رقابت داغ نفتی در آسیا
زمزمه‌های خرید سهام شرکت نفت‌اسار هند از سوی روسیه، روز شنبه و در حاشیه هشتمین نشست گروه بریکس در هند با امضای توافق‌نامه‌ای برای خرید رنگ واقعیت به خود گرفت تا سرنوشت یکی از مشتریان بزرگ نفت ایران به روسیه سپرده شود.
بر این اساس شرکت دولتی روس‌نفت تا انتهای سال جاری صاحب 98 درصد از سهام پالایشگاهی گروه نفتی اسار (با ظرفیت پالایش 20 میلیون تن نفت) با مشارکت یک کنسرسیوم از ترافیگورا و شرکت یونایتد کپیتال پارتنرز به ارزش حدود 13 میلیارد دلار خواهد بود. به گزارش دنیای اقتصاد ، همچنین گروه اسار روز شنبه در بیانیه‌ای اعلام کرد 49 درصد از سهام این گروه به ارزش 9/ 10 میلیارد دلار (728 میلیارد روپیه) به روس‌نفت و کنسرسیوم یاد شده فروخته خواهد شد. ایگور سچین، رئیس شرکت روس‌نفت که ولادیمیر پوتین را در سفر به هند همراهی می‌کرد با اعلام رسمی این خبر به رسانه‌ها گفت: شرکت روس نفت 98 درصد از سهام پالایشگاه زیرمجموعه شرکت اسار هند را خریداری کرده است. ارزیابی‌ها نشان می‌دهد معامله اخیر بزرگترین خرید خارجی در هند و همچنین بزرگترین معامله خارجی روسیه است، معامله‌ای که در پی آن یکی از بزرگترین مشتریان نفتی ایران به رقیب نفتی ایران، سپرده خواهد شد. بر اساس آمارعبور نفتکش‌ها، اساراویل در 6 ماه نخست امسال روزانه بیش از 148 هزار بشکه نفت از ایران وارد کرده که بیش از 40درصد خرید نفت هند از ایران را تشکیل داده است. به گفته مدیرعامل شرکت اساراویل، این شرکت حدود یک‌سوم نیاز نفتی پالایشگاه 20میلیون تنی خود را از ایران تامین می‌کند. این آمارها در حالی وجود دارند که روس‌نفت بعد از نهایی شدن این توافقنامه در بیانیه‌ای اعلام کرد: بهترین تامین‌کننده خوراک این پالایشگاه، ونزوئلا است و این شرکت در صورت نیاز، نفت خام را از کشورهای دیگر نیز تامین می‌کند. با این وجود سوالی که مطرح می‌شود این است که سیاست صاحبان جدید سهام بزرگترین مشتری نفتی ایران در آینده در مقابل صنعت نفت ایران چگونه خواهد بود؟
لزوم تغییر دیپلماسی انرژی ایران
در پاسخ به این سوال محمود خاقانی، کارشناس بین‌المللی انرژی می‌گوید روسیه به برخی کشورهای منطقه به‌عنوان شریک راهبردی خود نگاه می‌کند و به برخی از کشورها به‌عنوان شریک تاکتیکی. به گفته خاقانی، هند و ترکیه از شرکای راهبردی روسیه محسوب می‌شوند. خاقانی در این خصوص به امضای قرارداد اخیر بین ترکیه و روسیه بر سر خط لوله انتقال گاز ترکیش استریم اشاره می‌کند و می‌گوید: روسیه از لحاظ راهبردی به ترکیه نیاز دارد، چراکه کشتی‌های روسی برای عبور از دریای سیاه و رسیدن به مدیترانه باید از تنگه بسفر در استانبول عبور کند. از این رو با وجود اختلافات شدید بین دو کشور مشاهده می‌شود روابط روسیه و ترکیه ادامه می‌یابد. وی در ادامه افزود: راهبردی بودن روابط روسیه و هند نیز قدمت طولانی دارد و به پیش از فروپاشی شوروی باز می‌گردد، اما روابط ایران و روسیه همواره تاکتیکی بوده است، به این معنا که در حال حاضر هدف روسیه حضور در سوریه است از همین رو از لحاظ تاکتیکی درست است که روابط خود را با ایران افزایش دهد، اما در شرایطی نیز دیدیم که روسیه به دلیل منافعی که با کشورهای غربی دارد برای تحریم ایران با غرب کاملا همکاری می‌کرد. با این حال، شاید گسترش همکاری‌های دو کشور در سوریه و همچنین تغییر سیاست خارجی روسیه