سمت و سوی تورم در فصل زمستان

آخرین آمارهای بانک مرکزی نشان می‌دهد نرخ تورم متوسط در آذر به 6/ 8 درصد رسیده و پس از یک سال و نیم روند کاهشی آن متوقف شده است. مطابق این بررسی‌ها اگر نرخ تورم ماهانه دی ماه از 7/ 0 درصد تجاوز کند، مسیر تورم متوسط صعودی خواهد شد، اما در بدترین سناریو نیز، نرخ تورم متوسط تا پایان سال، تک‌رقمی باقی خواهد ماند. دیگر بررسی‌ها حاکی از آن است که نرخ تورم ماهانه آذر با ثبت رقم 4/ 1 درصد بیشترین مقدار طی یک سال و نیم اخیر بوده که این افزایش بیشتر به‌دلیل نوسانات فصلی و افزایش تورم مواد خوراکی‌ها بوده است. به‌طور طبیعی در هر سال، تورم مواد خوراکی در آذر ماه افزایش می‌یابد؛ بنابراین نمی‌توان، اصلی‌ترین عامل افزایش نرخ تورم را رشد نرخ ارز در آذر ماه دانست، اگرچه نرخ ارز در کوتاه‌مدت در نرخ تورم موثر خواهد بود.

بیشترین تورم ماهانه در یکسال و نیم

بانک مرکزی شاخص بهای مصرف‌کننده در آخرین ماه پاییز را منتشر کرد. از تغییرات این شاخص، نرخ تورم در بازه‌های متفاوت زمانی محاسبه می‌شود. عدد شاخص در آذر معادل با 9/ 252 بوده است. مقدار شاخص در آذر نسبت به آبان‌ سال‌جاری 4/ 1 درصد رشد کرده و تورم ماهانه آخرین ماه پاییز را نسبت به ماه قبل افزایش داده است. تورم ماهانه آبان‌ 6/ 0 درصد گزارش شده بود. با این جهش تورمی در انتهای پاییز شاهد یک رکوردشکنی یک سال و نیمه در تورم ماهانه آبان هستیم. نرخ تورم ماهانه آبان‌ سال‌جاری پس از خرداد ماه سال گذشته، بیشترین رقم ثبت شده در آمار تورمی بانک مرکزی محسوب می‌شود. این رقم باعث شده است که میانگین تورم ماهانه در 9 ماه نخست سال‌جاری به 8/ 0 درصد برسد، رقمی که پیش‌تر از سوی بانک مرکزی به‌عنوان خط قرمز برای تغییرات تورمی تعیین شده بود.

افزایش جزئی تورم نقطه‌به‌نقطه

رشد شاخص مصرف‌کننده در یک ماه، معادل تورم ماهانه است، اما متغیر دیگری که تغییرات شاخص را در ماه مورد نظر نسبت به مدت مشابه سال قبل در نظر می‌گیرد، تورم نقطه‌به‌نقطه است. این دو نرخ، عکس‌العمل بیشتری نسبت به تحولات کوتاه‌مدت شاخص نشان می‌دهد، به این معنی که رشد سرعت شاخص بهای مصرف‌کننده، در این دو تورم منعکس می‌شود. به گزارش دنیای اقتصاد، بررسی آمارهای بانک مرکزی نشان می‌دهد رقم تورم نقطه‌به‌نقطه در آذر با یک دهم درصد افزایش نسبت به ماه قبل به 2/ 9 درصد رسیده است. البته این افزایش یک دهم درصدی موضوع جدیدی نیست، زیرا نرخ تورم نقطه‌به‌نقطه در شهریور سال‌جاری نیز با یک‌دهم درصد رشد نسبت به ماه قبل، به 5/ 9 درصد رسید، اما پس از آن کمی از سطح آن کاسته شد. به بیان دیگر، نوسان نرخ تورم نقطه‌به‌نقطه در سطح 9 درصد هنوز ادامه دارد و هنوز روند افزایشی یا کاهشی در نرخ تورم به شکل غالب دیده نمی‌شود.

