مهمانان ناخوانده‌ای که با تجارت آمدند!
مگس‌های سفید که این روزها در برخی مناطق تهران جولان می‌دهند و حتی سوسک‌های حمامی که همه این اندازه از آنها می‌ترسند، بومی ایران نیستند و از مناطق دیگر جهان به کشور ما وارد شده‌اند.
ماهی‌هایی مانند تیلاپیا که در کنار ماهی قزل آلا پرفروش‌ترین ماهی بازارهای ایران هستند نیز بومی سرزمین ما نیستند. این‌گونه‌ها اما همه در یک چیز مشترک‌اند: همگی به عنوان گونه مهاجم شناخته می‌شوند و آسیب‌هایی را متوجه محیط زیست، مردم و اقتصاد می‌کنند. اما آیا تا به حال از خودتان پرسیده‌اید اینگونههای مهاجم اساسا از کجا آمده‌اند و چه کسی مقصر ورود آنها است؟ پاسخ روشن است: تجارت.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از تعادل ، در سال‌های اخیر، لکه‌های نفتی که مخاطرات محیط زیستی فراوانی ایجاد می‌کنند، توجه زیادی به خود جلب کرده‌اند و بسیاری، وقایع را رصد می‌کنند که چنین معضلی این سو و آن سو رخ ندهد. با این همه، کسی حواسش به «لکه‌های بیولوژیک» و مخاطراتی که این لکه‌ها ایجاد می‌کنند نیست.
آنچه میلیاردها درخت فندق امریکایی را در اوایل قرن حاضر نابود کرد، نوعی قارچ عجیب و غریب بود که با تجارت به امریکا آمده بود. به نظر می‌رسد حالا هم باز همین ماجرا در حال تکرار شدن است. نوعی آفت ساقه خوار، اکنون همین کار را با درخت‌های ارزشمندی می‌کند که از چوب آنها برای ساخت ابزارهایی مانند آلات موسیقی و میزهای تحریر استفاده می‌شود.
قارچی که قحطی و مهاجرت آورد
بزرگ‌ترین لکه بیولوژیکی اما شاید زمانی رخ داده باشد که قارچی با نام علمی «فیتوفتورا اینفستانس»، که در زبان یونانی به معنی نابود‌کننده گیاهان است، از امریکا به بلژیک رفت. زمانی که پای این قارچ به ایرلند رسید، موجب نابودی گسترده سیب زمینی‌ها شد. به دنبال این اتفاق، قحطی گسترده‌یی ایرلند را در بر گرفت، بسیاری جان سپردند و بسیاری نیز تن به مهاجرت دادند.
این فهرست را می‌توان ادامه داد. گونه‌یی وزغ سمی که در استرالیا به وفور یافت می‌شود، به تازگی بعد از تخلیه بار کشتی‌ها در جزیره ماداگاسکار دیده شده است. وزغ‌های ماده این‌گونه، قادر هستند 40هزار تخم بگذارند و این موضوع می‌تواند به زودی برای میمون‌ها، پرنده‌ها و بسیاری گونه‌های بومی دیگر در ماداگاسکار، فاجعه بیافریند. این وزغ‌ها افزون بر این می‌توانند برخی گونه‌های گیاهی را هم نابود کنند.
مقامات شهرداری در رم، پایتخت ایتالیا، کمپین سالانه خود علیه پشه‌های ببری را که در دهه 1970 با کشتی از آلبانی به ایتالیا رسیدند، آغاز کرده‌اند. این نوع پشه که به گزش شدید معروف است، اکنون در سرتاسر ایتالیا به چشم می‌خورد و تغییرات اقلیمی و گرمایش جهانی، موجب خواهد شد که قسمت‌های شمالی اروپا هم محل مناسبی برای زاد و ولد این‌گونه پشه باشد.
شاید به همین دلیل بوده باشد که بسیاری از کشورها، حدود 6دهه قبل گرد هم آمدند تا مجمع بین‌المللی محافظت از گیاهان (IPPC) را تشکیل دهند تا ابزاری برای جلوگیری از بسط آفت‌ها و بیماری‌های گیاهی داشته باشند. این مجمع همچنین قرار بوده از کشاورزان، جنگلبان‌ها و نیز تنوع زیستی و محیط زیست نیز حمایت کند.
هماهنگ‌کننده IPPC در سازمان فائو، کرگ فدهاک، می‌گوید: «از دست رفتن غلات و کنترل زیان‌هایی که توسط آفت‌های خارجی ایجاد می‌شوند، مانند این است که بر صنایع غذا و علوفه، مالیاتی سنگین وضع شود.» او ادامه می‌دهد: «وجود انواع مگس‌های میوه، سوسک‌ها، قارچ‌ها و موارد مشابه، موجب شده تولیدات غلات در جهان چیزی بین 20 تا 40درصد افت داشته باشد.»
