صف مشارکت در فرودگاه‌های ایران
تبدیل شدن به یک قطب تجاری در منطقه تا حدود زیادی به وضعیت فرودگاهی کشور بستگی دارد. لازمه تبدیل شدن فرودگاه‌ها به یک نمونه برجسته در منطقه این است که فرودگاه‌ها را تنها به مثابه محلی برای ورود و خروج مسافر تلقی نکنیم و امکانات جانبی تکمیلی برای تبدیل فرودگاه‌ها به مجموعه‌های فرودگاهی را برای آنها طراحی کنیم و بسازیم.
لغو تحریم‌ها و استقبال سرمایه‌گذاران این فرصت مغتنم را اکنون فراهم آورده است. روزنامه وال‌استریت‌ژورنال نیز در گزارشی به پروژه‌های مختلف شرکت‌های بین‌المللی برای سرمایه‌گذاری در فرودگاه بین‌المللی امام خمینی پرداخته و نوشته است که این پروژه‌ها، میلیاردها دلار سرمایه خارجی را وارد ایران خواهد کرد.
در این گزارش آمده است: «بخش مرکزی این پروژه بزرگ، ایجاد دو ترمینال جدید و همچنین یک منطقه آزاد تجاری در این محیط است که شامل بخش‌هایی برای صنعت، تدارکات، هتل‌ها و مراکز همایش است. در شرایطی که این پروژه در مراحل ابتدایی خود قرار دارد، دولت ایران امیدوار است که فراگیر شدن پروژه توسعه فرودگاه بین‌المللی امام‌خمینی (که شهر فرودگاهی امام خمینی نام دارد) بتواند شرکت‌های خارجی و سرمایه‌گذاران خارجی را متقاعد سازد که تهران را به‌عنوان قطب اقتصادی منطقه انتخاب کنند. به گزارش دنیای اقتصاد ، این پروژه می‌تواند منجر به میلیاردها دلار سرمایه‌گذاری برای منطقه و کسب‌وکارهای بین‌المللی املاک و ساخت‌وساز باشد. شرکت توسعه صنعتی بوویگ و فرودگاه پاریس که مدیریت فرودگاه‌های شارل دوگل و اورلی را بر عهده دارد، مذاکراتی را در سال جاری با مقامات ایرانی برای سرمایه‌گذاری در فرودگاه بین‌المللی تهران انجام داده‌اند. سال گذشته، شرکت بزرگ هتل‌سازی آکور نیز قراردادی را با ایران امضا کرد که مدیریت هتل‌های نوووتل و ایبیس را که به این فرودگاه وابسته هستند و علاقه بین‌المللی به توسعه زیرساخت‌های مربوط به فرودگاه نشان می‌دهند، در دست داشته باشد. علی صباغی، مشاور ارشد ریاست فرودگاه بین‌المللی امام‌خمینی می‌گوید که امیدوار است با اجرای این پروژه و تحولات و توسعه‌های مرتبط، این فرودگاه بتواند با فرودگاه‌های موفقی همچون امارات متحده و همچنین ترکیه رقابت کند.
صباغی در این باره گفت: «این ارقام بزرگ است و ما نمی‌توانیم بدون زیرساخت‌های لازم و کار بسیار زیاد، به این هدف دست پیدا کنیم. اما اگر بتوانیم سهم خود از بازار را در طول دوره زمانی ۱۵ ساله به‌دست آوریم، می‌توانیم میزان سهم خود از این بازار را بستانیم. این رقابت سختی است؛ اما دولت در حال از بین بردن موانع برای این هدف است.»
یکی از نمونه‌های موفق توسعه فرودگاهی، منطقه «مرکز جهانی دبی» است که در سال ۲۰۱۰ آغاز به کارکرده است. این مرکز، فرودگاه جدیدی را در دست ساخت دارد که ظرفیتی معادل حداقل ۱۶۰ میلیون مسافر در سال و ۱۲ میلیون تن محموله را خواهد داشت. در اطراف این فرودگاه، مناطق ویژه‌ای برای تدارکات، تعمیر و نگهداری هواپیما، ساختمان‌های مسکونی و مناطق اختصاصی گلف وجود دارد. شرکت سرمایه‌گذاری هتل‌های هیلتون نیز سال گذشته برنامه ایجاد هتلی ۵۳۵ اتاقه را در این فرودگاه قرارداد بسته که اجرایی خواهد کرد.
