الماس سخت
هر نسل بزرگان الهام‌بخش و چهره‌هایی دارد که به تعبیر «هرتا مولر» تمام نمی‌شوند، بلکه با همه آنچه در پس ذهن تو برایت باقی گذاشته‌اند، به تو هجوم می‌آورند.
آیت‌الله رفسنجانی هم برای نسل ما و قبل از ما در زمره این بزرگان است. آیت‌الله رفسنجانی برای یکی مبارز و چریک خستگی‌ناپذیر ایام مبارزه است، برای دیگری فرمانده شجاع و دقیق ایام دفاع مقدس، برای دیگری خطیب نماز جمعه در ایام مختلف، برای آن دیگری یادآور صلحی است قهرمانانه، برای آن یکی سردار سازندگی است بعد از تخریب‌های یک جنگ خانمان‌برانداز، برای کسی دیگر، فردی است برای همه انتخابات‌ها و برای دیگری... . از آیت‌الله رفسنجانی که مردم ایران وداعی پرشکوه و قدرشناسانه با وی داشتند، در این ایام با تعابیر مختلف نام برده شده است. مقام معظم رهبری، وی را رفیق دیرین، هم‌سنگر و همگام دوران مبارزات نهضت اسلامی و همکار نزدیک عهد جمهوری اسلامی خطاب کردند. رئیس‌جمهور وی را قهرمان ملی مبارزه با استبداد و استعمار و اسطوره حلم و تحمل و ایمان و اعتدال خواندند. صفحات اول روزنامه‌ها، فردای درگذشت ناگهانی آیت‌الله، از او با القابی مانند امیرکبیر، استوانه انقلاب، مرد مصلحت، سردار سازندگی، مرد روزهای سخت مبارزه، یار امام و رهبری، یار صادق امام، انقلابیِ مصلح، مرد عبور از بحران‌ها، صدای ملت و نظریه‌پرداز مبارزه با فقر نام بردند.
دراین‌میان، با توجه به اینکه مفاهیمی نظیر عدالت و مبارزه با فقر در زمره اصول بنیادین جمهوری اسلامی قرار دارند، مناسب است با تکیه بر گفتمان مرحوم هاشمی، نگاهی گذرا به رویکرد ایشان به این دو مقوله داشته باشیم. واقعیت این است که یکی از مفاهیم کلیدی گفتمان آیت‌الله هاشمی در حوزه رفاه اجتماعی، کلید‌واژه فقر است. در این گفتمان، فقر از نتایج توزیع نامناسب، تولید کم، کسری بودجه و نبود سرمایه‌گذاری به شمار می‌رود و آنچه برای کم‌کردن فقر عمومی ضروری تلقی می‌شود، مواردی نظیر اشتغال، کار و تولید است. رئیس‌جمهور دوران سازندگی بر این باور بودند که «مردمی که در تمامی صحنه‌های انقلاب حضور فعال داشته‌اند، باید مشکلات آنها روزبه‌روز کمتر شود». عدالت مفهومی است که در گفتمان مرحوم رفسنجانی جایگاه پررنگی دارد. مفهومی از عدالت که در این گفتمان بر آن تأکید شده، مفهومی است که در آن به مسائلی نظیر رفع سوبسیدهای نادرست و پرداخت هزینه واقعی زندگی مردم توجه می‌شود و کاهش اختلاف درآمدی طبقات محروم و طبقات دارا به عنوان یکی از ملاک‌های دستیابی به عدالت عنوان می‌شود؛ اینکه نباید در قالب عدالت، ضدعدالت عمل شود.
وی در مرداد ١٣٧٢ در مراسم تحلیف به‌روشنی بیان می‌کند: «اجرای عدالت اجتماعی و تأمین اعتلای کشور از دشوارترین مسائل انقلاب است» و هشدار می‌دهد: «گاه با حسن نیت علیه اعتلای کشور، اسلام و عدالت اقدام می‌شود؛ یعنی در قالب عدالت اجتماعی، ضدعدالت عمل می‌کنیم». در حوزه رفاه، موضوع بیمه یکی از مفاهیمی است که آیت‌الله هاشمی بسیار بر آن تأکید داشته است. وی معتقد بود باید برای همه مردم بیمه‌های درمانی درست شود تا مردم از لحاظ معالجه و سلامتی خودشان مطمئن باشند. در زمینه بیمه اجتماعی نیز نظراتی بسیار صریح داشتند و معتقد بودند: «باید تمام کسانی که به هر دلیل از اداره زندگی‌شان عاجز می‌شوند، منطقی و غیرمنطقی، چه پیر و ازکارافتاده، معلول یا از خانواده بی‌سرپرست هستند یا به خسارتی یا موارد دیگر گرفتار شده‌اند، اینها تحت بیمه قرار بگیرند». ایشان را می‌توان مصداق مردان بزرگی دانست «که مهره پشت جهان برای آنان رنج است و مبارزه»، آنان که «پیکار می‌کنند، رنج می‌برند و پیروز می‌شوند». این چهره کم‌نظیر تاریخ ایران، به تعبیر شاعر فرانسوی، الماس سختی بود که با چکش نمی‌شکست و با قلم هم تراشیده نمی‌شد؛ او ققنوسی است که از مرگ خود زندگی بازمی‌یابد.
*مدیرکل آسیب‌های اجتماعی وزارت رفاه
