نگاهی تاریخی به زندگی نفتی ایرانیان
در نیمه دوم ۱۳۳۳ که دو شرکت عامل شروع به کار کردند امور کارکنان اعم از آموزش، بهداشت، مسکن و رفاه زیر نظر شرکت ملی نفت و البته هماهنگ با مدیران کنسرسیوم توسعه یافت. توسعه دوره ۱۳۳۳ تا ۱۳۵۷ در مقایسه با دوره‌ای زجرآور و پرتبعیض ۵۰ساله حاکمیت مطلق انگلیسی‌ها (از ۱۲۸۰ تا ۱۳۳۰) به کلی متمایز و متفاوت بود.
در این بررسی، توصیفی به نسبت واقع‌گرایانه از این توسعه ارائه شده است. گسترش مدارس، بیمارستان‌ها، خیابان‌کشی، احداث شهرک‌های مسکونی، تاسیس ورزشگاه‌ها و باشگاه‌های ورزشی نمونه‌هایی از این دست فعالیت‌ها هستند. برخی تحلیل می‌کنند که رژیم بعد از کودتا برای خواباندن نارضایتی‌ها و نمایش اقتدار، به چنین توسعه‌ای دست زد و این امر به کلی اجتناب‌ناپذیر بود. برخی دیگر دلایل چنین توسعه‌ای را ورود و حضور فرهنگ امریکایی می‌دانند که به نیروی کار و ایجاد انگیزش‌های انسانی-کاری اعتقاد داشتند. اما نباید از فعالیت مدیران ایرانی شرکت ملی نفت غافل شد. آنان با گرایش‌های صنفی-ملی به توسعه امور رفاهی-آموزشی شتاب بخشیدند؛ اگرچه سخن گروه نخست به واقعیت نزدیک‌تر است که حاکمیت برای فرو خواباندن اعتراض‌ها، بخشی از بودجه نفت را برای چنین اموری هزینه کرد.
استخدام به سختی
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از صمت ، در دهه‌های ۴۰ و ۵۰ استخدام در شرکت ملی نفت به سختی انجام می‌شد. اقشار و دیگر طبقات و حتی کارکنان وزارتخانه‌های دیگر رفتار دولت را تبعیض‌آمیز ارزیابی می‌کردند، زیرا به نظر آنان، رفاه و درآمد در شرکت ملی نفت، بیش از دیگر اداره‌های دولتی بود. از اقدامات مهم و قابل توجه سال ۱۳۳۴، طرح تجدید سازمان آموزشگاه فنی نفت آبادان بود. برنامه جدید شامل دو سال تعلیمات مقدماتی و ۴ سال دوره مهندسی همراه با ۸ماه کارورزی است. پایان سال ۱۳۳۵، شمار کل کارمندان و کارگران شرکت‌های عامل نفت ایران افزون‌بر ۴۵هزار و ۹۲۴ نفر می‌شود که در مراکز مختلف به شرح زیر مشغول به کارند: کارکنان پیمانکاران که بیش از ۶هزار نفر می‌شوند، جزو این ارقام نیستند. برای اینکه از نظر مالی به خانواده‌های کارکنان فشار وارد نشود، مطالعات لازم درباره حقوق و دستمزد انجام و به موقع اجرا می‌شود. برای جلوگیری از بالا رفتن هزینه زندگی در طرحی، برخی احتیاج‌های خانواده‌ها تدارک دیده می‌شود و به نرخی کمتر از قیمت تمام شده در فروشگاه‌های شرکت در دسترس کارمندان و کارگران قرار می‌گیرد و خانواده‌ها از آن بهره‌مند می‌شوند.
نهضت خانه‌سازی
خانه‌سازی از سال ۱۳۳۴ شروع شد. در آبادان از تاریخ اجرای قرارداد (۱۳۳۳ تا پایان سال ۱۳۳۵) ۶۸۴خانه برای سکونت کارگران ساخته شده و تحویل داده می‌شود. در همین تاریخ ۳۰۰ منزل دیگر برای کارگران در دست احداث بود. سال قبل ۱۰۷خانه برای کارمندان در دست ساخت بوده که در این سال، تعدادی از آنها تکمیل و برای سکونت آماده می‌شود. در مناطق نفتخیز هم ۳۳۰خانه و آپارتمان در همین سال ساخته می‌شود؛ این درحالی است که ساخت ۵۸۰خانه دیگر نیز ادامه می‌یابد. در این سال شرکت‌های عامل برای آموزش و پرورش کارمندان ایرانی خود اهمیت قائل می‌شوند.