بخش صنعت هوایی اختصاصی این مرکز که حدود 7/ 6 کیلومتر مربع مساحت دارد، به منظور فراهم کردن انواع مختلفی از تولیدات صنعت هوایی و صنایع مرتبط، عملیات تعمیر و نگهداری، خدمات پشتیبانی‌های هوایی، آموزش‌های هوایی و صنایع با تکنولوژی بالا، ایجاد شده است. همچنین بخش لجستیکی این مرکز با هدف بهبود بخشیدن به فرآیندهای لجستیکی از طریق پیش‌بینی‌های عملیاتی احداث شده است. بر این اساس زیرساخت‌های چندمدلی این مرکز، شرکت‌های لجستیکی را قادر می‌سازد تا از منافع هزینه سرمایه حداقل شده این مرکز نهایت استفاده را کنند. همچنین ویژگی‌هایی همچون نبود بوروکراسی، فرآینده ساده راه‌اندازی کسب و کار و وجود قیمت‌های پایین و رقابتی در این بخش به رشد تجاری این مرکز کمک شایانی خواهد کرد.
کویت، یکی دیگر از کشورهایی است که وضعیت مشابهی را نسبت به ایران تجربه کرده است. رشد سریع اقتصاد این کشور در چند سال اخیر باعث شد تا دولت این کشور به فکر نوسازی سیستم حمل‌ونقل خود به‌ویژه فرودگاه بین‌المللی این شرکت بیفتد. نیاز به توسعه فرودگاهی را می‌توان در افزایش حجم مسافران فرودگاه بین‌المللی این کشور مشاهده کرد. تعداد مسافران فرودگاه بین‌المللی کویت که در سال 2004 کمتر از 5 میلیون نفر بود، در سال 2012 به بیش از 9میلیون نفر افزایش یافت. پیش‌بینی می‌شود ترافیک مسافرتی این فرودگاه تا سال 2020، به 12 میلیون برسد. بر این اساس فرودگاه بین‌المللی کویت طی 8 سال حجم ترافیک مسافران خود را دو برابر کرده است. در این راستا سرمایه‌گذاری‌هایی که دولت کویت در توسعه و مدرنیزه کردن فرودگاه‌های خود انجام داده است، موجب شده دو باند پرواز فرودگاه بین‌المللی این کشور به‌طورکامل نوسازی و باند سوم هم راه‌اندازی شود. همچنین دومین برج مراقبت و پایانه‌های تاکسیرانی جدید نیز در این فرودگاه تاسیس شده است. با توجه به تجارب موفق توسعه و نوسازی فرودگاه‌های مختلف در جهان، شرکت «اینکو» مسوولیت مدیریت پروژه نوسازی فرودگاه بین‌المللی کویت را برعهده گرفت.
مناطق آزاد تجاری در کنار مناطق ویژه اقتصادی
مناطق ویژه اقتصادی با اهداف و قوانین متفاوت در سراسر جهان وجود دارند. بسیاری از این مناطق طراحی شده‌اند تا اجازه دهند تولیدکنندگان، واردکنندگان و صادرکنندگان بدون توجه به قوانین محلی و با کاهش یا از بین بردن مالیات‌ها به تجارت بپردازند. چین به‌صورت موفقیت‌آمیزی از مناطق ویژه اقتصادی به‌عنوان بستری برای آزمودن برنامه‌های اقتصاد آزاد خود استفاده کرده است. در قطب تجارت منطقه‌ای دبی نیز، به لطف تقلیل خط قرمزها و محدودیت‌های جریان سرمایه در مناطق ویژه اقتصادی، سطح سرمایه‌گذاری خارجی افزایش داشته است.
