ظهور «روپک» نزدیک است

به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از عصر نفت، نشست الجزایر، اوپک و حتی دنیا را تکان داد. آقای زنگنه وزیر نفت نیز از آن به عنوان یک نشست تاریخی و استثنایی یاد کرد. این نشست، پس از هشت سال، تابوی عدم همکاری اعضای اوپک برای کاهش تولید و مدیریت بازار نفت راشکست. برای بررسی این رخداد باید، شرایط پیش از برگزاری نشست الجزایر را بررسی کرد. باید توجه داشت که روسیه، تمام قد برای موفقیت این نشست تلاش کرد. مشارکت روسیه در این طرح، فقط با راهکارهای اقتصادی صورت نگرفت، بلکه برخی هماهنگی ها و مذاکرات سیاسی پشت پرده را نیز انجام داد.

*دومین ویژگی بازار نفت پیش از نشست الجزایر، رها بودن تولید بود به طوری که کنترلی بر آن اعمال نمی شد. هر کشور تلاش می کرد با حداکثرسازی تولید، سهم بیشتری را از بازار بگیرد. رها شدگی بازار نفت توسط اوپک، سبب شده بود که این سازمان با خطر فروپاشی مواجه شود.

*پیش از نشست الجزایر، هر کشور منافع خود را دنبال کرده و در پی سهم حداکثری برای خود بود. عربستان که خیلی زود متوجه خطر شیل های نفتی شد، تلاش کرد از طرق کسب سهم بیشتر، جایگاه خود در بازار را تقویت کند. روسیه نیز که دستش باز بود، اقدام به افزایش تولید خود و کسب سهم حداکثری در بازار کرد.

*در این میان، غربی ها از طریق گسترش دادن رقابت های منطقه ای، جدال عربستان و روسیه برای کسب سهم بازار را دامن زدند. بر این اساس، عربستان از یک سو برای کسب سهم بیشتر از بازار و از سوی دیگر برای کاهش درآمدهای نفتی ایران و روسیه و واردکردن فشار بیشتر به این کشورها از کاهش قیمت نفت حمایت می کرد.

سناریوی تضعیف اوپک

*سازمان ها و افرادی که سناریوی تضعیف اوپک از طریق شیل های نفتی را در غرب طراحی کرده بودند، قصد داشتند ساختار اوپک را با تولید بدون محدودیت به فروپاشی برسانند. بدین ترتیب آنها می توانستند قیمت نفت را تحت کنترل خود بگیرند و ارزش استراتژیک نفت را به ارزش تجاری تبدیل کنند. ارزش تجاری شامل هزینه تمام شده به اضافه 20 درصد سود است.

*باید توجه داشت که ارزش تولید نفت برای اعضای اوپک بشکه ای زیر 20 دلار تمام می شود، اما ارزش استراتژیک نفت می تواند به بالای 100 دلار نیز برسد.

این سناریو با هماهنگی آمریکا و اتحادیه اروپا بویژه فرانسه، انگلیس و آمریکا دنبال می شد و قرار بود که با تحقق این سناریو، مرجع تعیین قیمت را به گروه 20 (متشکل از اقتصادهای برتر جهانی) منتقل کنند.

*بسترهای این طرح را فراهم کرده بودند تا نفت را به کالای تجاری تبدیل کرده و مدل و الگوی مورد نظر خود را برای کنترل بازار نفت ارایه کنند که با تحقق آن، مدیریت بازار از دست اوپکی ها خارج می شد. در صورت کاهش قیمت نفت به زیر بشکه ای 20 دلار، به طور قطع، فروپاشی اوپک رخ می داد.

*روسیه بتازگی اعلام کرده است که علاوه بر خود، غیراوپکی های بیشتری را نیز داخل سازمان اوپک آورده و حتی مذاکراتی را نیز با عربستان انجام می دهد. قرار است این سازمان جدید «روپک» نامیده شود که به معنای روسیه بعلاوه اوپک است. با تشکیل روپک و ورود روسیه و کشورهای جدید به این سازمان، سهم بازار این سازمان به 70 درصد افزایش خواهد یافت که باعث می شود کنترل بازار را به راحتی در اختیار بگیرند. زمانی که این سازمان جدید، 70 درصد تولید نفت دنیا را دراختیاربگیرد، حرف اول و آخر را خواهد زد و هیچ سازمان دیگری نمی تواند با آن مقابله کند.

