بودجه یک‌درصدی؛ توقع صددرصدی
متأسفانه روز پنجشنبه، ٣٠ دی، آتش‌سوزی گسترده در ساختمان پلاسکو تهران منجر به جان‌باختن تعدادی از آتش‌نشانان فداکار و فروریختن این ساختمان شد. بنا بر گزارش رئیس کمیته ایمنی و مدیریت بحران شورای اسلامی شهر تهران، حدود سه‌هزار ساختمان با وضعیت مشابه ساختمان پلاسکو در شهر تهران وجود دارند که بروز هر حادثه کوچکی در این بناها ممکن است سبب بروز وقایع جبران‌ناپذیر شود.
گذشته از واکنش‌ها و صحبت‌ها پیرامون این حادثه، بررسی دقیق‌تر وظایف، امکانات و عملکرد این سازمان می‌تواند بخشی از حقایق را روشن کند. در یادداشت حاضر به بررسی این نکات پرداخته شده است.
کیفیت زندگی و مدیریت شهری
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از شرق ، توسعه سریع شهرنشینی در چند دهه اخیر، ابعاد مختلف اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و محیطی زندگی بشر را تحت‌تأثیر قرار داده است. مطرح‌شدن توسعه پایدار به‌عنوان شعار اصلی هزاره سوم نیز ناشی از آثار شهرها بر ابعاد مختلف زندگی انسانی است. دراین‌میان مفهوم کیفیت زندگی به‌عنوان کلیدی‌ترین عنصر در مباحث مربوط به برنامه‌ریزی شهری مطرح می‌شود. به عبارت بهتر براساس این مفهوم، توسعه اقتصادی و عمران شهری باید درنهایت به بهبود کیفیت زندگی شهروندان منجر شود؛ در غیراین‌صورت اهداف اصلی توسعه محقق نشده است. یکی از ابعاد کیفیت زندگی، ایمنی، بهداشت و محیط‌زیست (HSE) است که به یکی از مسائل مهم در مدیریت شهری تبدیل شده. البته در کشورهای در حا‌ل توسعه این موضوع هنوز به‌جد در دستور کار مقامات محلی (شهرداری‌ها) قرار نگرفته و حوادث ناشی از کار و نبود ایمنی، یکی از نگرانی‌های اجتماعی است. علاوه بر عوامل فرهنگی، اجرانشدن قوانین و مقررات، نبود تجهیزات لازم و کمبود آموزش از دیگر دلایل بروز این‌گونه حوادث است.
شهرداری‌ها و منابع درآمدی آنها
به‌طورکلی شهرداری‌ها، مؤسسات عمومی غیردولتی‌ای هستند که درواقع حکومت‌های محلی (بدون قدرت سیاسی) محسوب می‌شوند. منابع درآمدی شهرداری‌ها در سطح جهان متنوع است، اما غالبا از منابع محلی برای مدیریت شهری استفاده می‌شود.
منابع درآمدی شهرداری تهران از پنج منبع فروش تراکم برای ساخت‌وساز، اخذ مالیات‌های محلی (عوارض نوسازی)، بهای خدمات ارائه‌شده (خدمات مدیریت شهری)، کمک‌های دولتی و استقراض و انتشار اوراق قرضه تشکیل می‌شود. البته لازم به ذکر است کمک‌های دولت تنها برای پیشبرد و حمایت از سیاست‌های خاص نظیر توسعه حمل‌ونقل عمومی، مدیریت پسماند و کاهش مصرف انرژی اعمال می‌شود. همچنین کمک‌های بلاعوض دیگری از سوی دولت، در قالب بودجه‌های سالانه به منظور بهبود کیفیت مدیریت شهری به ٩ کلان‌شهر (شامل تهران، کرج، مشهد، اصفهان، شیراز، تبریز، اهواز، قم و کرمانشاه) کشور صورت می‌گیرد. براساس قانون بودجه سال ١٣٩٥ کل کشور، شهرداری تهران ردیف بودجهای بالغ بر سه هزار میلیارد ریال در اختیار دارد.
سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی
«سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی شهرداری تهران» یکی از زیرمجموعه‌های شهرداری تهران است که مسئولیت حفظ و تأمین ایمنی ١٢ میلیون شهروند ساکن در پایتخت را بر عهده دارد. این سازمان علاوه بر عملیات آتش‌نشانی و نجات و امداد، به گسترش فرهنگ ایمنی و افزایش میزان آگاهی تخصصی مردم در زمینه ایمنی با هدف پیشگیری از حوادث نیز می‌پردازد. نکته قابل‌توجه این است که قانون در ابتدا تنها سه مأموریت را به عنوان شرح وظایف این سازمان مشخص کرد، اما درحال‌حاضر این موارد به بیش از ۵۰ مأموریت رسیده است که از آن جمله می‌توان به موضوع خودکشی‌ها و موارد گسترده‌‌ای از این دست نیز اشاره کرد.