ایران در حال حاضر ۶ منطقه تجاری آزاد دارد که یکی از آنها نیز منطقه آزاد چابهار است که در سال ۱۹۹۲ در مرز ایران و پاکستان آغاز به‌کار کرد و نمونه دیگری از آن، منطقه آزاد اروند است که در مرز بین ایران و عراق قرار دارد. منطقه آزاد تجاری اروند موجب ایجاد انبارها و ساختمان‌های اداری در نزدیکی رود اروند و فرودگاه این شهر شده است. منطقه آزاد تجاری اروند نیز برنامه‌های مختلفی برای توسعه زیرساخت‌هایش دارد. سال گذشته، این منطقه توافقی را با یک شرکت خصوصی سرمایه‌گذار آلمانی امضا کرد که ۳۰ توربین بادی را برای تامین برق منطقه ایجاد کنند. با این حال، منطقه آزاد تجاری فرودگاه بین‌المللی تهران مانند جواهر است؛ زیرا در نزدیکی تهران پایتخت بزرگ ایران که شهر بسیار بزرگ‌تری نسبت به دیگر شهرستان‌های ایران است، قرار دارد. این منطقه که قرار است در فازهای مختلف طی ۲۰ سال آینده توسعه داده شود، نیازمند ده‌ها میلیارد دلار سرمایه‌گذاری است تا بتواند پتانسیل واقعی خود را نشان دهد.
ایران، مشاوران هوایی نیوزیلند یا NACO را استخدام کرده است که بزرگ‌ترین پروژه‌های اصلی در مکزیکو سیتی، کوالالامپور و پکن را هم‌اکنون به‌عنوان مشاور در دست دارند. شرکت مشاوران هوایی نیوزیلند تخمین زده است که ترمینال ایرانشهر که یکی از اجزای کلیدی شهر جدید در نزدیکی فرودگاه بین‌المللی تهران بوده و ظرفیت جابه‌جایی ۲۰ میلیون مسافر را دارد، دو میلیارد دلار هزینه داشته باشد. در همین حال، شرکت‌هایی از کره‌جنوبی، هلند، فرانسه و چین توافق‌های مطرح‌شده درخصوص این فرودگاه را امضا کرده‌اند یا وارد مذاکره برای وارد شدن به این پروژه مالی با کمک و حمایت دولت‌های خود شده‌اند. در گذشته، تعدادی از این کشورها به پروژه‌های مالی مشابه در سراسر دنیا کمک کرده‌اند تا سهمی از این بازار داشته باشند. نوسازی بخش حمل‌ونقل و فرودگاهی کشور یکی از مهم‌ترین عوامل استفاده از فرصت‌های رشدی است که بعد از رفع تحریم‌ها برای اقتصاد ایران فراهم شده است. بر این اساس، تجارت آزاد کالاها از مرزهای ایران یکی از مهم‌ترین و مقدماتی‌ترین گام‌هایی است که دولت فعلی برای بهبود ساختار اقتصادی که با دنیا تعامل دارد، باید بردارد.
در این راستا سیامک گودرزی، رئیس شرکت مشاوره‌ای سرمایه‌گذاری «اپن ایران» گفت: «یکی از مهم‌ترین بخش‌هایی که در اولویت سرمایه‌گذاری دارد، بخش حمل‌ونقل کشور است.» از طرفی یکی از مهم‌ترین مزیت‌های ایران، موقعیت جغرافیایی این کشور است که بین اروپا و آسیای شرقی واقع شده است. مریم کیایی، مدیر توسعه کسب‌وکار بین‌المللی در شرکت زیرساخت «راه شهر»، پیرامون این موضوع گفته است که «فرودگاه امام خمینی(ره) پتانسیل اینکه به قطب تجارت خاورمیانه تبدیل شود را دارد. بنابراین باید سرمایه‌گذاران را ترغیب به سرمایه‌گذاری در این فرودگاه کرد.»
باید منتظر ماند و دید که آیا فرودگاه‌های ایران همانند نواحی ویژه چین که از اوایل سال 2000 شروع به توسعه یافتن کرده‌اند، موفق خواهند بود یا خیر. توسعه فرودگاه‌ها در کشور چین باعث شد تا شرکت‌های خارجی به نیروی کار ارزان و بازار گسترده این کشور دسترسی یابند. البته این دسترسی با کنترل دولت چین همراه بوده است. بر این اساس دولت چین مجوز فعالیت شرکت‌های خارجی را به شرط شراکت آنها با شرکت‌های داخلی این کشور صادر کرد. مشارکت خارجی‌ها با شرکت‌های چینی، بسیار برای این کشور مفید بوده است. چرا که طی این مشارکت، شرکت‌های چینی توانستند از تکنولوژی روز دنیا و تجارب ارزشمند شرکت‌های خارجی بهره ببرند.
