مدل‌شناسی یکسان‌سازی نرخ ارز
نرخ ارز و مدل اداره کردن آن از جمله کلیدواژه‌هایی هستند که در دوران‌های مختلف اقتصاد ایران، پیرامون آنها بحث و بررسی‌های زیادی صورت گرفته و معمولا همیشه با حاشیه‌های متعددی مواجه بوده است.
از سوی دیگر مدل‌سازی نرخ واقعی ارز را نیز باید از دیگر چالش‌های بزرگ اقتصاد ایران دانست که از گذشته تا زمان حاضر به اشکال مختلف مورد توجه اقتصاددانان و سیاست‌گذاران حوزه اقتصادی بوده است. دلیل آن نیز به این موضوع باز می‌گردد که در خصوص عوامل تعیین‌کننده نرخ ارز، نظریات متعددی وجود دارد که می‌تواند به حصول نتایج غیرمشابه در اقتصادهای مشابه منجر شود. مساله‌یی که به تبع آن در دوره‌های مختلف آثار مثبت یا منفی خود را روی اقتصاد به جای گذاشته و بخش خصوصی را دستخوش تغییرات بسیار زیادی کرده است. این تغییرات می‌تواند آنچنان سرنوشت‌ساز باشد که برخی بنگاه‌ها را به مرز ورشکستگی و مرگ اقتصادی سوق داده و برخی دیگر را بر قله عاج بنشاند.
آنچه در این میان قابل توجه است آنکه اقتصاد ایران در این خصوص دارای تجربیات بسیار زیادی است. در سال‌هایی تصمیمات درست در این حوزه، مشکل‌گشای اقتصاد ایران بوده و موجب رونق بازار و توسعه سرمایه‌گذاری‌ها شده و در دوره‌هایی دیگر با رفتارهای دستوری مسیرهای پیشرفت اقتصادی سد شده است و حالا یکی از برنامه‌هایی که همه از دولت تدبیر و امید توقع دارند، این است که یکسان‌سازی نرخ ارز را بر اساس یک ریل‌گذاری درست کلید بزند.
همه می‌دانیم که برابری ارزش پول داخلی در مقابل پول خارجی ممکن است در برخی مواقع تحت تاثیر تغییرات حجم پول داخلی بوده و هر گونه افزایش یا کاهش حجم نقدینگی کشور به تنزل یا تقویت ارزش پول ملی منجر شود. در کنار متغیر حجم نقدینگی، متغیرهای نرخ تورم انتظاری، رابطه مثبت و تولید ناخالص داخلی، رابطه منفی با نرخ ارز داشته و از متغیرهای مهم تعیین‌کننده نرخ ارز تعادلی محسوب می‌شود. بر این اساس باید رهیافت مناسبی برای یکسان‌سازی نرخ ارز پیش‌روی مردان اقتصادی دولت و بانک مرکزی قرار داشته باشد، به‌طوری که از اشتباهات قبل درس گرفته و اجازه نوسانات بیش از حد توان بنگاه‌های اقتصادی را ندهد.
در این خصوص مهم‌ترین دغدغه فعالان اقتصادی بخش خصوصی، مدلی است که دولت برای یکسان‌سازی نرخ ارز در پیش خواهد گرفت. به‌هر حال بدیهی است که دولت برای موفقیت در این مسیر ناچار باید یکی از مدل‌های شناخته شده در جهان را پیش روی خود قرار دهد و بی‌تردید هر مدلی، مزایا و عوارض خاص خود را به دنبال خواهد داشت. اما در این میان تجربیات قبلی بیانگر این واقعیت است که هر گونه رفتار دوگانه دولت و بانک مرکزی باعث می‌شود، عده‌یی همچون گذشته از رانت‌های نابجا استفاده کرده و به ارز ارزان دسترسی پیدا کنند و این هشداری است که باید پیش از فرو غلتیدن در آن جدی گرفته شود. بی‌شک نرخی که دولت برای یکسان‌سازی اعلام می‌کند، باید به گونه‌یی تنظیم و عرضه شود که فاصله اندکی با نرخ بازار داشته باشد. بانک مرکزی باید نرخی را اعلام کند که بتواند از آن دفاع کند و همه صادر‌کنندگان، وارد‌کنندگان و ذی‌نفعان بازار آن را بپذیرند. با چنین رویکردی در واقع نرخ ارز در بازار توسط عرضه و تقاضا تعیین می‌شود. تنها راه موفقیت پروژه یکسان‌سازی نرخ ارز، این است که دولت به سازوکار بازار باور پیدا کند. البته در این شرایط هرچند صیانت از سلامت بازار ضروری است، اما دولت باید بداند که برخورد قهری با بازار باعث پایداری تک‌نرخی شدن ارز نخواهد شد.
*رییس مجمع واردات
