چطور کشتی‌ساز شدیم؟
ناخدا محمد بابازاده: وقتی به فرماندهی معظم کل قوا گزارش دادند که روس‌ها تعمیر و بازسازی زیردریایی طارق را رها کرده‌اند، فرموده بودند چه بهتر، از متخصصان داخلی کمک بگیرید. تجربه اول ما بود و کار زمان‌بر شد اما به هرحال انجام شد.
ما نخستین غیر نظامی‌هایی هستیم که پا به عرشه ناوشکن «سهند» می‌گذاریم. ناخدا علیرضا شیخی فرمانده کارخانجات نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، ورود ما را خوشامد می‌گوید. هوای بندرعباس، ملایم و بهاری است. با خودم فکر می‌کنم در گرما و شرجی کشنده تابستان که نفس آدم برمی‌گردد، سازندگان این کشتی رزم دریایی، در کوهی از آهن چه می‌کنند؟ کار در آخرین مراحل خود قرار دارد؛ برقکارها، کانال‌های سیم کشی را می‌پوشانند و کابینت سازها، اتاق‌ها را تزئین می‌کنند.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از ایران ، شیخی می‌گوید: «چند سال پیش در جلسه‌ای، یک مهندس خارجی از من پرسید ناوشکن جمارانی که ساخته‌اید، حرکت هم می‌کند؟ اما امروز همه ما را به‌عنوان یک سازنده پذیرفته‌اند. ما روز به روز و مدل به مدل، باتجربه‌تر شده‌ایم. سهند هم نسبت به جماران قابلیت‌های بیشتری دارد. سیستم زاویه پروانه آن متغیر است، بدنه به شکلی است که 30 درصد سطح مقطع راداری را کاهش می‌دهد، شناسایی آن در دریا به‌عنوان یک ناوشکن یا یک کشتی تجاری سخت است و تا 5 هزار مایل، شعاع عملیاتی بدون پشتیبان دارد.» شیخی درباره توانایی رزم و سلاح‌های به کار رفته در این ناوشکن، حرفی نمی‌زند اما در همین حد یادآوری می‌کند که سهند از قابلیت‌های بالایی برخوردار است.
سهند اما تنها شناوری نیست که اینجا در حال ساخت است؛ در هر گوشه از این کارخانه بزرگ با حوض‌های عمیق و خشک، بازوهای بلند مکانیکی، ریل‌ها و پل‌های آهنی و تأسیسات عجیب و غریب، یک زیردریایی، ناو یا ناوشکنی در حال ساخت یا تعمیر است. ناوچه موشک‌انداز سینای7، شیراز و سهند در آخرین مراحل ساخت‌اند، زیردریایی‌های نوح و یونس مثل هواپیماهای غول پیکر سیاه رنگ و ترسناکی در کف استخرهای خشک در حال استراحت و آخرین بازبینی‌ها هستند و یدک کش «زرینه رود» که یک روز قبل از ورود ما به آب انداخته شده، تازه و تمیز کنار اسکله لنگر انداخته است. با ناخدا شیخی در محوطه کارخانه قدم می‌زنیم تا درباره هر بخش توضیح دهد. کارکنان روی دکل‌ها فریاد می‌زنند و دستگاه‌های برش و موتورهای جوش و چکش‌ها لحظه‌ای از نفس نمی‌افتد: «کارخانجات نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران حول 4 محور فعالیت می‌کند؛ محور اصلی آن تعمیرات اساسی و نیمه اساسی یگان‌های شناور سطحی و زیرسطحی نیروی دریایی است. محور دوم ساخت یگان‌های جدید مورد نیاز نیروی دریایی است که پس از فرمایشات فرماندهی معظم کل قوا مبنی بر ورود نیروی دریایی به این حوزه، با قوت ادامه پیدا کرده. بحث قطعه‌سازی هم در این حوزه تعریف می‌شود. محور بعدی تعمیر و نگهداری از یگان‌هایی است که برای مأموریت اعزام می‌شوند؛ چه مأموریت داخلی و چه مأموریت‌های خارجی و درنهایت محور بعدی تعمیر و نگهداری از خود مجموعه کارخانجات است.»
