بورس 91 چگونه گذشت ...؟

سال 91 مملو از اتفاقات خوب و بد برای اهالی تالار شیشه‌ای بود، از ثبت زیان 4 درصدی بورس تهران در یکی از هفته‌‌های معاملاتی سال 91 تا بازدهی حدود 35 درصدی بورس در پاییز سال جاری، سالی متفاوت را برای معامله‌گران بازار سهام رقم زد. سالی که تا 27 اسفندماه بدون احتساب عرضه اولیه امروز بازدهی حدود 45 درصدی را به سهامداران داد تا به‌این ترتیب اهالی وفادار بازار سرمایه با امیدی بیش از گذشته به سال 92 نگاه کنند. اما امروز در حالی سال معاملاتی 91 به پایان می‌رسد که 5 درصد از سهام هلدینگ خلیج فارس در بازار سهام عرضه خواهد شد. عرضه‌ای مهم که دو ماهی است بازار را در انتظار قرار داده و نقدینگی را در حساب معامله‌گران نگاه داشته است، تا مبادا سهامداران از فرصت تاریخی حضور در این خصوصی‌سازی مهم جا بمانند. با این تفاسیر امیدواریم که سازمان خصوصی‌سازی با عرضه سهام این غول پتروشیمیایی در روز جاری خاطره خوشی را برای جامعه سهامداری رقم زده و معامله‌گران بازار سهام را با کسب عایدی مناسب راهی نوروز کند. اما سال 91 چگونه برای بورس تهران گذشت و چه رخدادهای مهمی در این سال برای بازار سهام رخ داد، موضوع آخرین گزارش گروه بورس روزنامه دنیای اقتصاد در سال 91 است که در ادامه از نظرتان می‌گذرد. در این گزارش متفاوت هر یک از مدیران شناخته شده بازار سرمایه به اظهارنظر درخصوص بورس 91 پرداخته‌اند: علی صالح‌آبادی، رییس سازمان بورس و اوراق بهادار خوشبختانه بازار سرمایه کشور در سال 91 نیز همانند سال‌های پیش‌تر و به همت مسوولان و فعالان این بازار، شاهد دستاوردهای بزرگ و ستودنی در عرصه اقتصادی کشور بود، به ویژه اینکه نامگذاری سال 91 به نام «تولید ملی، حمایت از کار و سرمایه ایرانی» از سوی مقام معظم رهبری و نقش محوری بازار سرمایه در تحقق این هدف، مسوولیتی دوچندان و البته ارزشمند را بر دوش متولیان این بازار قرار داده است. در این میان، ارتقای سهم بازار سرمایه در تامین مالی بنگاه‌های اقتصادی، به‌عنوان یکی از الزامات اصلی حمایت از تولید ملی، از مهم‌ترین اقدامات سازمان بورس و اوراق بهادار به ویژه در سال 91 به شمار می‌رود، به نحوی که تا دی‌ماه سال 91، بیش از 110 هزار میلیارد ریال تامین مالی ازطریق بازار سرمایه صورت گرفت. همچنین نسبت ارزش بازار سرمایه کشور (بورس تهران و فرابورس) به تولید ناخالص داخلی هم‌اکنون به حدود 50 درصد رسیده که گویای نقش‌آفرینی هرچه بیشتر بورس در تولید داخلی است. از دیگر سو، راه‌اندازی بورس انرژی به ‌عنوان چهارمین بورس کشور با هدف ایجاد بستری شفاف و نظام‌مند برای معاملات انواع حامل‌های انرژی و استقبال گسترده سرمایه‌گذاران از عرضه سهام این شرکت، تداوم تاسیس نهادهای مالی جدیدی همچون صندوق‌های سرمایه‌گذاری، شرکت‌های مشاور سرمایه‌گذاری و شرکت‌های سبدگردان، توسعه و ارتقای زیرساخت‌هایی همچون معاملات برخط سهام به‌منظور تسهیل فرآیند سرمایه‌گذاری، انتشار ابزارهای مالی متنوع و در نهایت، توسعه فعالیت‌های آموزشی و فرهنگ‌سازی با هدف جلب مشارکت آگاهانه مردم در بورس، زمینه توسعه بیش از پیش بازار سرمایه کشور و تقویت تقاضا در بورس را فراهم کرده است، تا آنجا که امروز، شمار سهامداران بورس به بیش از شش میلیون و دویست هزار نفر رسیده، رقمی که گرچه با عدد مطلوب فاصله دارد، اما موفقیت مسیر طی شده در بازار سرمایه را به خوبی مشخص می‌کند. سازمان بورس و اوراق بهادار عمیقا اعتقاد دارد که پیشرفت، عدالت و بهسازی اقتصاد ملی در گرو رشد بازار سرمایه است. بر این اساس، محور اصلی برنامه‌ریزی سازمان، ایجاد و توسعه زیرساخت‌های لازم به‌منظور حفظ و توسعه بازار