*روسیه از کاهش قیمت ها و احتمال فروپاشی اوپک احساس خطر کرده بود، زیرا فروپاشی آن، بازار نفت را به هم می ریخت و در نهایت اقتصاد وابسته به نفت روسیه آسیب جدی می دید. هرگونه تضعیف اوپک، به ضرر روسیه بود. بدین ترتیب، روس ها که آخر بازی را مشاهده کردند به صورت تمام قد وارد ماجرا شدند.

*اگرچه با کاهش یک میلیون بشکه ای نفت خام، چندان بازار نفت تحت تاثیر قرار نمی گیرد، اما نکته مهم، نشان دادن انسجام اعضای اوپک بود که پس از هشت سال به دنیا نشان دادند که اوپک زنده بوده و حواسش جمع است. در نشست الجزایر، اوپک این سیگنال را به بازار مخابره کرد که حاضر است در صورت نیاز، تولید خود را کاهش بدهد و حتی اگر لازم باشد با غیر اوپک نیز به طور جدی تری همراهی کند.

*عربستان از چند جهت تحت فشار بود؛ نخست اینکه نمی خواست بازار را از دست بدهد زیرا موجودیت سیاسی اش به بازار نفت وابسته است.

دوم اینکه فشارهای اقتصادی به دلیل کاهش طولانی مدت قیمت نفت افزایش یافت. خود آنها می گویند تصور نمی کردند که قیمت ها برای طولانی مدت زیر 60 دلار باقی بماند تا چه برسد به اینکه زیر 20 دلار نیز کاهش یابد. این موضوع، فشار اقتصادی زیادی وارد کرد به طوری عربستان مجبور شد از ذخایر ارزی خود استفاده کند. بنابراین سعودی ها زمانی که دیدند کاهش قیمت نفت طولانی شده و فشار اقتصادی در حال افزایش است در صدد برآمدند که این رویه را اصلاح کنند.

چرا عربستان کوتاه آمد؟

*سومین عاملی که در تغییر رویکرد عربستان نقش داشت تحرکات روسیه بود. مسکو پس از مواجه شدن با وضعیت نابسامان بازار و دریافت نقشه غربی ها، وزیر انرژی خود را روانه خلیج فارس کرد که با همه کشورهای حاشیه خلیج فارس از جمله ایران گفت وگو کرد. بدین ترتیب روسیه، مدیریت این ماجرا را از ونزوئلا گرفت و پیشقراول مدیریت بازار نفت شد.

* نقش روسیه در تحقق فریز نفتی بسیار مهم بود که توانست نظر مثبت سایر کشورها برای اجرایی شدن آن را بگیرد. عربستان، کویت و کشورهای مشابه از این کشور تاحدودی حرف شنوی دارند. روسیه، دوست ایران و متحد ونزوئلاست؛ بنابراین بیشتر اعضای اوپک با روسیه همراه بودند.

*در گذشته، آمریکا نقش میانجی گری در بازار را داشت اما پس از آنکه در سال های 2005 تا 2008 از نقطه اوج تولید نفت خام های متعارف خود عبور کرد، تولید شیل نفت را افزایش داد و خود را کنار کشید و بدین ترتیب، زمینه آشفتگی بازار نفت و انحلال اوپک را فراهم کرد. پس از کنار کشیدن آمریکا، سایر کشورها مانند عربستان و ایران فاقد ظرفیت و توان لازم برای هماهنگی در مدیریت بازار نفت بودند، بنابراین روسیه عهده دار این نقش شد.

*روسیه نقش تعیین کننده ای در ماجرای فریز نفتی داشت. نکته مهم اینکه، مسکو در یک بستر سیاسی-اقتصادی وارد ماجرا شد. روسیه در ابتدا و پس از کاهش قیمت ها وارد بازی نشد، زیرا آن را در حد رقابت عربستان با شیل نفت و یا خودش می دید، اما پس از اینکه متوجه عمق سناریوی شیل نفت شد، با قدرت وارد این ماجرا شد و حتی «الکساندر نواک» وزیر انرژی روسیه نیز نقش فعال تری را برعهده گرفت.

دلیل مواضع متناقض روسها

*صحبت های متناقضی که روسیه مطرح می کند، یک بازی دیپلماتیک است. همان طور که عربستان و ایران نیز چنین مانورهای دیپلماتیکی را انجام داده اند. کارشناسانی که با سیاست ها و رفتارهای عربستان، روسیه و سایر تولیدکنندگان در بازار آشنا هستند می دانند که سخنان مقام های روسیه و از جمله وزیر انرژی این کشور، پدیده جدیدی نیست. گوش کارشناسان و فعالان بازار پر از این حرف های دیپلماتیک است. در واقع این صحبت ها، نوعی چانه زنی متعارف است.

