خواب زمستانی تولید تجهیزات مخابراتی
صنعت تجهیزات مخابراتی در ایران پیشینه به نسبت طولانی دارد؛ پیشینه‌ای با دوران طلایی که به سال‌های ابتدایی و دهه اول انقلاب اسلامی برمی‌گردد. فعالان این حوزه دورانی را به یاد می‌آورند که مهندسان سازنده تجهیزات مخابراتی در ایران به‌عنوان برترین تولیدکنندگان در کشورهای خاورمیانه زبانزد بودند.
حالا پس از گذشت نزدیک به چهار دهه این صنعت با توقف در جریان رو به رشدش به جایی رسیده است که نایب رئیس جدید سندیکای تجهیزات مخابراتی می‌گوید اغلب شرکت‌های عضو سندیکای پیمانکاران تجهیزات مخابراتی ورشکست شده‌اند و تعداد شرکت‌های فعال تولیدکننده واقعی کمتر از تعداد انگشتان دو دست است که عمدتا همین تعداد هم شرکت‌های فعال در تولید تجهیزات مخابرات نظامی هستند. به گزارش دنیای اقتصاد، درباره وضعیت صنعت تجهیزات مخابراتی و چشم‌انداز آینده برای شرکت‌های تولیدکننده داخلی این صنعت گفت‌وگویی با علی فتوت احمدی استاد دانشگاه و عضو هیات‌مدیره سندیکای صنعت مخابرات ایران انجام داده‌ایم که می‌خوانید.
دو هفته قبل نشستی میان مدیران بخش خصوصی، وزیر ارتباطات و معاونان صنعت مخابرات برگزار شد. سندیکای شما هم در آن نشست حضور داشت. در حال حاضر رابطه بخش خصوصی و دولت در حوزه تجهیزات مخابراتی چگونه است؟
در جلسه‌ای که دو هفته پیش برگزار شد که با عنوان همایش شرکت‌های بخش خصوصی مخابرات بود، معاونان وزارت ارتباطات درباره وضعیت بازار مخابرات کشور صحبت کردند و یکی از مسائلی که در این جلسه عنوان شد این بود که حجم مالی بازار مخابرات کشور 37هزار میلیارد تومان است و در برنامه عمرانی بعدی برای این صنعت گردش مالی 100 هزار میلیارد تومان برنامه‌ریزی شده است. اما من در همین بخش می‌خواهم سوالی مطرح کنم و آن، این است که چگونه می‌شود که ما درباره حجم بازار صحبت می‌کنیم ولی نگوییم که چند درصد از سهم این بازار به تجهیزات، خدمات و هزینه مجوزهایی که اخذ می‌شود، اختصاص دارد و اصولا سهم واقعی بخش خصوصی داخلی نه در بخش تجهیزات و نه در بخش خدمات و سهم واردات در هر دو بخش مشخص نباشد.
در مخابرات بخش خدمات ارزش افزوده همیشه وجود داشته و دارد؛ به این معنا که شما وقتی از تلفن و موبایل استفاده می‌کنید و به اینترنت متصل می‌شوید این باعث بهتر شدن زندگی شما می‌شود، بنابراین در اینجا قطعا ارزش افزوده اقتصادی به وجود می‌آید، اما مساله مهم این است که ارزش افزوده برای رشد اقتصاد کشور حیاتی است اما به تنهایی برای اینکه این صنعت در کشور پا بگیرد و موفق شود، کفایت نمی‌کند. من نمی‌دانم چرا وزیر مخابرات کره به‌عنوان سخنران کلیدی در مهم‌ترین کنفرانس میکروالکترونیک جهان دعوت می‌شود و در مورد زمینه‌های رشد تکنولوژی افزاره fin Fet در کره و آینده میکروالکترونیک مباحث بسیار جدی و فنی را معرفی می‌کند اما متاسفانه هر فردی که عهده‌دار این صنعت در ایران شده اصلا به رشد تکنولوژی وقعی نمی‌گذارد.
می‌خواهید بگویید که مهم‌ترین مساله مشارکت بخش خصوصی و شرکت‌های تولیدکننده داخل در صنعت مخابرات است که از سوی مسوولان نادیده گرفته می‌شود؟
بله و اینکه مشارکت در تولید و ارائه خدمات چگونه پیش‌بینی شده و چه نقشه راهی برای توسعه این صنعت وجود دارد. به نظر می‌رسد مجریان ارتباطی و مخابراتی کشور از واقعیت‌های مربوط به شرکت‌های خصوصی خبر ندارند و تمام انرژی‌شان را روی سرویس دادن معطوف کرده‌اند. به‌طور مثال معاونان مربوطه با زبان تاکید دارند که ساخت برخی تجهیزات باید در داخل انجام شود اما تشریح نمی‌کنند که برای راه‌اندازی تولید این تجهیزات در داخل چه برنامه‌ای دارند. مرکز تحقیقات مخابرات کشور عملا تعطیل است. ارجاع کار تحقیقاتی به دانشگاه‌ها در حد صفر است. در زمینه نرم‌افزارها فقط برخی اقدامات به‌صورت نمادی در حال ارائه است اما در زمینه تولید سخت‌افزار هیچ برنامه‌ای در دست نیست.