شفاف، منصفانه و کارآی اوراق بهادار و حمایت از حقوق سرمایه‌گذاران در این بازار است، تا از این رهگذر، کشوری آباد و پیشرو داشته باشیم. سیدعلی حسینی، معاون نظارت بر بورس‌ها و ناشران سازمان بورس و اوراق بهادار مهم‌ترین رخدادهای بازار سرمایه در سال 91 را در سه بخش می‌توان خلاصه کرد. افتتاح بورس انرژی یکی از مهم‌ترین رخدادهای بازار سرمایه در سال 91 بود، زیرا با راه‌اندازی این بورس، بخش صنعت و انرژی می‌تواند با بازار مالی ارتباط برقرار کند. این موضوع یک اتفاق بسیار مهم در بخش انرژی و بازار سرمایه است. همچنین با تصویب دستورالعمل کنترل‌های داخلی گام مهمی در خصوص ضابطه‌مند کردن کنترل‌های داخلی در شرکت‌های سهامی‌عام برداشته شد. تصویب این دستورالعمل در اردیبهشت ماه و تدوین دو منشور اجرایی در اسفندماه که نحوه فعالیت کمیته حسابرسی و مدیریت حسابرسی داخلی را طراحی کرده، دومین رویداد مهم بازار سرمایه در سال 91 بود، زیرا بازار سرمایه در حال بزرگ شدن است و کنترل‌های داخلی می‌تواند انضباط مالی خاصی را برای اعتلای بازار سرمایه به دنبال داشته باشد. سومین رخداد مهم بورس تهران در سال 91 تاسیس صندوق توسعه بازار سرمایه بود که در بلندمدت می‌تواند توسعه و تعادل را برای بورس تهران به دنبال داشته باشد. حسن قالیباف اصل، مدیرعامل بورس اوراق بهادار بازار سرمایه از سازوکارهای مهم نظام‌های اقتصادی کنونی در تجهیز منابع و تخصیص بهینه آن از طریق تامین مالی واحدهای فعال در اقتصاد است. این کارکرد به جلب مشارکت مردمی در توسعه ملی، گسترش مبانی مالکیت مردمی، جلوگیری از فرار سرمایه و گسترش اقتصاد غیررسمی، جذب سرمایه‌های خارجی، کاستن از فشار کسری بودجه دولت، کاهش فشار بر سیستم پولی و کمک به رشد اقتصادی می‌انجامد. بورس اوراق بهادار تهران در سال‌های اخیر با توسعه‌ نظام تامین مالی از طریق شناسایی و جذب شرکت‌های جدید و افزایش سرمایه شرکت‌های پذیرفته شده در بورس، ایجاد بازارهای جدید از قبیل بازار ابزارهای مشتق و بازار ابزارهای با درآمد ثابت و طراحی و به‌کارگیری ابزارهای مالی جدید، بهره‌گیری از فناوری‌های نوین برای تسهیل دسترسی به بازار و داد و ستد اوراق بهادار، کمک به اجرای برنامه‌های خصوصی‌سازی در چارچوب سیاست‌های کلی اصل 44 قانون اساسی و برگزاری همایش‌ها و سمینارهای تخصصی به‌منظور توسعه دانش مالی تلاش چشمگیری برای نهادینه کردن جایگاه بازار سرمایه در اقتصاد کشور و افزایش نقش آن در توسعه اقتصادی داشته است. در شرایط کنونی، با توجه به نام‌گذاری سال جاری به نام «سال تولید ملی، حمایت از کار و سرمایه ایرانی»، تاکید بر حرکت به سمت اقتصاد مقاومتی با بهره‌گیری از توانایی‌های اقتصاد ملی، نیاز واحدهای اقتصادی فعال به‌ویژه شرکت‌های واگذار شده در چارچوب برنامه خصوصی‌سازی به منابع مالی، نقش بورس و کارکرد تامین مالی آن‌را پررنگ‌تر کرده است. بازار سرمایه، در سال جاری با بهره‌گیری از ظرفیت‌های قانونی و مقرراتی و به‌کارگیری رویه‌های موثر و استفاده از ابزارهای تثبیت‌کننده در بازار از قبیل قراردادهای اختیار فروش تبعی، بازاری شفاف با نقدشوندگی بالا و با ثبات برای سرمایه‌گذاران فراهم کرده است. این بازار در مقایسه با بازارهای موازی از ثبات قابل توجهی برخوردار بوده است، به‌گونه‌ای که سرمایه‌گذاران و فعالان این بازار با پذیرش ریسکی معقول، از بازدهی مناسبی برخوردار شده‌اند که بخش قابل توجهی از این بازدهی ناشی از بهبود عملکرد و افزایش ارزش شرکت‌های بورسی بوده است. در این سال شاخص‌های عملکردی بورس از روند مثبتی برخوردار بوده‌اند به‌طوری‌که ارزش بازار بیش از 33 درصد و ارزش معاملات حدود 