به گفته شیخی، مجموعه کارخانجات نیروی دریایی برای انجام این 4 مأموریت 50 کارگاه تخصصی، دو داک خشک، یک داک شناور و یک سرسره دارد که هرکدام سیستم و ابزاری برای از آب گرفتن شناور، تعمیر و به آب انداختن دوباره یا در اصطلاح نظامی، عملیاتی کردن است: «برای هر دستگاه و سیستمی که در یک شناور وجود دارد، در کارخانه یک متخصص داریم.» کارخانجات نیروی دریایی با همه گستردگی‌اش 1500 پرسنل دارد که به سادگی نشان می‌دهد هر فرد تا چه اندازه باید متخصص باشد و تا چه اندازه باید در شبانه روز کار کند.
در این سال‌ها حتماً اخبار مربوط به ناو «خارک» را دنبال کرده‌اید؛ ناو خارک یکی از شناورهای لجستیکی غول‌پیکر ایران است که پیش از انقلاب از انگلیس خریداری شد. این شهر شناور با 207 متر طول، 27 متر عرض و 33 هزار تن وزن، می‌تواند یک ناوگروه را با 16 ناوشکن به مدت 6 ماه در دریا پشتیبانی کند. پس از اعمال تحریم‌ها، ناو خارک زمینگیر شد و کشور سازنده از تعمیر و راه‌اندازی آن سرباز زد تا اینکه مهندسان کارخانه نیروی دریایی آستین‌ها را بالا زدند و با تعویض و تعمیر بیشتر قطعات و سیستم‌ها از آن یک ناو تمام ایرانی ساختند. شیخی در این باره توضیح می‌دهد: «نیرو محرکه این ناو دیگ بخار است و طبیعی است که پس از سال‌ها می‌بایست تعویض می‌شد. ما به یک شرکت داخلی سفارش دادیم و این شرکت موفق شد هر دو دیگ را به بهترین نحو ممکن بسازد. بعد هم نوبت به سیستم‌های فرعی رسید که تعویض و کاملاً به روز شد. از این پس می‌توانیم از ناو خارک در دریاهای دور استفاده کنیم و بی‌نیاز از ساحل و بنادر کشورهای دیگر باشیم. به امید خدا خارک تا یک ماه دیگر وارد دریا خواهد شد.»
شیخی که خود تحصیلکرده برق و الکترونیک دانشگاه امام خمینی(ره) نیروی دریایی ارتش است، رابطه کارخانجات نیروی دریایی را با شرکت‌های دانش بنیان و مراکز صنعتی و دانشگاهی کشور، این گونه توصیف می‌کند: «ما رابطه تنگاتنگی با این مراکز داریم؛ این رابطه علمی و فنی هم به نفع ماست و هم به نفع مراکز دانشگاهی و صنعتی کشور. به علاوه ما با کشورهای دیگر هم ارتباط فنی داریم. علاوه بر دوره‌های آموزشی، به هرحال یگان‌های شناور کشورهای دیگر اینجا پهلو می‌گیرند و ما از این یگان‌ها بازدید می‌کنیم. همچنین در رزمایش‌ها نیز تبادل علمی و فنی صورت می‌گیرد.» منظور از رزمایش بدرقه کشتی‌های خارجی است که یگان‌های شناور دو طرف یکدیگر را محک می‌زنند. از وی می‌پرسم آیا کارخانجات نیروی دریایی این امکان را دارند که ناو هواپیمابر بسازند؟ شیخی می‌گوید:«این سؤال معمولاً از ما می‌شود یا اینکه چرا شما هرچه می‌سازید، 100 متر طول دارد؛ ما از نظر دانش فنی این توانایی را داریم که ناو هواپیمابر بسازیم اما واقعیت این است که ساختن یک ناو 300 متری زیرساخت می‌خواهد و ما این زیرساخت‌ها را نداریم.»