در صنعت مخابرات کشور در سال‌های اخیر چه اقداماتی انجام شده که قابل ارائه باشد؟
در 20 سال گذشته مهم‌ترین کاری که در زمینه مخابرات کشور انجام شده خصوصی‌سازی است که کم و بیش با موفقیت انجام شده است و خدمات بهتری در حال ارائه به مردم است اما در کنار آن قانون حداکثر تولید داخل نیز وجود دارد که اجرای آن عملا تعطیل است و در تمام این مدت حتی یک اپراتور در مورد اجرا شدن و نشدن این قانون مورد سوال قرار نگرفته است.
فکر می‌کنید دلیلش چه چیزی می‌تواند باشد؟
دلیل این امر بی‌توجهی به اهمیت صنعت مخابرات، عدم حساسیت در مورد امنیت سیستم‌ها و استقلال کشور و عدم حساسیت در مورد رشد فزاینده نیروهای قابل کاری در داخل کشور و نهایتا عدم درک کافی در مورد جزئیات فناوری است. متاسفانه در 10 سال گذشته به واسطه مسائل تحریم همه کارها به فروشندگان خارجی واگذار شده است. درست مثل اینکه حفاظت از قفس مرغ‌های یک مرغداری را به دست روباه بسپارید؛ در مثل مناقشه نیست اما روباه برای وعده‌های غذایی‌اش حتما مرغ خواهد خورد و اگر فروشنده خارجی برای بهینه‌سازی شبکه موبایل و دیتا فعالیت کند هرنسخه‌ای که برای شما می‌پیچد شامل این است که تجهیزات جدید خریده شود و تجهیزات قدیمی را باید دور ریخت. خلاصه بگویم مسوولان تصور می‌کنند با چند اپراتور موبایل که متاسفانه به قوانین کشوری تن نمی‌دهند و چند اپراتور داده و توسعه شبکه فیبر کشور کارشان تمام است. در عمل ارجاع کار به بخش خصوصی وجود ندارد. هیچ شرکت خارجی برای توسعه بخش R&D در ایران به ازای ورود به بازار تحت فشار قرار نگرفته است. هیچ دانشگاهی در زمینه تجهیزات مخابراتی قرارداد جاری ندارد. مسوولان همه این امور را به بازار آزاد واگذار کرده‌اند و در این موارد احساس مسوولیتی ندارند.
وجود سندیکای مخابرات چقدر می‌تواند به پیگیری مطالبات و مشکلات تولیدکنندگان این صنعت بپردازد؟ سندیکایی که سال‌ها است وجود دارد اما به نظر می‌رسد خیلی فعالانه عمل نکرده است؟
اتفاقا برعکس. سندیکا تلاش خود را کرده است. در سال‌های 93 و 94 و حتی قبل از آن سندیکا لیست تجهیزات تولیدی داخل کشور را تهیه کرده و با کمک وزارت صنایع حتی به مصوبه کابینه هم تبدیل و به بسیاری سازمان‌های دولتی ابلاغ شد. اما بنده مایلم که با یک ادبیات کاملا علمی نقشه راه و وضعیت مخابرات کشور را بررسی کنیم. مدیران مخابرات که از 20 سال قبل موظف به خرید تجهیزات داخلی بوده‌اند، چند سال قبل نظرشان این بود که شرکت‌ها باید روی موضوعات آی‌تی متمرکز شوند و اخیرا هم اعلام می‌کنند که باید روی اپلیکیشن کار کرد.