11 درصد رشد داشته‌اند. همچنین شاخص کل بورس از رقم 25 هزار و 900 واحد در ابتدای سال به بالای 37 هزار واحد رسیده است. از این‌رو سرمایه‌گذاران حاضر در این بازار توانسته‌اند بیش از 43 درصد بازدهی کسب کنند. یکی از ویژگی‌های بازار سرمایه در سال 1391، دو برابر شدن ارزش معاملات برخط نسبت به سال گذشته است که بیانگر حضور بیشتر سرمایه‌گذاران در بازار و استقبال آنها از این فنآوری جدید معاملاتی است. با توجه به برنامه‌های بورس اوراق بهادار تهران برای پذیرش شرکت‌های جدید، بهره‌گیری از ابزارهای جدید مالی از قبیل قراردادهای اختیار معامله، تامین مالی اعتباری خرید سهام، قراردادهای سلف و تنوع‌بخشی به روش‌های تامین مالی، گسترش فرهنگ سهامداری و توسعه دانش مالی، تسهیل دسترسی به بازار با به‌کارگیری فناوری‌های جدید معاملاتی، رعایت اصول پاسخ‌گویی و شفافیت در بازار، انتظار می‌رود روند مثبت فعلی بازار در سال آتی تداوم یابد و بورس بتواند جایگاه خود را در اقتصاد ملی ارتقا دهد. امیر‌ هامونی، مدیرعامل فرابورس ایران سرمای زمستان سال گذشته تا تابستان امسال در بازار سرمایه طنین افکن بود، اما زمستان بازارهای مطرح بورس و فرابورس در شش ماه دوم سال جاری داغ و تابستانی بود. اعلام افزایش نرخ سود بانکی در بهمن ماه 90، منجر به کاهش نسبت قیمت به سود بازار (P/E) شد و در نیمه نخست سال 91، رکود نسبی شاخص بازار سهام را در پی داشت. در حالی که تناوب تکان‌های محسوس در متغیرهای کلان اقتصادی دوره جاری، بازارهای نقدینگی را به حالات آشفتگی سوق می‌دهد، بازار سرمایه در شش ماه دوم سال نود و یک، به آرامی اوج گرفته است. ارزش بازار فرابورس ایران نیز با رشد قابل توجهی به رقمی نزدیک به 480 هزار میلیارد ریال ارتقا یافته است. دوران رونق و رکود در بازار سرمایه طبیعت اقتصاد است که فرابورس ایران با پشت سر گذاشتن چندین سال مملو از روزهای سخت و سهل، تجربه‌های بزرگی را کسب کرده است . بازار سرمایه از امواج تغییرات عناصر کلان اقتصادی برای حرکت به سمت ثبات نیرو می‌گیرد. نظریات نو ظهور اقتصاد کلان، به ویژه پس از بحران مالی جهان در اواخر دهه 2010 میلادی، برای رفع گرفتاری پیش‌بینی نادرست از نتایج به دست آمده در تلاطم بازارهای مالی، به درونزا بودن متغیرهای شوک اقتصادی معتقدند. افزایش نرخ ارز در نیمه دوم امسال نیز از جمله متغیرهایی است که در رشد شاخص بازار سرمایه به طور مستقیم تاثیر گذار بوده است. با توجه به فعالیت بنگاه‌های بزرگ ­مقیاس صنایع صادراتی از جمله صنعت نفت، پتروشیمی و فولاد در بازار بورس و فرابورس ایران که فرآورده‌ها و محصولاتشان در بورس‌های جهانی کالا قیمت گذاری می‌شود، افزایش سودآوری این صنایع، که معلول جهش نرخ ارز است، در نهایت به افزایش ارزش بازار منجر می‌شود. افت کوتاه بازار سرمایه در تاثیر اخبار کاهش نرخ ارز در روزهای اخیر، نظریه درونزا بودن تغییرات نرخ ارز در مدل‌های پیش بینی قیمت سهام در بازار سرمایه را تایید می‌کند. بازار سرمایه در شرایط محیطی نا مطمئن، عکس العمل کارآ نشان می‌دهد. سیر تحول رفتار تطبیقی سرمایه‌گذاران بازار سرمایه عامل اصلی میرا شدن آثار ریسک‌های غیرسیستماتیک حاکم بر بازار است. این مطلب حاکی از واکنش حرفه ای فعالان در کنش‌های شرایط عمومی حاکم بر بازار نسبت به سال‌های گذشته است که نمایانگر میل دامنه انتقال اطلاعات به سمت تقارن و کارآیی نسبی بازار سرمایه است. در آخر کلام، بیان این نکته ضروری به نظر می‌رسد که حرکت فرابورس ایران با نگاه به افزایش کیفیت بازار از طریق طراحی و توسعه ابزارهای نوین مالی نقد‌شونده، تسهیل و گسترش معاملات برخط، تحقیق و توسعه در بخش