در کنار مجموعه کارخانجات نیروی دریایی ارتش، مجموعه دیگری هست که به اورژانس نیروی دریایی شهرت دارد. نام این مجموعه «رده میانی» است که 27 کارگاه تخصصی الکتریکی، الکترونیکی و مکانیکی در آن فعال هستند. ناخدا محمد بابازاده فرمانده این مرکز در مورد تفاوت‌های کاری رده میانی و کارخانجات می‌گوید: «کارها به شکلی تقسیم شده که تعمیرات اورژانسی و سبک را ما انجام می‌دهیم. به‌عنوان مثال تعمیر الکتروموتورهای زیر 20 وات با ماست و بالای 20 وات با کارخانجات. تعمیرات زیر آبی با کارخانجات است و تعمیرات داخلی با ما و به همین ترتیب. اما تخصص اصلی ما در رده میانی الکتریکی و الکترونیکی است؛ کارگاه رادار، کارگاه سیستم ناوبری زیرسطحی، کارگاه کنترل و ارزیابی دقیق، سونار، فال کنترل، کویل پیچی، کارگاه قایق‌های نجات، توربوشارژر و کارگاه‌های جوشکاری و تهویه و تراشکاری و لوله‌کشی و...»
از آنجایی که شناورهای زیرسطحی یا زیردریایی‌ها از سیستم‌های حساس و پیچیده الکتریکی و الکترونیکی برخوردارند، رده میانی در این زمینه مسئولیت بیشتری دارد. بابازاده تعمیر و مهندسی معکوس زیردریایی روسی «طارق» را اینگونه توصیف می‌کند: «تعمیر مکانیکی این زیردریایی را در کارخانجات و تعمیر سیستم‌های برقی‌اش را در رده میانی انجام دادیم. قطعاتی هم بود که روس‌ها به ما ندادند و ما ساخت‌شان را به شرکت‌های داخلی سفارش دادیم. حتی بعضی کارها که به نظر روس‌ها غیرممکن بود، بچه‌های ما به خوبی انجام دادند. مثلاً روس‌ها می‌گفتند باید ژنراتورها کنده شود درحالی که بچه‌ها اینجا دستگاهی را طراحی و ساختند که به وسیله آن توانستیم ژنراتورها را در محل تعمیر کنیم.»
طارق در سال 1371 از روسیه خریداری و به یگان‌های شناور نیروی دریایی ارتش الحاق شد. این زیردریایی در سال‌های تحریم نیاز به تعمیرات اساسی پیدا کرد که روس‌ها از انجام آن سر باز زدند. بعدها که یک تیم روسی ظاهراً برای تعمیر وارد کشور شد، با باز کردن قطعات مختلف، در نهایت اعلام کرد باید از خیر این زیردریایی گذشت یا آن را برای بازسازی به روسیه برد. بابازاده بقیه ماجرا را این‌طور توضیح می‌دهد:«وقتی به فرماندهی معظم کل قوا گزارش دادند که روس‌ها کار را رها کرده‌اند، فرموده بودند چه بهتر، از متخصصان داخلی کمک بگیرید. تجربه اول ما بود و کار زمان‌بر شد اما به هرحال انجام شد. طارق سال گذشته وارد آب شد و تا حالا هم بدون مشکل دارد کار می‌کند. الان نوح را از آب گرفته‌ایم و داریم به سرعت تعمیر و بازسازی می‌کنیم.»
نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی در جریان این تعمیرات با مهندسی معکوس و دستیابی به تکنولوژی ساخت شناورهای زیرسطحی و بالا بردن دانش فنی خود، توانست زیردریایی کلاس غدیر را با تناژ پایین‌تر بسازد و نخستین تجربه ساخت را پشت سر بگذارد. حالا نوبت «فاتح» است که تا اواخر امسال به آب انداخته خواهد شد. بندرعباس را به مقصد شبه جزیره جاسک در سواحل فراموش شده دریای عمان ترک می‌کنیم. جایی که پایگاه دوم نیروی دریایی مستقر در بوشهر بدانجا کوچیده تا پایگاهی بزرگ‌تر و مدرن‌تر از بندرعباس بسازد.