البته درست است که بیشتر تعلیمات این کارکنان ضمن کار انجام می‌شود، اما در عین حال دوره‌های تخصصی نیز برای آنان ترتیب داده می‌شود. دوره آموزش سرپرستان در سال ۱۳۳۴ آغاز شد، اما تا پایان سال ۱۳۳۵ هم ۹۰۰نفر این دوره را می‌گذرانند. در سال ۱۳۳۵ تعداد ۹۲۰ کارمند در دوره‌های آموزش سرپرستی شرکت می‌کنند، ۳۵کارمند در خارج از کشور مطالعه می‌کنند، ۱۴کارمند در دوره آموزش مشاوران روابط کارمندان شرکت می‌کنند، ۱۴۵ کارآموز از مناطق نفتخیز و ۱۹۱ کارآموز هم در آبادان آموزش می‌بینند، ۱۴۰۰ کارگر برای تغییر حرفه در حوزه کارهای ساختمانی آموزش می‌بینند، ۱۲۳ دانش‌آموز در آموزشگاه فنی دوره می‌بینند، ۷۸دانشجو در آموزشگاه عالی نفت آموزش داده می‌شوند و سرانجام ۲۰۱۴ نفر در کلاس‌های ادبی زبان فارسی در آبادان شرکت می‌کنند. در ادامه دوره‌های آموزشی برای اجرای برنامه جدید در سال ۱۳۳۵، ۷۸نفر محصل در سال نخست دوره مقدماتی آموزشگاه فنی آبادان در سال ۱۳۳۵ پذیرفته می‌شوند. سال قبل نیز برنامه ساخت مدارس تهیه شد. براساس موافقتنامه‌ای که از سوی وزارت فرهنگ و شرکت ملی نفت ایران و شرکت‌های عامل به امضا می‌رسد، در آن مقرر می‌شود یک میلیون لیره، (۲۱میلیون ریال) تا سال ۱۳۳۸ برای ساخت مدارس جدید در آبادان و مناطق نفتخیز هزینه شود.
تا پایان سال گذشته نیز، ساخت ۲ مدرسه پایان می‌یابد که یکی از آنها، دبیرستانی است در آبادان که برای پذیرش ۴۰۰ دانش‌آموز آماده می‌شود. آموزش کارکنان ایرانی به‌وسیله افراد صاحب تجربه، انجام می‌شود. در سال ۱۳۳۵، برای تامین وسایل ورزش و تفریح در آبادان، باشگاه‌ها و سینماها، استخرهای شنا و زمین‌های تنیس، فوتبال، پیست دو و میدانی و اسب‌دوانی دایر بوده است. سال قبل نیز باشگاه کارگران به محل وسیع‌تری منتقل شده بود. علاوه بر این، در مناطق نفتخیز، ۵ استخر شنای جدید ساخته می‌شود. در آغاجاری نیز باشگاه وسیعی برای کاگران افتتاح می‌شود. به منظور بهبود و اصلاح نوع فیلم‌ها برای سینماهای شرکت، قراردادی با خارج منعقد می‌شود. به علاوه، برنامه‌های کنسرت و تئاتر از سوی هنرمندان داخلی و خارجی اجرا می‌شود. آبادان در مسابقات فوتبال، شنا، بوکس و شطرنج به مقام قهرمانی کشور می‌رسد. مسجد سلیمان هم در مسابقات دو ومیدانی کشور بین ۲۳ شهر استان، رتبه سوم را کسب می‌کند.