فناوری اطلاعات و گسترش سیستم‌های نرم افزاری بازار، آسان سازی انتقال اطلاعات فراگیر، و آموزش فرهنگ سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه، در راستای رشد و ارتقای اقتصاد ایران است. محمودرضا خواجه نصیر، رییس بورس‌ها و بازارهای سازمان بورس اوراق بهادار مهم‌ترین و تاثیرگذارترین رخداد در سال جاری، تغییر جریان بازار و بازگشت از دوران رکود به شکوفایی و رونق بود؛ در ابتدای امسال جریان رکودی و در واقع منفی بر بازار سرمایه کشور حاکم شده بود که با سیاست‌های اخذ شده توسط مسوولان و صاحبنظران بازار، نه تنها جریان منفی یاد شده از بین رفت، بلکه رونق چشمگیری در بورس تهران شکل گرفت. به تعبیری این اقدام مسوولان بازار سرمایه را می‌توان عاملی برای بازگشت مجدد سرمایه‌گذاران به بورس دانست؛ به خصوص در شرایطی که بازارهای موازی از جمله ارز، طلا و سکه از رونق بالایی برخوردار بودند، جلب سرمایه‌گذاران به بورس کار دشواری بود که نه تنها با تدابیر آگاهانه مدیران بازار سرمایه این مهم اتفاق افتاد، بلکه شاهد افزایش بازدهی در واقع رشد قیمت سهام شرکت‌ها بودیم. به‌این ترتیب حجم سرمایه‌گذاری‌ها در بورس اوراق بهادار رشد قابل توجهی یافت و ارزش کل معاملات جهش قابل توجهی نسبت به سال 90 را تجربه کرد و به این ترتیب شرکت بورس اوراق بهادار توانست تحقق بودجه خود را شاهد باشد. سید‌روح‌اله حسینی‌مقدم، مدیر امور ناشران شرکت بورس اوراق بهادار تهران شاید کمتر کسی تصور می‌کرد که سال 1391 سال پرتلاطمی با این کیفیت برای اقتصاد کشور باشد که طی آن نوسان در بسیاری از متغیرهای کلان موجب بروز تلاطم در بازارهای مختلفی مانند بازار ارز، طلا، مسکن و حتی بازار خودرویی که سال‌ها روی خوشی به سرمایه گذاران نشان نداده بود، باشد. کسب بازدهی در سایر بازارها انتظارات سرمایه‌گذاران از بازدهی بیشتر را به دنبال داشت و این در شرایطی بود که بازار اوراق بهادار با روندی منفی روبه‌رو شده بود و شاید چشم‌انداز مبهمی نیز پیش روی بازار سرمایه بود. در هر صورت حتی با وجود نوسان در نماگرهای اصلی بورس می‌توان گفت سال 1391 سال خوبی برای بازار سرمایه بود که رشد کمی و کیفی را در حوزه‌های مختلف دید. اوراق فروش تبعی: معرفی اوراق فروش تبعی به عنوان یک ابزار مالی جدید که نقش اساسی آن پوشش‌دهندگی ریسک بود، یکی از اتفاقات مهم سال 1391 بود؛ به طوری که شاید بتوان گفت جرقه برگشت بازار از شرایط منفی و ناامیدکننده سه ماهه دوم به یک بازار امیدوارکننده توسط معرفی این ابزار مالی جدید زده شد. ابزاری که شاید تا حدودی عدم تقارن اطلاعاتی بین سهامداران عمده شرکت‌ها و سهامداران جز نسبت به آینده شرکت را کاهش می‌داد و سرمایه گذاران با اطمینان بیشتری با ارزیابی سایر ریسک‌ها به سهام و شرکت‌ها اقبال نشان دادند. کنترل داخلی: از اتفاقات مهم دیگر در بازار سرمایه تدوین دستورالعمل کنترل داخلی در اردیبهشت سال 1391 بود. به هر حال از بازار سرمایه به عنوان یک بازار مدرن، انتظار می‌رود که رشد کمی را با توسعه کیفی شاهد باشد. این توسعه کیفی در بازار سرمایه به منظور دستیابی به حد اعلای کارآیی در حوزه‌های مختلف است. یکی از حوزه‌های موثر در تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران بحث کیفیت و شفافیت اطلاع‌رسانی است که مسوولان‌ بازار سرمایه با هدف پیگیری حقوق سهامداران این دستورالعمل را تدوین کردند. بالاخره هدف متعالی این مقررات کاهش وقفه‌های اطلاع رسانی در شرکت‌های پذیرفته شده در بورس است. در این راستا نیاز بود تا اطلاع رسانی دقیق تر در شرکت‌ها انجام شود که به همین دلیل بورس اوراق بهادار تهران مبادرت به برگزاری