مهاجمان از کجا می‌آیند؟
گونه‌های مهاجم ممکن است از مسیرهای مختلفی به زیستگاه‌های جدید وارد شوند. هر چند کشتیرانی، اصلی‌ترین شیوه این جابه‌جایی است. اما وقتی امروزه از کشتیرانی صحبت می‌کنیم، منظورمان جابه‌جا کردن کالا با کانتینرها است. اکنون، سالانه حدود 527میلیون کانتینر از راه‌های دریایی جابه‌جا می‌شوند. چین، به تنهایی، سالانه با حدود 133میلیون کانتینر تجارت می‌کند و این البته تنها محتوای بار نیست که ممکن است آلوده باشد، بلکه خود کانتینرها آلوده هستند. به عنوان مثال، در بررسی 116.701مورد کانتینر خالی در نیوزیلند، مشخص شد که از هر 10کانتینر، یکی از آنها آلوده است: سطوح بیرونی کانتینرها دو برابر آلوده‌تر از داخل آنها بود و حاوی آفت‌هایی مانند حلزون‌های آفریقایی، مورچه‌های آرژانتینی و ساس‌های قهوه‌یی بودند که هر یک به تنهایی می‌تواند محصول غلات، جنگل‌ها و محیط‌های شهری را آلوده کند. باقی مانده خاک در داخل یا بیرون کانتینرها هم می‌تواند محیط مناسبی باشد برای اینکه گونه‌های گیاهی مهاجم، به محیط جدید منتقل شوند.
نویسنده اصلی این پژوهش که در نیوزیلند انجام شده می‌گوید: «نمونه‌های بررسی شده در ایالات متحده امریکا، استرالیا، چین و نیوزیلند نشان می‌دهد هزاران ارگانیسم مهاجم بطور ناخواسته، در حمل و نقل‌های دریایی جابه‌جا می‌شود. اینگونههای مهاجم اما تنها به کشاورزی و انسان ضربه نمی‌زنند، بلکه می‌توانند موجب انسداد مسیل‌های آب و نیز قطع فعالیت نیروگاه‌ها شوند. این هجوم بیولوژیک، آسیبی به اندازه 5درصد از فعالیت‌های اقتصادی جهان در طول سال وارد می‌کند. بنا به داده‌های یک پژوهش، این رقم معادل است با آسیبی که ناشی از یک دهه فجایع طبیعی است. بر اساس این گزارش، چنانچه عوامل اندازه‌گیری نشده را هم به حساب آوریم، این میزان می‌تواند تا دو برابر افزایش پیدا کند.
امروز حدود 90درصد ازتجارت جهان به کمک کشتی‌ها صورت می‌پذیرد و کشورهای مختلف، تجهیزات و کشتی‌هایی با ساختارهای متفاوت دارند. به همین دلیل، وضع توافقنامه برای کاهش آثار ورود ارگانیسم‌های مخرب به محیط‌های جدید، چندان آسان نخواهد بود. به عنوان مثال، سال گذشته تنها در امریکا حدود 12 میلیون کانتینر خالی شد که دست کم از 77 بندر ساحلی عبور می‌کرد.
افزون بر این، بسیاری از بارهای جابه‌جا شده به سرعت در خشکی تخلیه می‌شوند چرا که جزئی از زنجیره تولید برخی کالاها هستند. ساس قهوه‌یی که با سرعت بسیار بالا میوه‌ها و غلات را می‌جود، به همین ترتیب، چند سال قبل سر از زوریخ در سوییس درآورد. این حشره گوشه‌های فلزی را برای جابه‌جایی در فواصل طولانی انتخاب می‌کند و به محض رسیدن به مقصد، در فصل زمستان در خانه‌های مردم به خواب زمستانی می‌رود.
نیوزیلند که صادرات محصولات کشاورزی یکی از اصلی‌ترین نقاط قوت اقتصاد آن است، سیستم بهداشتی منحصر به فردی به کار بسته است تا گونه‌های مهاجم را دور نگه دارد. در این سیستم به کشتی‌هایی که کانتینرهای آنها آلودگی‌های کمتری داشته باشند مشوق‌هایی داده می‌شود. تا پیش از به کار بستن این سیستم در حدود یک دهه قبل، حدود نیمی از کانتینرها آلوده بودند اما اکنون با اجرایی شدن آن، این میزان تا حدود 90درصد کاهش پیدا کرده است.
اکنون تلاش‌هایی در جریان است تا با هماهنگی‌های جهانی از طریق برخی مقررات مربوط به سازمان ملل متحد، مبارزه با اینگونههای مهاجم، حالت منسجم‌تری به خود بگیرد. با به کار بستن این ظرفیت‌های موجود، می‌تواند بدون ایجاد مانع برای گردش چرخ‌های تجارت، به نگرانی‌های موجود در این زمینه هم پاسخ گفت. به این وسیله، می‌توان با چرثقیل‌های اتوماتیک که قادرند هر کانتینر را در عرض 20ثانیه پر یا خالی کنند، مدیریت بندری مانند هامبورگ را در دست گرفت و نکته این‌جاست که هامبورگ تقریبا یک‌چهارم بندر غول آسایی مانند شانگهای ظرفیت دارد.