این درحالی است که اگر ما همه تجهیزات خود را به شرکت‌های خارجی واگذار کنیم دیگر قدرت جلوگیری از نفوذ به شبکه‌های دفاعی‌مان را نخواهیم داشت؛ این یعنی امنیت اطلاعاتی کشور با مشکل مواجه می‌شود. اما اگر ما برخی از تجهیزات را خود ساخته باشیم در موارد حساس از تجهیزات خودمان استفاده می‌کنیم. یا اگر در صنعت نرم‌افزار قرار است تولید داشته باشیم نباید آنها را در بازار تنها رها کنیم و هیچ حمایتی صورت نگیرد. آیا این سر و صدا در مورد شرکت‌های نوپا و بدون حمایت چیزی جز واکسینه کردن صنعت بر ضد شرکت‌های نوپای کشور در زمینه آی‌تی نیست؟ اخیرا هم گفته می‌شود که باید اپلیکیشن ساخته شود اما آیا مثال عملی از این موضوع وجود دارد که چطور می‌توان از ساخت اپلیکیشن درآمد بالایی به دست آورد؟
به شرکت‌های بزرگی مثل اوبر که بیش از 40میلیارد دلار ارزش دارد، Airbinb و شرکت‌های مشابه نگاه کنید که چه ارزش افزوده هنگفتی تولید کرده‌اند. به قیمت سهام این شرکت‌ها نگاه کنید. چرا قیمت اینها اینقدر بالا است؟ چطور ممکن است نرم‌افزار اوبر که نوشتن آن امروز شاید 3 ماه بیشتر وقت‌گیر نباشد امروز چنین ارزشی ایجاد کرده است؟ آیا تصور ما این است که دو سه نفر با اعداد 20 میلیون تومان و 30میلیون تومان این شرکت‌ها را به‌وجود آورده‌اند؟ اما درباره آینده این گونه کارها پیش‌بینی خیلی جالبی وجود ندارد و نمی‌‌توانیم با قطعیت بگوییم که این تصویر شیرین درآمدزایی در 10 سال بعد هم همین اندازه شیرین خواهد بود. تبی که الان در بازار رقابت وجود دارد در سال‌های بعد با رقابت فروکش می‌کند. بنابراین اگر قرار است وارد صنعت آی‌تی شویم باید نقشه راه داشت. اینکه فقط ما شرکت‌های استارت‌آپ را در نمایشگاه جمع کنیم و امیدوار باشیم که بازار آزاد کشور برای رشد این شرکت‌ها سرمایه‌گذاری کند، به‌نظر بنده امیدی غیر واقعی است. باید این موضوعات مطرح شود و نقشه راه توسعه مخابراتی کشور داشته باشیم که هم شرکت‌های تولیدکننده تجهیزات را حمایت کند و هم شرکت‌های نرم‌افزاری و گروه‌های نوپایی را که ایده‌های کوچک خلق می‌کنند تحت پوشش قرار دهد.
آیا در حال حاضر دیر نیست که بعد از فراگیر شدن استفاده از فناوری اطلاعات و تجهیزات تکنولوژیک در دنیا بخواهیم به تهیه یک نقشه راه و آماده‌سازی زیرساخت فکر کنیم؟
واقعیت این است که چون ما مقدار زیادی از منابع کشور را به آموزش مهندسان کامپیوتر و برق اختصاص دادیم و یکی از بزرگ‌ترین تربیت‌کنندگان مهندس در دنیا هستیم و در زمینه تکنولوژی که حاصل تولیدات فکری انسان است منابع انسانی خوبی در اختیار داریم ورود به این زمینه برای ما راحت است. اما افرادی که در راس امور هستند باید تعهدی نسبت به رشد تکنولوژی کشور داشته باشند. مثلا در کشور ژاپن با وجود اینکه آنها قدرت تکنولوژی و نفوذ بالایی در بازارهای جهان دارند هنوز دولت این کشور نیروهای فکری نوپا را مورد حمایت مالی بالا قرار می‌دهد. چطور ممکن است شرکت ایکس چینی که 10 سال پیش هیچ سهمی در بازار جهان نداشت الان بهترین سازنده تجهیزات نسل 4موبایل شده است؛ آیا این مساله فقط با عملکرد بازار آزاد قابل انجام بوده است؟
بنابراین شما به‌عنوان عضو هیات مدیره سندیکای صنعت مخابرات معتقدید که ریشه همه مشکلات در نبود نقشه راه است؟
سندیکای مخابرات بیش از 30 سال در کشور سابقه فعالیت دارد و سندیکای موثری است. در همین مرحله هم مرهون زحمات افرادی هستیم که پیش از این در این سندیکا بوده‌اند. تمام امید من این است که بتوانیم کمی ادبیات این زمینه را عوض کنیم. از وضعیتی که سالی یک بار وزیر از ما دعوت کند و معاونان ایشان از خودشان تشکر کنند که چقدر در حال توسعه مخابرات کشور هستند به موضعی برسیم که بتوانیم نیازهایی را که وجود دارد برآورده کنیم. در کنار این مسائل می‌توانیم کارهایی را انجام دهیم که زمینه رشد را فراهم کنیم. اعطای بازارهای کشور به شرکت‌های خارجی به واسطه تحریم کار غیرعقلانی بوده است که هنوز هم ادامه دارد. شرکت‌های داخلی را تضعیف کرده‌ایم و ارجاع کار اصلا وجود ندارد، با این وضع ما دچار مشکلات عدیده‌ای حتی در بخش سیاسی کشور می‌شویم. به این علت که بهترین نخبگان کشور در این زمینه فعالیت می‌کنند و اگر زمینه کاری برایشان مهیا نباشد مسوولان باید روزی جوابگو باشند.
در حال حاضر سندیکای مخابرات چند عضو دارد؟
در سندیکای مخابرات 104 شرکت مخابراتی عضو هستند که از بین آنها تعدادی تولیدکننده‌اند و تعدادی دیگر تامین‌کننده قطعات. تولیدکننده‌ها از بین افراد باسابقه در این حوزه هستند که در مورد وضعیت آنها کوچک‌ترین حساسیتی در بین مسوولان نیست.