موجب شود که به مرور روابط ایران و روسیه به سمت استراتژیک بودن، پیش برود. خاقانی اما درباره خرید پالایشگاه اساراویل از سوی شرکت‌های روسی می‌گوید: این موضوع حداقل در کوتاه مدت چندان روابط نفتی ایران و هند را تحت تاثیر خود قرار نخواهد داد. چراکه برای روسیه مقرون به صرفه است که اساراویل به خرید نفت از ایران ادامه دهد و خود بازارهایش را در اروپا که برای روسیه اهمیت بیشتری دارد، حفظ کند. با این حال این کارشناس بین‌المللی انرژی بر این باور است که این وقایع نشان می‌دهد، ایران باید در بلندمدت و میان‌مدت دیپلماسی انرژی خود را گسترش دهد.
اما پراشانت روئیا، مدیر گروه اسار درباره توافق‌نامه‌ای که با روسیه به امضا رسانده‌اند، گفت: این معامله که به‌صورت نقدی صورت می‌گیرد به گروه اسار کمک خواهد کرد تا بیش از 50 درصد از بدهی‌های خود را بپردازد. گروه اسار در حال حاضر حدود 880 میلیارد روپیه معادل 2/ 13 میلیارد دلار بدهی دارد. روئیا همچنین ابراز امیدواری کرده است که تمام مجوزهای لازم برای نهایی شدن این معامله تا پایان امسال صادر شود و بخش عمده‌ای از پول این معامله صرف بازپرداخت بدهی‌های شرکت شود. مدیرعامل شرکت نفت اسار‌هند در عین حال، فروش سهام این شرکت به روس نفت را عاملی برای به رشد این شرکت ارزیابی کرد. آنطور که گروه اسار اعلام کرده است، در کنار 9/ 10 میلیارد دلار از سهام شرکت اسار و همچنین بزرگترین پالایشگاه این گروه نفتی، یک بندر نیز به ارزش 2 میلیارد دلار به شرکت روس‌نفت فروخته شده است.بر اساس داده‌های دولت هند، روسیه طی 16 سال گذشته تنها 2/ 1میلیارد دلار سرمایه‌گذاری مستقیم داشته است، حال آنکه در معامله اخیر نفتی این دو کشور، یکی از بزرگترین نمونه‌های سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در هند توسط روسیه رقم خورده است.
میانبر روسیه به هند
روس‌نفت در حالی اقدام به خرید سهام گروه نفت اسار کرده است که پیش از این و در سال 2015 توافق‌نامه‌ای 10 ساله برای صادرات روزانه 200 هزار بشکه نفت خام به این شرکت هندی منعقد کرده بود. حال روسیه در شرایطی بعد از گذشت حدود یک سال از توافقنامه صادرات 200 هزار بشکه‌ای به هند مشتاقانه روابط اقتصادی خود را با این کشور 3/ 1 میلیارد نفری گسترش می‌دهد که اقتصاد این کشور به دلیل اعمال تحریم‌هایی از سوی غرب دچار رکود شده است. از دیگر‌سو هند یکی از کشورهای بزرگ واردکننده نفت در جهان است که به دلیل پیشرفت سریع اقتصادی، افزایش طبقه متوسط جامعه و افزایش خرید وسایل نقلیه موتوری نیاز زیادی به انرژی دارد. به این ترتیب می‌توان مشاهده کرد که روسیه به درستی برای همکاری با هند وارد یک سرمایه‌گذاری بزرگ شده است. به گزارش آژانس بین‌المللی انرژی پیش‌بینی می‌شود هند تا سال 2040 مصرف‌کننده یک‌چهارم از انرژی تولید‌شده در جهان باشد. به این ترتیب شرکت روس‌نفت بعد از شرکت‌های رویال‌داچ، شل و بی‌پی چهارمین شرکت خارجی خواهد بود که به بازار انرژی هند وارد می‌شود. به عقیده کارشناسان روسیه با توافقنامه اخیر تلاش دارد تا سهم بیشتری از بازار جهانی نفت را از طریق ورودی استراتژیک به کشوری که بزرگترین مصرف‌کننده انرژی در دنیا است، به‌دست بیاورد. به گزارش وال‌استریت‌ژورنال شرکت روس‌نفت با به‌دست آوردن سهام اسار، می‌تواند به حدود 2700 ایستگاه گاز این شرکت در سراسر هند نیز دسترسی داشته باشد.