جلسات و نشست‌های هم‌اندیشی کرد تا این دستورالعمل را در شرکت‌های پذیرفته شده در بورس تهران نهادینه کند. حامد سلطانی‌نژاد، مدیرعامل شرکت سپرده‌گذاری مرکزی راه‌اندازی سامانه پس از معاملات بورس انرژی یکی از اتفاقات مهم بازار سرمایه سال 1391 به خصوص در حوزه فعالیت شرکت سپرده‌گذاری بود. با توجه به اینکه سامانه مزبور به دلیل نبود نماد از پیچیدگی بالایی برخوردار است، نیازمند طراحی سیستم خاص و همچنین سامانه تسویه منحصر به فردی بود که با تلاش کارشناسان و مسوولان شرکت سپرده‌گذاری، یک سامانه بسیار دقیق و هوشمند با سیستم عضویت و تسویه خاص طراحی شد و به مرحله اجرا رسید. از اتفاقات مهم دیگر در این حوزه می‌توان به تلاش برای راه‌اندازی بورس اشاره کرد که گرچه سامانه مورد نیاز طراحی شد و بورس گواهی ارزی در شهریورماه سال جاری در شورای عالی بورس به نمایش گذاشته شده، اما تنها زیرساخت‌های آن عملی شد و به مرحله اجرا نرسید. سامانه مدیریت ریسک، صندوق تضمین تسویه و کنترل مشتریان اعتباری شرکت‌های کارگزاری نیز از دیگر اتفاقات مهم سال جاری بود که باعث نظم بیشتر در بازار سرمایه شد. بهروز خدارحمی، دبیرکل کانون نهادهای سرمایه‌گذاری ایران سال 91، بازار سرمایه نیز مشابه با سایر حوزه‌های اقتصادی کشور شاهد تحولات بزرگی بود، از نوسان چند هزار واحدی شاخص که بگذریم، از رکورد‌زنی‌های پی‌در‌پی که بگذریم، از اضطراب‌های ابهام انگیزی که سرمایه‌گذاران را در‌هاله‌ای از حباب فرو برد که هر لحظه منتظر ترکیدن آن بودند یا افزایش منطقی و با‌ثبات که بگذریم به رکورد‌زنی تغییرات شاخص طی یک روز می‌رسیم و ده‌ها خبر قرمز و آبی البته از جنس تالار شیشه‌ای و گاهی هم نقره‌ای. یکی از درمان‌هایی که به نظر می‌رسد طی سال 91 در قالب تغییر فرهنگ تجربه کردیم، حساسیت‌زدایی مشارکت‌کنندگان بازار سرمایه نسبت به نوسانات شاخص بود، آفتی که در یکی دو دهه گذشته همیشه از آن نالیده بوده‌ایم که چرا به عوض توجه به متغیرهای بنیادی اقتصادی، این‌قدر نسبت به تغییرات حتی اندک بازار سرمایه حساس بوده‌ایم. از دیگر اتفاق‌های خوش‌یمن در اقتصاد کشور توجه به روند تغییرات شاخص بورس در مقایسه با تغییرات نرخ ارز بود، اینکه فعالان اقتصادی به عینه تجربه کردند که عدم اقبال نسبت به بازار سرمایه منجر به تلاطم در بازار ارز بود و شاید توجه تصمیم‌سازان به این رخداد فرخنده و عزم جدی برای حمایت از بازار سرمایه برای نیل به ثبات در سایر حوزه‌های اقتصادی نتیجه‌ای زیبنده اقتصاد کشور عزیزمان ایران را رقم بزند. و بالاخره شروع به فعالیت رسمی بورس انرژی هر چند دیر هنگام و هر چند ناتمام، نویدهای خوشی از استقبال سایر بخش‌های اقتصادی کشور از بازار سرمایه را می‌دهد که البته با همراهی سایر حامل‌های انرژی رونق و اثرگذاری بیشتری هم خواهد یافت. سالی پر درآمد و کم هزینه برای همه فعالان در بازار سرمایه کشور آرزومندم. ولی نادی‌قمی، مدیرعامل شرکت تامین سرمایه نوین به نظر می‌رسد که رویداد‌های بسیار مهمی طی سال ١٣٩١ رخ داده است؛ از اثر توام با تاخیر تغییر قیمت نهاده‌های انرژی بر عدم تعادل در نظام ارزی گرفته تا تا تشکیل کنسرسیوم‌های تامین مالی بازار سرمایه و عرضه بزرگ‌ترین شرکت مشمول اصل ٤٤ را می‌توان از جمله اتفاقات تاثیرگذار بازار در نظر گرفت. متعاقب افزایش قیمت نهاده‌های انرژی، بنگاه‌های تولیدی برای حفظ حاشیه سود مورد انتظار خود یا ماندگاری در بازار، اقدام به صرفه جویی در سایر نهاده‌های تولید از طریق واردات و استقراض از بانک‌ها کردند. این موضوع در کنار تحریم‌ها منجر به جهش قابل توجه نرخ ارز شد. با توجه به اینکه قیمت فروش محصولات تولیدی بسیاری