توقف کاهش تورم متوسط

سومین شاخصی که مورد بررسی کارشناسان قرار می‌گیرد، تورم متوسط و 12 ماهه است. این نرخ تورم تغییرات شاخص در 12 ماه منتهی به یک ماه مشخص نسبت به مدت مشابه سال قبل در نظر می‌گیرد و در حقیقت در حافظه 24 ماهه است. این نرخ در اکثر گزارش‌ها و گفته‌های مسوولان، به‌عنوان نرخ معیار قرار می‌گیرد. به‌عنوان مثال در آخرین گزارش صندوق بین‌المللی پول پیش‌بینی این نرخ تا پایان سال‌جاری را (2017-2016) حدود 9 درصد پیش‌بینی کرده است. آمارهای بانک مرکزی نشان می‌دهد نرخ تورم متوسط در آذر به 6/ 8 درصد رسیده است، این رقم در ماه گذشته نیز معادل 6/ 8 درصد گزارش ثبت شده است و در نتیجه، کاهش نرخ تورم در حد یک دهم درصد متوقف شده است. البته بررسی دقیق‌تر نشان می‌دهد نرخ تورم متوسط در آذر معادل 57/ 8 درصد و نرخ تورم آبان‌ معادل 58/ 8 درصد است. بنابراین، نرخ تورم متوسط هنوز روند کاهشی را ادامه می‌دهد. اما این احتمال وجود دارد که نرخ تورم متوسط از دی در فاز افزایشی قرار گیرد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که اگر نرخ تورم دی معادل 7/ 0 درصد (یا بیشتر از این رقم) ثبت شود، نرخ تورم متوسط نسبت به ماه قبل، افزایش خواهد یافت. بنابراین آستانه افزایش نرخ تورم، 7/ 0 درصد محاسبه می‌شود و اگر نرخ تورم ماهانه دی بیشتر از آن ثبت شود نرخ تورم پس از یک و نیم سال روند کاهشی، تغییر مسیر خواهد.

جهش تورم خوراکی‌ها

بانک مرکزی آمار شاخص بهای مصرف‌کننده را بر اساس تغییرات 12 گروه اصلی محاسبه می‌کند. از مهم‌ترین این گروه‌ها می‌توان به دو گروه «خوراکی و آشامیدنی‌ها» و «مسکن، آب، برق و گاز و سایر سوخت‌ها» اشاره کرد که تقریبا 60 درصد کل وزن گروه‌ها را به خود اختصاص دادند و تغییرات این گروه‌ها به نوعی مسیر تورم را مشخص می‌کند. یکی از مهم‌ترین دلایل افزایش نرخ تورم ماهانه در آذر ماه نسبت به ماه قبل، تغییر تورم ماهانه گروه خوراکی‌ها است. تورم ماهانه این گروه در آذر معادل 4/ 2 درصد ثبت شده است، این در حالی است که در آبان‌ تورم ماهانه خوراکی‌ها معادل صفر درصد ثبت شده بود. البته هنوز تورم نقطه‌به‌نقطه گروه خوراکی‌ها معادل 9 درصد است که نسبت به رقم کل در سطح کمتری قرار دارد. در آذر تورم ماهانه گروه مسکن نیز معادل 5/ 1 درصد ثبت شده که از نظر تورمی در رتبه دوم 12 گروه قرار می‌گیرد، البته باید تاکید کرد که در آبان‌ نیز تورم ماهانه گروه مسکن، 3/ 1 درصد بوده و طی یک ماه تنها 2/ 0 واحد درصد به آن افزوده شده است. تورم نقطه‌به‌نقطه گروه مسکن در آذر 3/ 9 درصد بوده است. نکته قابل توجه این موضوع است که در این ماه تمامی گروه‌ها دارای تورم مثبت بوده و تنها تورم ماهانه دخانیات، معادل صفر درصد گزارش شده است. در بین 12 گروه گزارش بانک مرکزی، بیشترین تورم نقطه‌به‌نقطه در بخش بهداشت و درمان و با رقم 1/ 17 درصد ثبت شده است. در سال‌های اخیر، تورم نقطه‌به‌نقطه بهداشت و درمان طی یک سال همواره بالا بوده است.

افزایش تورم کالایی نسبت به خدمات

بانک مرکزی، علاوه‌بر تقسیم‌بندی جزئیات تورمی در گروه‌های اصلی، روند شاخص را بر اساس دو گروه «کالا» و «خدمات» نیز تقسیم‌بندی می‌کند. در آذر ماه تورم ماهانه کالا معادل 6/ 1 درصد گزارش شده که نسبت به ماه قبل 3/ 1 واحد درصد افزایش یافته است. تورم نقطه‌به‌نقطه گروه کالا نیز 4/ 7 درصد عنوان شده است. همچنین نرخ تورم ماهانه گروه خدمات، معادل با 1/ 1 درصد گزارش شده است که نسبت به ماه قبل یک دهم درصد رشد کرده است. تورم نقطه‌به‌نقطه گروه خدمات نیز 5/ 11 درصد گزارش شده است.