در کنار دسترسی روسیه به بازار گاز کشور هند، حضور در این کشور در شرایطی که تولیدکنندگان نفت با معضلی به نام مازاد عرضه در بازار جهانی نفت همراه هستند، گام مهمی برای روسیه به‌عنوان یکی از بزرگترین تولیدکنندگان نفت در دنیا به‌شمار می‌رود. هند بعد از چین و ایالات‌متحده آمریکا سومین واردکننده بزرگ نفت در دنیا است و حدود سه‌چهارم از نیاز نفتی خود را از طریق واردات برطرف می‌کند. اما روسیه که از سال 2014 به این‌سو بر سر موضوع کریمه با غرب به مشکلاتی برخورد، برای گسترش روابط نفتی خود در آسیا، تنها هند را هدف قرار نداده و با چین نیز قراردادهای بزرگی برای صادرات نفت و گاز منعقد کرده است. روسیه برای جلب نظر چین به همکاری، فرصت خرید سهام در پروژه‌های بزرگ نفتی این کشور برای شرکت‌های چینی را فراهم کرده است. همچنین روسیه امتیازهای مشابهی را نیز در سیبری برای شرکت‌های هندی فراهم کرده است تا آنها بتوانند در دارایی‌های نفتی روسیه در این منطقه سردسیر شراکت داشته باشند. به این ترتیب آنطور که مدیر اجرایی شرکت روس‌نفت می‌گوید، ارتباط بین هند و روسیه یک «پل انرژی است». حال اینکه دیگر طرف‌های نفتی هند برای رفت و آمد روی این پل چه شرایطی خواهند داشت، با توجه به تلاش روسیه برای داشتن سهمی بیشتر از بازار انرژی هند، سوالی است که پاسخ آن در آینده روشن خواهد شد.
بده‌بستان روسیه با چینی‌ها و هندی‌ها
خرید سهام اساراویل هند از سوی شرکت دولتی نفت روسیه در حالی است که برنامه‌های این شرکت برای برقراری پیوندهای قوی با بازارهای بزرگ انرژی آسیا تنها روی خرید سهام آنها متمرکز نشده است. آنطور که روس‌نفت برنامه دارد، قرار است 5/ 19 درصد از سهام خود را در سال جاری میلادی برای جبران افت درآمد ناشی از کاهش قیمت جهانی نفت به فروش برساند. در این میان شنیده‌ها حاکی از آن است که شرکت‌های چینی و هندی برای خرید سهام روس‌نفت اعلام آمادگی کرده‌اند. در حال‌حاضر شرکت نفتی انگلیسی بی‌پی نیز نزدیک به 20 درصد از سهام روس‌نفت را در اختیار دارد. با تمام این تفاسیر به‌نظر می‌رسد چه روس‌نفت و چه اساراویل هند، با مشکلاتی همراه هستند که راه‌های خروج از این مشکلات را در همکاری بیشتر با یکدیگر دیده‌اند. با شکل گرفتن چنین معاملاتی طبیعی است که قدرت دو طرف به یکدیگر منتقل شود، اما در این میان باید دید کشورهایی که در بازار داغ رقابت بی‌نصیب مانده‌اند با اقداماتی که در آینده در پیش خواهند گرفت، پازل‌های بازار نفت را چگونه خواهند چید.
