هفته 6 درصدی بورس تهران

رونق مزبور که با شتاب اعجاب‌انگیزی اتفاق افتاده و عمدتا به لطف رونق سهام گروه‌های خاص (نظیر پالایشگاه‌ها و پتروشیمی‌ها) امکان پذیر شده، نشانه‌هایی از هیجان زدگی و خرید بی‌محابا در بین سرمایه‌گذاران خرد را به همراه داشته است؛ روندی که بنا به تجربه تاریخی در بورس تهران پایدار نیست. در هفته جاری همچنین بازگشایی نمادهای متوقف پالایشگاهی جنب و جوش زیادی را در بازار سهام پدید آورد و موجب تمرکز بیشتر خریداران بر سهام این گروه شد. این بازگشایی نمادها پس از افزایش چشمگیر پیش‌بینی سود پالایشگاه‌ها برای سال 92 در اثر تبدیل ارز مرجع به مبادله‌ای روی داد. این مساله باعث اصلاح تقریبا 50 درصدی نسبت قیمت به درآمد سهام 5 پالایشگاه قابل معامله تا سطح 9 واحد شد. با توجه به جو هیجانی موجود در سهام این گروه، نقش سهامداران عمده در عادی‌سازی روند معاملات پررنگ تر از گذشته به نظر می‌رسد. تاملاتی درباره پالایش نفت تهران بازگشایی نماد معاملاتی پالایش نفت تهران در هفته جاری بعد از 7 ماه توقف، اتفاقی تاریخی در بورس تهران را رقم زد. این بازگشایی که با جهش بیش از 650 درصدی قیمت سهام همراه بود، رکورد بیشترین افزایش ارزش سهام در یک روز و ثبت گران ترین سهام بازار را شکست. «شتران» دیروز هم در قیمت‌های فراتر از 83 هزار تومان به ازای هر سهم با صف خرید سنگین به کار خود پایان داد. فارغ از احساس شعف و شادمانی که این بازگشایی نماد در بورس تهران به همراه آورد، مطالعه دقیق‌تر این رویداد حاوی پیام‌های مهمی برای سیاست‌گذاران است. نخست اینکه توقف طولانی‌مدت این نماد معاملاتی نه تنها به کنترل هیجانات در بخش تقاضای سهام منجر نشد، بلکه با انباشت غیرعادی خوش‌بینی، واکنش شدید بازار در هنگام بازگشایی را در پی داشت؛ اتفاقی که شاید در صورت روان بودن معاملات در این بازه هفت ماهه به‌این شکل روی نمی داد. نکته دوم به ارزیابی سازمان خصوصی سازی در هنگام واگذاری سهم باز می‌گردد؛ مساله‌ای که با توجه به قیمت کنونی «شتران» در فاصله کوتاه از زمان واگذاری، ابهام درباره ارزیابی قابل اتکای وضعیت سهام قبل از ورود به بورس را ایجاد می‌کند. نکته دیگری که توجه به آن در خلال اتفاقات اخیر بورس قابل تاکید است محدوده نوسان 4 الی 5 درصدی روزانه قیمت سهام است؛ تجربه‌ای که در اکثریت قریب به اتفاق بازارهای مالی پیشرفته منسوخ شده و دیگر به کار گرفته نمی‌شود. بر‌اساس تجربه جهانی، وجود این محدودیت بر‌خلاف هدف مورد انتظار سیاست‌گذاران عمل کرده و نه تنها کنترل هیجانات بازار و رفتار بازیگران غیر‌حرفه‌ای را موجب نمی شود بلکه امکان تاثیر‌گذاری بازیگران بزرگ بر فضای روانی بازار سهام را فراهم کرده و زمینه دستکاری و انحرافات قیمت از وضعیت طبیعی را فراهم می‌آورد. از این منظر شاید بتوان گفت زمان بازنگری جدی مسوولان‌ ارشد سازمان بورس در زمینه آسیب‌شناسی موضوع و اصلاح احتمالی محدوده نوسان روزانه قیمت‌ها فرا رسیده است. درس‌هایی از گروه روی سهام تولیدکنندگان سرب و روی از جمله گروه‌های با سابقه بورس تهران در زمینه رونق و کسب سودهای رویایی برای سرمایه‌گذاران هستند. این مساله به ویژه در