آپ‌های ۴ گانه گردشگری در ایران
بررسی کاربرد و تاثیرات اپ‌های موبایل (نرم‌افزارهایی که روی گوشی همراه نصب می‌شوند) در صنعت گردشگری موضوع یادداشتی بود که دو هفته پیش از این در همین صفحه منتشر شد؛ در یادداشت پیش‌رو اما وضعیت اپ‌های گردشگری در ایران را بررسی خواهیم کرد.
مسلما به دلیل خاستگاه تکنولوژی گوشی‌های هوشمند و اینترنت همراه، استفاده از اپ‌ها در ایران نسبت به کشورهای اروپایی و امریکایی با تاخیر همراه بوده است. اما در سال‌های اخیر، شاهد پیشرفت چشمگیری در این زمینه بوده‌ایم. در سال‌های اخیر اپراتورهای تلفن همراه در کنار گسترش مناطق تحت پوشش اینترنت همراه، سرعت آن را نیز افزایش داده‌اند که سبب می‌شود کاربران گوشی‌های هوشمند در هر منطقه‌یی با سرعت خوبی به اینترنت متصل شوند. شرکت‌های گردشگری نیز با درک مزایا و یادگیری نحوه استفاده از اپ‌ها در فرآیندهای کسب و کار و همچنین الگو‌گیری از نمونه‌های خارجی، به این ابزار جدید دنیای دیجیتال روی آورده‌اند. در کنار کسب و کارها، کاربران نیز به استفاده از اپ‌ها بیشتر تمایل پیدا کرده‌اند. امروزه اغلب افراد به ویژه جوانان از گوشی‌های هوشمند استفاده می‌کنند که قادرند اپ‌های مختلفی را روی آن نصب کنند. همچنین عادت کاربران گوشی‌های هوشمند به استفاده از اپ‌ها در زندگی روزمره در حال افزایش است. اپ‌های گردشگری ایران را می‌توان به چند دسته تقسیم کرد: گروه اول، اپ‌هایی هستند که به کاربران خود اطلاعاتی درباره مقاصد ارائه می‌کنند. این اپ‌ها غالبا شامل اطلاعات گردشگری درباره کل کشور یا به‌طور خاص درباره یک شهر یا حتی یک جاذبه هستند. همچنین اپ‌های راهنمای صوتی و واقعیت افزوده جاذبه‌ها را می‌توان در این گروه قرار داد. معمولا تهیه‌کنندگان این اپ‌ها افراد عادی، سازمان‌های مدیریت مقصد و ادارات میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری یا شرکت‌های گردشگری هستند. این گروه از اپ‌ها می‌توانند جایگزین راهنمای مقاصد سنتی و چاپی باشند که با استفاده از نقشه و تکنولوژی GPS، خدمات مکان‌محور و امکان مکان‌یابی را نیز به کاربران ارائه می‌کنند. از نمونه‌های موفق این گروه، می‌توان به اپ‌های وب‌سایت گردشگری همگردی اشاره کرد. این وب‌سایت برای هر شهر داخلی و خارجی، اپلیکیشنی جداگانه طراحی می‌کند. کاربران می‌توانند در این آپ‌ها اطلاعاتی کلی درباره هر شهر دریافت کنند و جاذبه‌ها، مراکز اقامتی و تفریحی، رستوران‌ها و کافی شاپ‌ها را روی نقشه مشاهده کنند. همچنین کاربران قادرند برای هر یک از این موارد تصاویر یا نظرات خود را بارگذاری کنند. دسته دوم، اپ‌های تور اپراتورها یا آژانس‌های گردشگری هستند که خدمات سفر را ارائه می‌کنند. این خدمات شامل بسته‌های سفر، خرید بلیت هواپیما و رزرو اقامت هستند. خود این دسته شامل دو نوع آپ می‌شود. نوع اول، تنها محصولات شرکت و قیمت و ویژگی‌های آنها را نشان می‌دهند و امکان خرید مستقیم را فراهم نمی‌کند. این نوع بیشتر مانند بروشورهای آنلاین و همراه هستند که گردشگران برای خرید باید مستقیما با شرکت تماس بگیرند. نوع دوم که پیشرفته‌تر است، امکان خرید مستقیم خدمات را برای کاربر ممکن می‌کند. معمولا کاربرد اصلی این آپ‌ها، جست‌وجو و رزرو بلیت هواپیماهای چارتر و لحظه آخری است. وب‌سایت علی‌بابا از جمله شرکت‌های گردشگری است که توانسته از این ابزار جدید به خوبی استفاده کند. اپلیکیشن این شرکت، به کاربران امکان جست‌وجوی پرواز و رزرو مستقیم آن را می‌دهد. سومین گروه اپ‌ها، اپ‌های کاربردی هستند. این گروه حتی می‌تواند شامل آپ‌هایی باشد که برای استفاده عمومی طراحی شده‌اند و مختص گردشگران نیستند. آپ‌های آموزش زبان، نقشه‌ها و امکانات مکان‌محور، پیش‌بینی آب و هوا، تبدیل نرخ ارز، قوانین و مقررات، اطلاعات و نکات عمومی سفر از نمونه‌های این گروه هستند. از جمله نمونه‌های موفق این گروه، می‌توان به اپلیکیشن چمدان از گروه زورق اشاره کرد. این اپلیکیشن با تعیین نوع سفر (ساحلی، شهری، ماجراجویانه) و برخی گزینه‌ها مانند همراه داشتن خودرو شخصی و غیره لیست پیش‌فرضی از لوازمی که گردشگران برای سفر نیاز دارند، ارائه می‌کند. همچنین کاربران می‌توانند موارد دیگری نیز به این لیست اضافه کنند.