*باید توجه داشت که اکنون منافع روسیه با گذشته و از جمله سال 1997 (بحران جاکارتا) تغییر کرده و این کشور تمایل بیشتری برای همکاری دارد.40 درصد درآمد روسیه از نفت تامین می شود که با کاهش قیمت ها، دچار مشکل شده است.

* قرار است در 30 نوامبر (10 آذر) که نشست اوپک تشکیل می شود، کمیته ای برای تعیین سهمیه بندی شکل بگیرد. در گذشته، کمیته ای با نام «کمیته نظارتی اوپک» برای کنترل بازار وجود داشت که رئیس آن به طور سنتی ایران بود اما در دولت گذشته، ایران از آن خارج شد. بدین ترتیب، عملا این کمیته از قدرت افتاد. «کمیته کنترل بازار» وضعیت بازار و سهمیه اعضا را کنترل می کرد و اینکه کشورها چه میزان نفت تولید می کنند. براساس توافق الجزایر، قرار است همان کمیته به شکلی دیگر احیا شود و میزان سهمیه ها را تعیین کند.

*سهمیه ها به وضیعت سابق باز نخواهد گشت اما به طور قطع سهیمه بندی جدید رخ خواهد داد، زیرا اعضا می خواهند به بازار نظم دهند. اکنون رقیبانی مانند شیل های نفتی وجود دارند که اعضای اوپک باید در مقابل آن متحد شوند. برای مقابله با شیل های نفتی نیاز به نظارت و کنترل مداوم بازار است.

*دامنه مطلوب قیمت 50 تا 60 دلار است. قیمت های نفت خام تابع چند شاخص است که بررسی آنها نشان می دهد دامنه قیمتی ذکر شده تحقق می یابد.

قیمت نفت خام تابع اقتصاد بین الملل و تقاضای ناشی از آن است. اکنون اقتصاد جهانی در حالت رکود قرار دارد، بنابراین نقطه تعادل قیمت نفت نسبت به گذشته کاهش یافته است. بر این اساس با شرایط موجود نمی توانیم انتظار نفت بشکه ای 80 یا 90 دلار را داشته باشیم.

روپک چیست؟

*مقام های نفتی روسیه و عربستان اعلام کرده بودند که پس از نشست الجزایر، نشست دیگری را برگزار می کنند که در آن درباره تبدیل اوپک به روپک گفت وگو خواهند کرد. روپک، براساس اهداف درازمدت اقتصادی تشکیل خواهد شد، بنابراین پایدار خواهد ماند. به همان دلیل که اوپک در دهه 1960 تاسیس شد، اکنون نیز به همان دلایل نیاز است که روپک تاسیس شود.

*روسیه تمام قد برای مدیریت بازار نفت مانند مدیریت گاز انگیزه دارد. با توجه به این که 70 درصد قیمت گذاری گاز صادراتی تابع قیمت نفت است، بر این اساس، روسیه در بخش گاز نیز به دلیل کاهش قیمت نفت ضرر می کند.

* قزاقستان، آذربایجان و سایر کشورهای شوری سابق از جمله تولیدکنندگانی هستند که با روسیه در سازمان اوپک جدید (روپک) عضو خواهند شد.

قدرت در چیست؟

*در بازار نفت با گفته ها کاری نداریم با تولید عملی و واقعی سرکار داریم.

به عنوان نمونه، عراق نیز پس از سقوط رژیم صدام اعلام کرد قصد دارد تولید خود را به روزانه 12 میلیون بشکه افزایش دهد و رقیب جدی عربستان شود، اما اکنون مشخص شده است که سقف تولید این کشور چهار میلیون و اندی بشکه در روز بوده و حداکثر تولید هدف گذاری شده در نهایت 6 میلیون بشکه خواهد بود.

*در اوپک همیشه تولید حرف اول را نمی زند، به طور نمونه الجزایر با وجود این که فقط نزدیک به 1.5 میلیون بشکه در روز نفت تولید می کند، تاثیرگذاری زیادی دارد به طوری که این کشور به مرکز توافق های مهم در اوپک تبدیل شده است. برای تاثیرگذاری، عوامل مختلفی دخالت دارند که یکی از مهمترین آنها میزان تولید است. اما نباید فراموش کرد که ایران، قدرت برتر در خاورمیانه است و بر این اساس باید در دیپلماسی و تحقیقات انرژی نقش فعال تری داشته باشیم.