عوامل موثر نرخ تورم

در حالی که پیش از انتشار آمار آذر ماه نرخ تورم ماهانه در اکثر ماه‌ها کمتر از یک درصد گزارش می‌شد و میانگین 9 ماه نخست سال‌جاری معادل 8/ 0 درصد عنوان شده بود. نرخ تورم آخرین ماه پاییز به 4/ 1 درصد رسیده است. شاید نرخ ارز مهم‌ترین عامل اثرگذاری است که در تصور هر مخاطبی قرار گیرد، نرخ ارز در آذر ماه سال‌جاری 11 درصد رشد کرده است و این افزایش مطمئنا در کالا و خدمات مصرفی به خصوص بخشی که وارد کشور می‌شود، اثر گذار است. از سوی دیگر، آمارها نشان می‌دهد که بیشترین تورم نیز در گروه خوراکی‌ها منعکس شده که این گروه نیز همبستگی بالایی با نرخ ارز دارد. اما بررسی‌های دقیق تر نشان می‌دهد که افزایش نرخ تورم خوراکی‌ها را نمی‌توان تنها تحت‌تاثیر افزایش نرخ ارز دانست. مطابق بررسی‌ها نرخ تورم خوراکی‌ها به‌طور طبیعی در ماه آذر هر سال افزایش قیمت را تجربه می‌کند که این افزایش می‌تواند تحت‌تاثیر نوسانات فصلی باشد. به‌عنوان مثال نرخ تورم ماهانه گروه خوراکی‌ها در آذر ماه سال قبل 2/ 2 درصد گزارش شده است که این رقم در آبان‌ماه 6/ 0 درصد ثبت شده بود. همچنین در آذر ماه سال 93 نیز تورم ماهانه گروه خوراکی‌ها 3/ 3 درصد گزارش شده است. پس به‌طور طبیعی نرخ تورم خوراکی‌ها در این ماه افزایشی را تجربه می‌کند و پس از این نوسان فصلی، در مسیر کاهشی قدم می‌گذارد؛ بنابراین نمی‌توان گفت که رشد تورم آذر ماه کاملا تحت‌تاثیر افزایش نرخ ارز باشد. از سوی دیگر، بدون شک در کوتاه‌مدت رشد نرخ ارز اثرگذاری در نرخ تورم خواهد داشت، اما اگر این افزایش در یک‌ بازه مشخص و با کنترل سیاستگذار ارزی صورت گیرد، به تدریج اثرگذاری آن در بلندمدت از شاخص بهای مصرف‌کننده گذر خواهد کرد، در نتیجه نمی‌توان تنها به بهانه کنترل نرخ تورم، نرخ ارز را ثابت نگه داشت. چه بسا که تجربه سال‌های گذشته نشان می‌دهد در صورت تخلیه نشدن اثر افزایش نرخ ارز در تورم، رشد یکباره بهای ارز، باعث ایجاد تورم افسار گسیخته در اقتصاد خواهد شد. از سوی دیگر، نباید از نقش عامل پولی در تغییر شاخص بهای مصرف‌کننده گذشت. در حال حاضر نرخ رشد پایه پولی در سطح 20 درصد قرار دارد و نرخ رشد نقدینگی نیز در سطح کمتر از 30 درصد قرار دارد. از سوی دیگر در ماه‌های اخیر پس از کاهش مداوم نرخ سود بانکی، ترکیب سپرده‌ها به نفع سپرده‌های دیداری تغییر کرده است و این موضوع نیز کیفیت نقدینگی را تغییر می‌دهد. همچنین خالص بدهی دولت و بانک‌ها به بانک مرکزی در سال‌جاری روند صعودی را طی کرده که این عامل بر بسط پایه پولی موثر بوده است. بنابراین به تدریج اثر افزایش عرضه پول بر شاخص قیمت مصرف‌کننده منعکس خواهد شد و می‌توان عنوان کرد که رشد پایه پولی در کنار کاهش دستوری نرخ سود، دو عامل همسو برای افزایش تورم محسوب می‌شود.

نرخ تورم در پایان سال جاری

آخرین گزارش صندوق بین‌المللی پول نشان می‌دهد که نرخ تورم (متوسط) در سال‌جاری به 9 درصد می‌رسد، همچنین به دلایل تغییرات نرخ ارز، نرخ تورم برای سال آینده حدود 11 درصد پیش‌بینی شده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که اگر تورم سه ماه پایانی سال‌جاری به اندازه میانگین تورم 9 ماه نخست (8/ 0 درصد) گزارش شود، نرخ تورم نقطه‌به‌نقطه در پایان سال به 3/ 10 درصد خواهد رسید و نرخ تورم متوسط 9/ 8 درصد ثبت می‌شود. از سوی دیگر اگر در یک سناریوی بدبینانه نرخ تورم سه ماه پایانی به اندازه نرخ تورم آذر ماه (4/ 1 درصد) گزارش شود، در نتیجه نرخ تورم نقطه‌به‌نقطه معادل2/ 9 درصد و نرخ تورم میانگین معادل 3/ 12 درصد خواهد بود. به هر ترتیب، نرخ تورم متوسط تا پایان سال‌جاری تک‌رقمی باقی خواهد ماند، اما اینکه این نرخ تورم در سال آینده نیز زیر 10 درصد حرکت کند با ابهام روبه‌رو است.