آخرین گروه از اپ‌های گردشگری ایرانی که هنوز در مراحل اولیه توسعه قرار دارند، ترکیب اپ‌های گردشگری و رسانه‌های اجتماعی هستند. کاربران با ایجاد حساب کاربری در این اپ‌ها، می‌توانند با دیگر کاربران در ارتباط باشند، اماکن جدیدی به نقشه اضافه کنند، عکس‌های جاذبه‌ها را به اشتراک بگذارند و نظرات خود درباره مکان‌های مختلف را بیان کنند. اپ‌های همگردی و لیپک، نمونه‌های ایرانی اپ‌های رسانه‌های اجتماعی گردشگری هستند. همان‌گونه که پیش‌تر بیان شد، کسب و کارهای ایرانی به تازگی به فکر استفاده از اپ‌ها افتاده‌اند. به همین دلیل برخی از آنها در مراحل ابتدایی توسعه قرار دارند و هنوز نتوانسته‌اند از پتانسیل‌های موجود در این زمینه استفاده کنند. به عنوان نمونه، تعداد معدودی از آنها به فکر ایجاد اپلیکیشن افتاده‌اند و از بین آنها نیز تعداد انگشت‌شماری از اپ‌ها به عنوان یک کانال توزیع استفاده می‌کنند. یکی دیگر از ایرادات اساسی اپ‌های گردشگری در ایران این است که شرکت‌ها هنوز از آنها به عنوان ابزاری برای بهبود فرآیند کسب و کار استفاده نمی‌کنند و غالبا آپ‌ها نقش اطلاع‌رسانی را ایفا می‌کنند. به عنوان مثال، اکثر این آپ‌ها با هدف ارتباط یک‌طرفه شرکت با مشتریان ایجاد شده‌اند و شرکت‌ها از قابلیت ارتباط دوطرفه با مشتری و در نتیجه مزایای مدیریت ارتباط با مشتریان بهره نمی‌برند. البته آژانس‌ها و تور اپراتورهای بزرگ و کسب و کارهای تازه واردی که زمینه اصلی فعالیتشان گردشگری الکترونیک است، توانسته‌اند پیشرفت خوبی هم در طراحی و هم در استفاده از آپ‌ها از خود نشان دهند.
در بین گروه‌های مختلف، اپ‌های راهنمای سفر هم از بعد کمیت و هم از بعد کیفیت، پیشرفت خوبی داشته‌اند و توانسته‌اند با به‌کارگیری خلاقیت و نوآوری و خدمات تخصصی، گردشگران را جذب خود کنند. اما نرخ رشد تعداد اپ‌هایی که خدمات سفر را ارائه می‌کنند پایین‌تر است، زیرا طراحی و راه‌اندازی آنها دشوار است و نیاز به سیستم‌هایی برای مدیریت و یکپارچه‌سازی دارند. به همین دلیل تنها کسب و کارهای بزرگ که از منابع کافی برخوردار هستند، می‌توانند آنها را به‌کار گیرند. نکته دیگری که باید به آن توجه شود، رقابت است. اپ‌های گروه اول و دوم و برخی از انواع گروه سوم نیازی به رقابت با نمونه‌های خارجی ندارند زیرا خدمات آنها مختص به گردشگری ایران است و شرکت‌های خارجی در این مورد فعالیتی ندارند. اما دیگر آپ‌ها، به ویژه اپ‌های رسانه اجتماعی گردشگری باید با نمونه‌های خارجی نیز رقابت کنند. حال باید منتظر ماند و دید آیا این آپ‌ها می‌توانند با ارائه خدمات متمایز و مخصوص بازار ایران، توجه کاربران ایرانی را به خود جلب کنند یا خیر.
اما با وجود کمبودها و نواقص موجود در گردشگری الکترونیک ایران، انتظار می‌رود با پیشرفت زیرساخت‌های تکنولوژیکی، وابستگی مردم و گردشگران به گوشی‌های هوشمند و افزایش آگاهی شرکت‌ها نسبت به کاربردها و مزایای بازاریابی الکترونیک و به‌طور خاص آپ‌ها، علاوه بر رشد کمیت، شاهد رشد کیفیت اپ‌های گردشگری ایرانی در آینده‌یی نه چندان دور باشیم.
* کارشناس ارشد مدیریت بازاریابی گردشگری