از شرکت‌های شاخص ساز بازار بر حسب ارز تعیین می‌شود، لذا افزایش درآمدها و سود انتظاری این شرکت‌ها (توهم پولی در شرایط تورمی) در کنار معرفی ابزار اختیار فروش تبعی، منجر به جهش شاخص بازار شد. در حوزه تامین مالی بنگاه‌های اقتصادی، شرکت‌های تامین سرمایه نوین، امین و سپهر سه کنسرسیوم موفق در زمینه تعهد پذیره‌نویسی سهام بانک آینده، و تعهد پذیره‌نویسی و بازارگردانی اوراق مشارکت وزارت راه و اوراق مشارکت شهرداری شیراز تشکیل دادند. این موضوع نوید‌دهنده سمت‌گیری تامین مالی پروژه‌های زیربنایی از طریق نظام بازار سرمایه با هزینه مالی ارزان‌تر است. شروین شهریاری، کارشناس ارشد بازار سرمایه ظهور صنعت پالایشگاهی در بورس تهران از مهم‌ترین رویدادهای بورس در سال 91 بود. این صنعت در ابتدای امسال از صنایع مطرح بازار نبود، اما این روزها به عنوان سومین صنعت بورس تهران جایگاه ویژه‌ای را در معاملات بازار به خود اختصاص داده است. با ورود پالایشگاه‌های بزرگ ارزش بازار این صنعت از 5 هزار میلیارد تومان به 20 هزار میلیارد تومان افزایش یافت که یکی از عوامل اصلی توجه بازار به این صنعت بود. به طوری که صنعت پالایشگاهی با رشد قابل توجه در حال حاضر به لحاظ کسب بازدهی از بهترین گروه‌های بورس تهران است. بورس در سال 91 یک بار دیگر به اهمیت تحلیل در بازار سرمایه روی خوش نشان داد و از این نظر دومین اتفاق قابل توجه امسال را رقم زد، زیرا در شرایط راکد ابتدای امسال با وجودی که شرکت‌ها به دلیل افزایش نرخ ارز شرایط مطلوبی را پیش رو داشتند، با استقبال چندانی مواجه نشدند. براین اساس، تنها سرمایه‌گذارانی که با استفاده از تحلیل و به دور از جو بازار به انتخاب سهام در نیمه اول سال پرداخته بودند، توانستند در نیمه دوم سال بازده خیره‌کننده‌ای را کسب کنند. ابوالفضل شهرآبادی، استاد دانشگاه شاید شیرین‌ترین رخدادها بازدهی بالای 45 درصد بازار طی این سال بوده است که باوجود رونق زیاد بازارهای رقیب از جمله بازار طلا و سکه و ارز، بازار سرمایه به لطف افزایش نرخ برابری دلار و برخی دلایل دیگر بازدهی خوبی داد. همچنین در سال 91 بورس از نظر آمار معاملات نیز وضعیت خوبی داشت، به طوری که در این سال در بیش از 54 درصد روزهای معاملاتی، بازار مثبت بود و ارزش معاملات نیز با 12 درصد رشد نسبت به سال گذشته به رقم 235 هزار میلیارد ریال رسید و متوسط حجم معاملات روزانه حدود یکصد میلیارد تومان بود. ارزش کل بازار نیز با 63 درصد رشد به رقم بی‌سابقه بالای 165 هزار میلیارد تومان رسید. در کنار همه اینها متوسط ضریب P/E بازار با 10 درصد کاهش به رقم 5.4 رسید که به نوعی بیانگر زمینه خوب برای سرمایه‌گذاری بیشتر در این بازار است. امسال شاید برای اولین بار بود که دلار این گونه در بورس خودنمایی کرد و میزان تاثیرگذاری خود را به رخ کشید و نشان داد که در صورت رفع تحریم‌ها و توسعه صادرات صنعتی نیز می‌توان آینده خوبی را برای سودآوری شرکت‌های بورسی انتظار داشت. از دیگر مسائل مهم بورسی در سال جاری وجود ریسک و ابهام بسیار بالا در آن بوده است. باوجودی که بورس تهران حتی در سطح جهانی نیز به عنوان پربازده‌ترین بورس رکورد شکست، ولی واقعیت این است که به واسطه وجود تحریم‌ها و نوسانات زیاد بازار، در واقع یکی از پرریسک‌ترین بورس‌ها نیز هست. انجام چند عرضه اولیه نظیر شبندر، شپاس، شاوان و... نیز از دیگر رخدادهای خوب بازار بود، هرچند همه می‌دانیم که حجم و تعداد عرضه‌های اولیه در بورس تهران هنوز بسیار کم و ضعیف است و اگر قرار است این بازار بزرگ شود لازمه آن گسترش عرضه‌های اولیه است. بورس تهران در سال‌های قبل در عرصه بین‌المللی به