گرایش‌های بانکی در زنان و مردان ایرانی

از جمله این ویژگی‌ها جنسیت، سن، تحصیلات، میزان هزینه، شهر محل زندگی، وضعیت تاهل، نوع عضویت خانوار، وضعیت فعالیت شغلی و نوع تصرف مسکن است که هر کدام از این عوامل می‌‌تواند رفتار متفاوتی در استفاده خانوار از خدمات مالی را ایجاد کند. این پژوهش با استفاده از اطلاعات گردآوری شده از 6 هزار و 55 خانوار شهری بوده است. این میزان خانوار، 15 هزار و 922 نفر شامل سرپرست و دیگر اعضای خانوار بوده اند. چرا خدمات مالی مهم است؟ پژوهشگران در مقدمه توجیهی این تحقیق به این سوال پاسخ داده‌اند که «چرا باید عوامل موثر بر استفاده خانوار از خدمات مالی را بررسی کرد؟» استفاده از خدمات مالی در مناطق شهری را از دو جنبه می‌توان مورد بررسی قرار داد. اول آنکه بخشی از درآمد بانک‌ها مرتبط با ارائه خدمات مالی است. برای بانک‌ها این موضوع مهم است که از خدمات این بخش درآمدی که به عنوان بخش درآمد با ثبات از آن یاد می‌شود؛ چه نوع مشتریانی استفاده کرده و ویژگی‌های اجتماعی و اقتصادی این مشتریان چیست؟ جنبه دیگر به دلیل تاثیری است که خدمات مالی بر افزایش سطح مطلوبیت استفاده‌کنندگان دارد. از جمله این پارامترها که موجب افزایش سطح مطلوبیت مشتریان بانکی می‌شود؛ می‌توان صرفه جویی در هزینه‌ها و زمان و دسترسی به کانال‌های متعدد برای انجام عملیات بانکی را برشمرد. دسترسی به خدمات مالی به عنوان یکی از عوامل تعیین‌کننده رفاه اقتصادی خانوارها به ویژه در کشورهای با درآمد پایین به شمار می‌رود. سرویس‌های اعتباری و سرمایه‌گذاری بانک‌ها، خانوارها را در راستای تطبیق درآمدها و هزینه‌هایشان در طول زمان، به ویژه در زمان وجود شوک‌های اقتصادی یا سرمایه‌گذاری‌های انسانی و فیزیکی یاری می‌کنند. با توجه به اهمیت استفاده از خدمات مالی، بررسی چگونگی تاثیر ویژگی خانوارهای دارای خدمات مالی بر ساختارهای مالی موجود در کشورهای مختلف از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. دسته‌بندی این پژوهش، دسته‌بندی خاصی از افراد مورد بررسی در مناطق شهری ایران دارد. در یک سوی بُردار این پژوهش، نوع عضویت در خانواده، وضعیت تاهل، وضعیت سواد، محل زندگی و نوع شغل افراد قرار گرفته است و در سوی دیگر، میزان استفاده این دسته‌بندی، از خدمات مالی قرار دارد. دسته‌بندی این محور بردار نیز شامل سهام، کارت‌های بانکی، حساب جاری، حساب سرمایه‌گذاری و حساب پس‌انداز قرض‌الحسنه است. پژوهش با این دسته‌بندی به سراغ هر یک از گروه‌های یاد شده می‌رود تا به چند سوال مشخص پاسخ دهد؛ این که «ضریب نفوذ خدمات مالی نزد گروه‌های اجتماعی» چقدر است؟ چه عواملی بر بهره‌مندی افراد بزرگسال از خدمات مالی مختلف، تاثیرگذار است؟ و اینکه چگونه می‌توان حوزه‌های بالقوه خدمات‌رسانی محصولات مالی را شناسایی کرد؟ پژوهشگران برای یافتن پاسخ این سوال‌ها، به سراغ خانوارها رفته‌اند و مواردی چون میزان آشنایی خانوارها با مفاهیم مالی و میزان استفاده آنها از خدمات مالی را بررسی کنند و به شناخت درستی از عوامل تاثیرگذار در استفاده خانوار از خدمات مالی و مشکلات موجود در دسترسی به خدمات مالی برسند. در جدول ضمیمه این گزارش، بخشی از این دو دسته‌بندی آمده و میزان تاثیرگذاری هر یک از عوامل مختلف بر نحوه استفاده از خدمات مالی بررسی شده است. مردان بالاتر از زنان یافته‌های این تحقیق که از سوی «پژوهشکده پولی و بانکی» منتشر شده؛ حاکی از آن است که در مناطق شهری کشور، مردان بیشتر از زنان از خدمات مالی استفاده می‌کنند. در دو طرف این عوامل نیز، دو عامل «سن و سطح هزینه‌های خانوار» با شیبی مثبت، موجب افزایش استفاده از خدمات مالی شده و پس از این متغیر، مولفه «افزایش» سن است که میزان استفاده از خدمات مالی را کاهش داده است. این پژوهش همچنین نشان می‌دهد که هر چه سطح تحصیلات فرد بیشتر باشد؛ میزان استفاده از خدمات مالی نیز بالاتر است. ضمن این که افراد «مطلقه و بیوه» بیشتر از «افراد دارای همسر» و «افراد مجرد» کمتر از «افراد متاهل» از خدمات مالی استفاده می‌کنند. خدمات مالی و سرپرستان خانوار در بخش دیگری از این پژوهش که مربوط به متغیرهای موجود در درون خانواده است؛ عنوان شده است که فرزندان و سایر اعضای خانوار، کمتر از سرپرست خانوار و همسر وی از خدمات مالی استفاده می‌کنند. همچنین از نظر وضعیت شغلی، افراد بیکار، خانه دار و محصلین، کمتر از افراد شاغل، حساب و کارت فعال بانکی و سهام دارند. میزان استفاده افراد مستمری بگیر و اجاره‌نشین نیز از شاغلین بیشتر است. به علاوه افراد دارای مسکن اجاره‌ای کمتر از افراد دارای مسکن ملکی و مجانی از خدمات مالی بهره می‌برند. نقش تعیین‌کننده تحصیلات وقتی نمونه مورد بررسی بر شاغلین، افراد دارای تحصیلات دانشگاهی، سرپرستان، مردان، زنان، صاحبان منازل مسکونی و ساکنین تهران محدود می‌شود، تحصیلات فرد و سطح هزینه های خانوار در مورد این افراد یکی از عوامل تعیین‌کننده سطح استفاده از خدمات مالی است؛ در حالی که برخی از ویژگی‌های دیگر موثر نبوده و اثر ویژگی زیرگروه‌ها بر اثر این ویژگی غالب می‌شود. یکی از نتایج جالب به دست آمده آن است که در شاغلین، سرپرستان، متاهلین و ساکنان تهران، اثر جنسیت از بین می‌رود و استفاده این زیرگروه‌ها از انواع خدمات مالی به جز حساب جاری، رابطه‌ای با جنسیت آنها ندارد. اما در مورد تحصیلکرده‌های دانشگاهی و صاحبان مسکن ملکی مردان، همچنان بیش از زنان از انواع خدمات استفاده می‌کنند. جالب آنکه در مورد بهره‌مندی از حساب جاری همواره الگوی مصرف در زیرگروه‌های مختلف یکسان بوده و مردان صرف نظر از این که دارای چه ویژگی‌هایی باشند؛ بیش از زنان از این خدمات بانکی بهره می‌برند.