سال‌های 82 تا 85 و تا قبل از ریزش معدن انگوران پابرجا بود و گروه توسعه معادن روی و شرکت‌های زیرمجموعه‌ای از کاندیداهای اصلی حضور در سبد دارایی هر سهامدار بودند. با این حال، پس از ریزش انگوران و محدود شدن خاک دریافتی، ستاره اقبال صنعت روئین رو به افول گذارد تا اینکه پس از باطله برداری از معدن و جهش ارزی، بار دیگر در دو سال اخیر اقبال به این سهام بازگشت. با این حال، در چهار ماه گذشته، سهام این صنعت از جمله گروه‌های با بیشترین افت قیمت بوده است. گزارش‌های 12 ماهه اکثریت بنگاه‌های مورد بحث نیز که در روزهای اخیر منتشر شد، امیدواری‌های قبلی در خصوص تعدیل چشمگیر سود این صنعت نسبت به پیش بینی‌های قبلی را از میان برد. کنکاش در گزارش‌های مزبور نشان می‌دهد که در سال 91 بار دیگر مشکل کمبود خوراک معدنی به میان آمده است. این مساله‌ علاوه بر محدودیت‌های معدن انگوران، به دلیل افزایش تعداد واحدهای بهره‌بردار اتفاق افتاده است. این رویداد به خوبی اهمیت توجه به مساله ارزش جایگزینی در خرید سهام را یادآور می‌شود. واقعیت این است که احداث واحدهای فلوتاسیون و فرآوری سرب و روی با عنایت به سود حاصله از فعالیت آن بسیار توجیه‌پذیر است و بازگشت سرمایه بالایی دارد. همین مساله انگیزه اقتصادی را فراهم می‌کند تا واحدهای این چنینی به سرعت توسعه یابند و برای سهم خواهی از این فعالیت سودآور (دریافت خاک معدن و تبدیل و فروش آن) فعال شوند. این مساله خود به خود به عنوان یک عامل محدود‌کننده در زمینه رشد بی‌محابای ارزش بازار شرکت‌های مشابه در بورس عمل می‌کند؛ چرا که با صرف سرمایه کم امکان فعالیت با سود مشابه را فراهم می‌آورد. به‌این ترتیب می‌توان نتیجه گرفت هر چند ارزش جایگزینی به عنوان یک عامل نهایی در تعیین مرغوبیت سهام به شمار نمی‌رود، اما باید نسبت به عبور قیمت سهام از ارزش جایگزینی بسیار حساس بود؛ اتفاقی که بنا بر تجربه پایدار نبوده و در بلند‌مدت، با ایجاد انگیزه‌ برای احداث واحدهای رقیب، ارزش سهام شرکت را به محدوده‌ای متناسب با ارزش جایگزینی سوق خواهد داد. آخر هفته مهم برای قیمت‌های جهانی در روزهای پایانی هفته جاری، دو نشست مهم در سطح بانک‌های مرکزی دو قطب بزرگ اقتصادی جهان یعنی اتحادیه اروپا و ایالات متحده برگزار خواهد شد. در جلسه اروپایی، احتمالا با موافقت آلمان، نرخ بهره پایه در منطقه یورو پس از مدت‌ها کاهش می‌یابد. اخبار مربوط به نشست فدرال رزرو (بانک مرکزی آمریکا) نیز از آن جهت حائز‌اهمیت است که در گردهمایی‌های اخیر این نهاد برخی زمزمه‌ها از تمایل به اتمام سیاست‌های انبساطی (یا همان تزریق نقدینگی) از سوی مقامات مسوول‌ این بانک شنیده شده است؛ هر چند با عنایت به اصرار رییس کل این بانک (که تاکید جالبی بر ضرورت تداوم سیاست‌های فعلی دارد) و آمار نسبتا ضعیف اخیر اقتصادی آمریکا، تغییر رویکرد کنونی بعید به نظر می‌رسد. به این ترتیب احتمالا این دو نشست مهم بار دیگر پیام «تداوم خلق پول ارزان از سوی بانک‌های مرکزی بزرگ» را به بازارهای جهانی مخابره می‌کند؛ خبری که طبیعتا برای حمایت از قیمت دارایی‌ها در سراسر جهان از جمله سهام، فلزات، نفت و طلا مساعد تلقی خواهد شد.