عنوان رییس کمیته کاری فدراسیون بورس‌های اروپایی- آسیایی (FEAS) انتخاب شده بود که متاسفانه امسال این پست نسبتا مهم را از دست داد، همچنین درخصوص تعلیق عضویت آن در فدراسیون جهانی بورس‌ها (WFE) که سال قبل اتفاق افتاده بود، حرکت خاص و موثری برای رفع آن دیده نشد. معرفی و انتشار ابزار جدید اوراق اختیار فروش تبعی نیز رخداد خوبی بود که در راستای تنوع‌بخشی به ابزارهای مالی موجود انجام شد. همچنین تهیه دستورالعمل خرید اعتباری مشتریان کارگزاری‌ها نیز اقدام مثبت خوبی بود که توسط سازمان بورس انجام شد. راه‌اندازی بورس انرژی نیز رخداد مثبتی بود که به طور قطع به گسترش بازار کالا و سرمایه ایران می‌تواند کمک شایانی بکند. در همین حال، راه‌اندازی اتاق مبادلات ارزی نیز از دیگر رخدادهای مهم و اثرگذار بر بازار سرمایه بود. شکل‌گیری این اتاق در واقع مانع راه‌اندازی یک بورس جدید به نام بورس ارز شد. همچنین به دنبال افزایش‌های زیاد قیمت و بازدهی سهام شرکت‌های پتروشیمی، پالایشگاهی و فلزی، در پایان سه ماهه سوم سال به نظر رسید که سازمان بورس برای جلوگیری از حبابی شدن بازار دست به اقداماتی زد. البته چنین مساله‌ای به طور رسمی از طرف سازمان اعلام و تایید نشد، بلکه بیشتر برداشت فعالان بازار چنین بود. به نظر می‌رسد برای برطرف شدن چنین ابهاماتی در آینده و جلوگیری از گسترش بازار شایعات لازم است تا اقداماتی استاندارد به منظور شفافیت بخشیدن بیشتر به بازار اندیشده شود. علیرضا عسگری مارانی، مدیرعامل شرکت سرمایه‌گذاری ملی ایران امید به بهار، یعنی امید به تغییر طبیعت نه تغییر بنیان‌ها، که تغییر نمای درختان تجلی زیبایی بهار است، درخت تنومند بازار سرمایه ریشه‌هایش عمیق در خاک است و چترش گسترده بر تمام بازارها «تجلی زیبای بهار اقتصادی .......» این پیر علم اقتصاد، وادارمان می‌کند به تمکین از اصول، آن اصولی که منطق دارند و تداوم هرچند بار واردات بی‌رویه، قیمت‌گذاری کم لطف و تضعیف پول ملی در چهارفصل، شاخه‌هایش را خم کرده این پرتوان اما، همچنان ایستاده سرفراز، به امید بهاری که نویدبخش سالی است پررونق، که تک تک اقشار جامعه درآن، جوانه‌های پس‌انداز را بر بازوان این درخت می‌رویانند و سهمی می‌برند از میوه‌های شیرین آن... سید‌محمود سیدی، مدیر امور مالی و اقتصادی شرکت چادرملو به نظر من نوسان خارج از انتظار نرخ برابری ارزها در مقابل ریال طی سال جاری به ویژه برای موسساتی که برای تامین قطعات خود وابستگی زیادی به نرخ ارز داشتند، مهم‌ترین چالشی بود که اقتصاد کشور را تحت تاثیر خود قرار داد. در واقع این نوسان نرخ ارز به طور مستقیم سرمایه‌گذاری‌ها و هزینه‌های تعمیر و نگهداری با منشأ خارجی و به طور غیر‌مستقیم در هزینه‌های تعمیر و نگهداری با منشأ داخلی تاثیر‌گذار بوده است. حسین خزلی‌خرازی، مدیر عامل شرکت کارگزاری بانک تات در سال‌های دولت سازندگی جهش چند برابری غیر‌رسمی ارزهای خارجی نسبت به ریال بسیاری از صنایع و بنگاه‌های بزرگ در بورس تهران را قادر به شناسایی سود‌های حسابداری حاصل از تسعیر نرخ ارز کرد. برخی از صنایع و بنگاه‌های بزرگ هم با توجه به قیمت‌گذاری محصولاتشان بر اساس قیمت کالای مشابه وارداتی، به‌رغم فروش کالای خود در بازار داخلی) مانند فولاد و تیرآهن رشد قابل توجهی ( بعضا 100 درصدی) را حاصل کردند. مساله‌ای که سبب شد تا شرکت‌های بورسی از این جهت از سود حسابداری خوبی منتفع شوند. دقت کنیم که مفهوم ارزش افزوده اقتصادی با شناسایی سودهای حسابداری تفاوت دارد. رشد برابری فروش حاصل از تسعیر نرخ ارز و یا رشد فروش حاصل از دارایی‌های ثابت یا برگشت ذخایر در شرکتی شامل ارزش افزوده