سهم یک‌درصدی از کل بودجه شهرداری
هزینه‌های شهرداری تهران ذیل پنج سرفصل شهرسازی، حمل‌ونقل و ترافیک، اجتماعی و فرهنگی، خدمات شهری، ایمنی و مدیریت بحران دسته‌بندی می‌شود که بخش ایمنی و مدیریت بحران نیز یکی از این سرفصل‌هاست. براساس آمار منتشر‌شده از سوی شهرداری تهران، در سال‌های اخیر حدود ٦٠ درصد منابع در بخش حمل‌ونقل و ترافیک، ٢٥ درصد در حوزه خدمات شهری، ١٠ درصد در حوزه اجتماعی و فرهنگی و پنج درصد در دو حوزه شهرسازی و ایمنی و مدیریت بحران هزینه شده است. ناگفته پیداست بخش اعظم تمرکز مدیریت کنونی شهری تهران بر ساماندهی ترافیک شهری است و غفلت از حوزه‌های نوسازی، بازسازی و ایمنی در شهر تهران بسیار مشهود است. براساس ارقام رسمی، بودجه مصوب سال جاری شهرداری تهران بالغ بر ١٧هزارو ٨٠٠ میلیارد تومان است که کمتر از یک درصد آن به «سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی» اختصاص دارد؛ درحالی‌که بنا بر گفته شهردار تهران و سایر مسئولان شهری، این سازمان نیاز به ادوات و تجهیزات مدرن در زمینه مهار آتش و سایر حوادث مشابه دارد، اما در برنامه‌ریزی‌ها به این نیاز توجهی نمی‌شود. ضمن اینکه از همین مقدار بودجه اندک، در سالیان گذشته در عمل همواره کمتر از ٥٠ درصد تخصیص داده شده است. درواقع مدیریت شهری تهران در یک دهه اخیر، فقط به گسترش کمی تعداد ایستگاه‌ها پرداخته و از توسعه کیفی غافل مانده است. بنا بر گزارش شورای اسلامی شهر تهران، به نقل از یکی از اعضای این شورا، در ٢٠ اردیبهشت سال جاری، در سال گذشته از بودجه مصوب ۱۲۰میلیارد‌تومانی سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی، تنها ۴۰ میلیارد تومان (معادل یک‌سوم بودجه مصوب!) به این سازمان تخصیص یافته و مابقی صرف امور غیرمربوط به این حوزه در شهرداری شده است. بدیهی است با چنین روند تخصیص منابعی نمی‌توان انتظار معجزه از این سازمان داشت و متأسفانه به دلیل نبود امکانات مناسب و منابع کافی، آمار فوت و جراحت آتش‌نشانان در حوادث غیرمترقبه نسبت به میانگین جهانی بسیار بالاست.
دوری از سیاست‌ورزی در مدیریت شهری
شهرداری‌ها اگرچه در سطح جهان حکومت‌های محلی محسوب می‌شوند، اما مسئولان شهری به‌خوبی می‌دانند رمز موفقیت آنان فاصله‌گرفتن از مسائل جناحی و سیاسی است؛ نگاهی که در کشورهای کمتر توسعه‌یافته وجود ندارد. همان‌گونه که مطرح شد مسئولان شهری تهران در چند سال اخیر به مسائل مربوط به حمل‌ونقل و ترافیک - که جنبه نمایشی بالاتری دارند- توجه بیشتری می‌کنند و بودجهای کلان‌تر اختصاص می‌دهند و علاقه چندانی به پیگیری مباحث زیرساختی بهداشتی، ایمنی و زیست‌محیطی ندارند. ساخت بزرگراه‌ها و سایر پروژه‌های عمرانی کلان، بدون توجه به وضعیت بهداشت و ایمنی شهر در چند ماه اخیر حوادثی مانند فرونشست زمین را در نقاط مختلف تهران سبب شده است.
شورای اسلامی شهر تهران هم به عنوان نهاد تصمیم‌گیر در زمینه امور مربوط به شهرداری تهران نیز در سال‌های اخیر بسیار منفعلانه عمل کرده و از اختیارات قانونی خود در زمینه نظارت بر این موارد استفاده نکرده است. امید می‌رود این حادثه تلخ ابعاد مهم خطرات توسعه بی‌رویه شهر بدون درنظرگرفتن مسائل ایمنی را بر مسئولان شهری روشن کرده باشد تا در آینده شاهد حوادثی از این دست نباشیم. توسعه پایدار هم در سطح محلی و هم در سطح ملی، بدون درنظرگرفتن مسائل مربوط به ایمنی، بهداشت و محیط زیست محقق نخواهد شد.