موفقیت‌های کسب شده ازسوی آبادان و مناطق نفتخیز در مسابقات قهرمانی کشور، نشان از حسن اداره امور ورزشی شرکت دارد. طرح‌هایی برای توسعه امور ورزشی و تفریحی برای سال ۱۳۳۶ پیش‌بینی شد. اتمام ورزشگاه بهمن‌شیر، جایگاه‌هایی با گنجایش ۲هزار نفر، ساختمان یک سالن مجهز به دستگاه تهویه در باشگاه کارگران آبادان با گنجایش ۶۰۰نفر، شروع ساخت باشگاه کارگران بندر ماهشهر، تبدیل برخی از سینماهای آبادان و تمام مناطق نفتخیز به سینماسکوپ. علاوه بر اینها، در مناطق دیگر هم فعالیت‌هایی انجام می‌شود. برای نمونه ساختمان یک باشگاه و یک استخر شنا در بندر ماهشهر نزدیک به اتمام دیده می‌شود و ۵ استخر شنای دیگر نیز در مناطق نفتخیز (اهواز، آغاجاری) در دست ساخت است. مسئله مهمی که در زمینه بهداشت در این سال رخ می‌دهد، این است که از دی ۱۳۳۵، مدیریت ادارات بهداری و بهداشت در حوزه قرارداد به شرکت ملی نفت ایران منتقل می‌شود. این اقدام براساس مفاد قرارداد انجام می‌شود؛ زیرا امور غیرصنعتی باید به‌تدریج تحویل شرکت ملی نفت ایران شود.
به این ترتیب، شرکت ملی نفت ایران به نیابت از سازمان بیمه‌های اجتماعی، وسایل درمان کارگران و کارمندان شرکت و خانواده‌های آنان را فراهم می‌کند. هزینه تاسیسات جدید بهداری را که شرکت ملی نفت ایران در سال ۱۳۳۵ ایجاد می‌کند، شرکت‌های عامل می‌پردازند. از اول سال ۱۳۳۶ نیز بودجه بهداری به طور مساوی از سوی شرکت ملی نفت ایران و شرکت‌های عامل تامین می‌شود. احداث ۳درمانگاه جدید در مناطق نفتخیز و خانه‌های پرستاران در آبادان و مقداری وسایل جدید در سایر مناطق، طرح‌هایی است که مقرر می‌شود در سال ۱۳۳۶ به اجرا گذاشته شود.
در پایان سال ۱۳۳۶ شمار کل کارکنان شرکت‌های عامل به ۴۵هزار و ۴۷۵ نفر مرد و زن می‌رسد که در مراکز مختلف به کار اشتغال دارند: کارگران پیمانکار که حدود ۴هزار نفر می‌شوند، در ارقام پایین منظور نشده‌اند. اواخر تابستان ۱۳۳۶ حداقل دستمزد، براساس قانون کار ازسوی کمیسیونی مرکب از نمایندگان دولت و کارگر و کارفرما (نمایندگان کارفرما از سوی شرکت ملی نفت ایران و شرکت‌های عامل حضور داشته‌اند) تعیین می‌شود. در نتیجه توافق نمایندگان مزبور و تصویب دولت، حداقل دستمزد از ۸۲ریال به ۹۹ریال افزایش می‌یابد و از یک مرداد به اجرا گذاشته می‌شود. از آنجا که دستمزد تمام طبقات کارگران براساس حداقل دستمزد تغییر می‌کند، همه کارگران در حدود ۲۰ درصد اضافه دستمزد دریافت می‌کنند. باشگاه‌های کارگران آغاجاری و بندر ماهشهر که مجهز به وسایل و ورزش‌های سالنی و میدانی هستند، در سال ۱۳۳۶ ساخته می‌شوند.
ساخت یک استخر شنا برای کارگران آغاجاری پایان می‌یابد و ۴ استخر شنای دیگر نیز برای کارگران مسجد سلیمان، هفتگل، نفت سفید و بندر ماهشهر در پایان سال گذشته نزدیک به اتمام بوده است. آب تصفیه شده برای مصرف منازل و استخرهای شنا در ۴ منطقه نفتخیز به مقدار قابل توجه اضافه می‌شود. شرکت سهامی تصفیه به نوبه خود، باغی را به عنوان گردشگاه برای عموم ساخته و تحویل شهرداری آبادان می‌کند. در بودجه مصوب ۱۳۳۷ مبلغ ۱۰ میلیون لیره(۲/۱۰۰/۰۰۰/۰۰۰ ریال) برای ساخت ۱۴۰۰ منزل دیگر و تعدادی باشگاه، مهمانسرا، سینما و زمین‌های ورزش اختصاص می‌یابد. این وسایل مزبور تنها به منطقه گچساران و جزیره خارگ اختصاص ندارند و آبادان، اهواز و سایر مناطق هم مشمول این برنامه می‌شوند.
(برگرفته از کتاب در دست تالیف تاریخ تحلیلی صنعت نفت ایران)