اقتصادی نیست؛ بنابراین مدیران بنگاه‌ها و مسوولان ارشد اقتصادی باید به این نکته مهم توجه کنند. ابراهیم نوایی، مدیر عامل شرکت سینافرایند نیرو گرایش نرخ ارز به واقعی شدن در سالی که گذشت باعث کاهش واردات و تضیف ورود کالاهای خارجی و تقویت تولیدات داخلی شد تا به این واسطه کمک بزرگی به صادرات کشور کند؛ به ویژه شرکت‌های بورسی که حجم صادارت آنها تاثیر زیادی در صورت‌های مالی آنها می‌گذاشت. به عبارتی با کاهش یارانه ای که طی چند سال گذشته از سوی دولت به ارز اختصاص می‌یافت یا به عبارتی با پایین نگه داشتن نرخ ارز به وارد‌کنندگان (این سوبسیدی که به ناحق پرداخت می‌شد)، کمک بزرگی به تولید‌کنندگان و صادرکنندگان کرد. این مساله از شهریورماه 91 به همراه صورت‌های مالی شش ماهه علایم خود را نشان داد، به طوری که سهام شرکت‌هایی که با ارز رابطه مستقیمی داشتند از جهش‌های قیمتی در برخی از مواقع تا 120درصدی بهره‌مند شدند. امیدوارم این جهش همراه با ثبات اقتصادی باشد. امیرعلی امیرباقری، کارشناس بازار سرمایه سال 91 سالی کم فراز و پرفرود برای اقتصاد ایران بود. در این سال، اقتصاد ایران از مسائل سیاسی و بین‌المللی تاثیر پذیرفت، به گونه‌ای که بازار سرمایه نیز از این تاثیر بی‌بهره نماند. اثر متغیرهای کلان، ارزش ریال، نرخ تورم و ریسک‌های متعدد درونی و بیرونی رابه خوبی می‌توان بر شاخص بورس دید. بازار سرمایه، نجابت و وفاداری خود را در این سال «بازاثبات» کرد؛ زیرا اگر به دلیل بازدهی بازارهای موازی، در کوتاه مدت، سرمایه به بازارهای رقیب کوچ کرد، در بلندمدت سرمایه‌ای حجیم تر، به بازار بازگشت. بنابر اظهارات مدیرعامل شرکت بورس، ارزش بازار در سال 91 بالغ بر 176 هزار میلیارد تومان شد و شاخص نیز از رقم 25هزار و 900 واحد به 37هزار و 500 واحد افزایش یافت. این صعود موید بازده 43درصدی بورس تهران بوده که ناشی از افزایش قیمت سهام و تقسیم سود نقدی شرکت‌ها در مجامع است. به طور میانگین ارزش کل معاملات خرد و بلوک با 22 درصد رشد نسبت به سال قبل به 24هزار میلیارد تومان رسید. در این میان می‌توان به کاهش نسبتP/E بازار از ابتدای سال 91 و نزول آن از 6 به 6/5 مرتبه اشاره کرد. در این سال نقش عرضه‌های اولیه سهام پررنگ بود. رالی خصوصی‌سازی با عرضه پالایشگاه نفت بندرعباس به عنوان چهارصدو‌هفتادمین شرکت بورسی، پالایشگاه نفت لاوان، نفت ایرانول و... در این سال ادامه یافت تا ادامه گذار اقتصاد دولتی به اقتصاد خصوصی از مجرای بورس را شاهد باشیم. در این سال وقایعی نیز رخ داد که شاید در گروه مهم‌ترین اتفاقات جای گیرد، اما الزاما در گروه خوش ترین وقایع نمی‌گنجد. از این دست می‌توان به بستن و بازگشایی نماد سهامی اشاره کرد که در دوره صعودی بازار به ناگاه ترمز بازار را کشید و تاثیر شتاب خارجی را بر بدنه بازار آشکار ساخت. خبر نه چندان خوش دیگر در این سال تعلیق عضویت بورس تهران در فدراسیون جهانی بورس‌ها بود.هرچند تاثیر این خبر از بعد داخلی اندک بود، اما از بعد بین‌المللی، خالی از اهمیت نبود. بازار در این سال چشم به راه راه‌اندازی موسسات رتبه بندی بودکه تنها به تهیه پیش‌نویس مقررات این موسسات بسنده شد. بورس تهران سال 91 را باانعطاف پذیری نسبت به نوسانات بازارهای رقیب پشت سر گذاشت. شاید مهم‌ترین رخداد بورس، موفقیت در آزمونی بود که از این بازار در مقابل بازارهای موازی گرفته شد. در سیر کاهش ارزش ریال، با افزایش سودآوری ناشی از تسعیر ارز با نرخ‌های جدید ودر سیر افزایش نسبی ارزش ریال با کاهش ریسک و بازده مورد انتظار، و نیز ارائه مشوق‌هایی چون عرضه‌های اولیه، حداقل سرمایه‌گذاران را از خود ناامید و دلسرد نکرد.