
چرا تهران نوسازی نشد؟
براساس برنامه پنج‌ساله چهارم توسعه کشور، بافت‌های فرسوده باید طی 10 سال نوسازی شوند؛ اتفاقی که در تهران تاکنون رخ نداده است. مدیران شهری تهران از طرح‌های تشویقی بسیاری برای نوسازی بافت فرسوده خبر می‌دهند. درصورت نوسازی در پلاک‌های واقع در بافت فرسوده مصوب، تسهیلاتی مانند وام مسکن، معافیت کامل از پرداخت عوارض، واگذاری یک طبقه تراکم تشویقی، حفظ امتیاز انشعابات آب و برق و گاز، صدور پروانه ساختمانی بر اساس تجمیع فیزیکی پلاک‌ها و موکول کردن تجمیع ثبتی به زمان دریافت پایان کار، از سوی شهرداری به مالکان تعلق می‌گیرد.
بسته‌های تشویقی که تشویق نکرد
همچنین به‌گفته مدیران شهری، برای تشویق مالکان املاک فرسوده به تخریب و نوسازی، بسته‌ای در سه محور تدارک دیده شده و اجرای دستورالعمل های این بسته در حال حاضر در مناطق فرسوده تهران آغاز شده است. هدف بسته تشویقی جدید، کاهش قیمت تمام‌شده ساخت مسکن در بافت‌فرسوده است. شهرداری در قالب این بسته، هزینه‌های حاشیه‌ای سازنده‌ها را تا حد زیادی کاهش می‌دهد. محور اول و دوم این بسته، تقبل «هزینه‌های طراحی نما و معماری» و «حق‌الزحمه دفاتر خدمات الکترونیک شهر» برای پروژه‌های ساختمانی جدید در بافت‌فرسوده است. محور دوم نیز «اعمال تخفیف حداکثری از طرف سازمان نظام مهندسی برای تعرفه‌های نظارت مهندسان و تخفیف در عوارض نوسازی شهرداری» را شامل می‌شود و مطابق محور سوم بسته تشویقی جدید، مالکان املاک فرسوده درصورت انجام تخریب و نوسازی، اجازه دارند از امکانات رفاهی، بهداشتی، ورزشی و فرهنگی شهرداری تهران استفاده کنند. اما به‌راستی تاکنون این طرح‌ها تا چه اندازه در نوسازی بافت‌های فرسوده تاثیرگذار بوده‌اند. چرا با وجود این بسته‌های تشویقی شگفت‌انگیز، تهران همچنان کهنه است و نو نشده است؟
بافت فرسوده پاشنه آشیل مدیریت بحران
بافت فرسوده دلیل اصلی افزایش تلفات انسانی و خسارت در مواقع بروز بحران مانند بروز زلزله در کشور است. سازمان‌های مدیریت بحران در کشور که خود را برای مقابله با حوادث احتمالی مانند زلزله و سیل آماده می‌کنند، در مقابل چنین بافت‌هایی کاملا دست بسته هستند. زیرا هنگام بروز حادثه امکان حضور و امدادرسانی در این مناطق به‌شدت کم است. به‌همین دلیل یکی از تلاش‌های سازمان‌های دولتی به‌ویژه سازمان مدیریت بحران، تلاش برای بازسازی یا نوسازی بافت‌های فرسوده است؛ تلاش‌هایی که در سال‌های اخیر باکندی پیش رفته است.
اما و اگرهای بافت فرسوده
امروزه بافت فرسوده به یکی از مهم‌ترین مشکلات شهرها تبدیل شده است. چراکه در مواقع حادثه و بحران مانند آتش‌سوزی، زلزله و سایر بلایا؛ خدمات‌رسانی در این مناطق بسیار دشوار و حتی گاهی غیر ممکن خواهد شد. بی‌تردید باید با تدوین برنامه‌های مناسب و در نظرگرفتن منافع ساکنان آن اقدام به نوسازی بافت فرسوده کرد. دولت دهم اعلام کرده بود که برای احیا و نوسازی بافت فرسوده تسهیلات پرداخت می‌کند. اما در بسیاری از شهرهای کشور مشخص نشد که این اعتبارات چگونه تعلق گرفت و روال آن برای دریافت و بازسازی بافت فرسوده چگونه بوده است.
ساکنان بافت‌های فرسوده عمدتا کم‌درآمد بوده و از امکان مالی لازم برای نوسازی خانه‌های خود برخوردار نیستند. این افراد حتی توان بازپرداخت وام و تسهیلات پیش‌بینی شده را هم ندارند. صرفه اقتصادی پایین سرمایه‌گذاری در بافت‌های فرسوده در مقایسه با سایر نقاط شهر نیز از دیگر موانع نوسازی به‌شمار می‌رود. همچنین باتوجه به اجاره پایین خانه‌های واقع در بافت‌های فرسوده، سهم قابل توجه اجاره‌نشینی در این بافت‌ها و وابستگی معیشت مالکین و مستاجرین به این نوع از سکونت، نوسازی و بهسازی بخش‌هایی از بافت فرسوده با چالش جدی مواجه می‌شود.
