چارتر؛ به نام تور، به کام آژانس

قیمت‌های باورنکردنی بلیت‌های چارتری که از قیمت بلیت هواپیما هم کمتر است، موجب شده مسافران بخواهند تا سفرهای هوایی خود را بیشتر با پروازهای چارتری انجام دهند. چارتری‌های لحظه آخری. چارتر را اجاره هواپیما یا صندلی تعریف کرده‌اند. شرکت‌های هواپیمایی برای برخی سفرهای خود تعدادی از صندلی‌ها را چارتر می‌کنند که در این صورت قیمت آن کمی ارزان‌تر است. اما نکته اینجاست که در ایران بخش بزرگی از صندلی‌های هواپیماها چارتر می‌شوند. به همین دلیل کمتر امکان یافتن صندلی خالی برای سفرهای ناگهانی وجود دارد.

به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از تعادل ، پرواز چارتری (Charter Flight) پروازهایی هستند که بنا به سفارش چارتر‌کننده در بعضی مسیرها برقرار می‌شوند و ممکن است برای مدت زمانی بسیار کوتاه و ایام خاص مانند ایام نوروز یا برای زمان‌های طولانی‌تر مثل تابستان برنامه‌ریزی شده باشند؛ البته در بعضی از مسیرهای پروازی مانند دوبی و استانبول به دلیل وجود تقاضای همیشگی، پروازهای چارتری به‌طور سالانه هستند. «بلیت چارتر» نوعی از بلیت‌های پروازهای هواپیمایی است که غالبا توسط دفاتر خدمات مسافرتی (آژانس‌های مسافرتی) به فروش می‌رسد. در واقع این دفاتر در مذاکره با شرکت‌های هواپیمایی بخشی از ظرفیت آنها را برای خود کرایه کرده و خود مسوول فروش آن ظرفیت می‌شوند. در این روش به آن شرکت هواپیمایی، چارتر‌دهنده و به آن دفتر خدمات مسافرتی چارتر‌کننده گفته می‌شود که مسوولیت قیمت‌گذاری روی بلیت هم بر عهده چارتر‌کننده است. چند سال قبل این چارتر کردن ممنوع شد.

اما چون امکان ساماندهی آن وجود نداشت باز هم اجرا می‌شود. از آنجایی که شرکت چارتر‌کننده باید هم در صورت فروش تمام ظرفیت‌های خریداری شده و هم در صورت عدم فروش، مبلغ کامل اجاره را به شرکت چارتر‌دهنده (شرکت هواپیمایی) پرداخت کند، قیمت بلیت‌های چارتری همیشه متغیر است و ثابت نیست و در زمان‌های مختلف از سال ممکن است بسیار پایین و در برخی مواقع بسیار بالا باشد. نکته‌یی که در مورد تغییرات نرخ بلیت چارتر وجود دارد آن است که هرچه بیشتر به زمان پرواز نزدیک می‌شویم، بهای بلیت چارتر ارزان می‌شود تا زودتر به فروش برسد. دلیل این موضوع آن است که چارترکننده بیم آن دارد که ممکن است همه ظرفیت اجاره شده پر نشود، اما در صورتی ‌که احساس کند تقاضا برای آن بلیت چارتر زیاد است و در واقع مسافرت زیادی قرار است در آن زمان انجام شود ممکن است، قیمت بلیت خود را افزایش دهد.

افزایش و کاهش قیمت بلیت چارتر در طول سال چندین بار اتفاق می‌افتد. از سوی دیگر، برخی ایرلاین‌ها قبل از زمان‌های خاص مانند نوروز یا تعطیلات، بلیت‌های خود را از قبل چارتری به آژانس‌ها می‌فروشند و مسافران زیادی را با کمبود بلیت مواجه می‌کنند. براساس قانون، پروازهای چارتری قوانین خاص خود را دارد و بنابر نیاز بازار و در زمان‌های پیک انجام می‌شود اما در زمان‌های دیگر نیازی به چارتر کردن پروازها نیست. در این خصوص، سازمان هواپیمایی کشوری 26 اسفند ماه سال 92 با بخشنامه‌یی به تمام ایرلاین‌ها و آژانس‌های هواپیمایی اعلام کرد: برخی آژانس‌های مسافرتی به دلیل منافع واسطه گری، عدم پرداخت حقوق دولت که باید بابت مالیات بر فروش اسناد چارتری باطل شده پرداخت شود و همچنین ایجاد شبکه‌های فروش غیررسمی و انحصاری با قابلیت کنترل عرضه در ایام مختلف، اقدام به تبانی با برخی چارتر‌کنندگان می‌کنند که در نهایت منجر به بازار سیاه بلیت می‌شود. با وجود اولتیماتوم سازمان هواپیمایی کشوری و بسته شدن برخی آژانس‌های مسافرتی بازهم می‌توان در میان آگهی‌های روزنامه‌ها یا سایت‌ها، فروش چارتری بلیت‌ها را مشاهده کرد و آژانس‌های مسافرتی که برای فروش این بلیت‌ها تبلیغ می‌کنند. شرکت‌های هواپیمایی، بازی نرخی را به دست گیرند با وجود اینکه فروش بلیت چارتر به صورت تک‌فروشی تخلف محسوب می‌شود و آژانس‌های هواپیمایی فروشنده بلیت موظند تا پروازهای چارتر را به صورت تور به فروش برسانند اما هنوز هم هستند آژانس‌ها و شرکت‌های فروشنده بلیتی که به دلیل آنکه نتوانستند ظرفیت تورهای خود را به‌طور کامل به فروش برسانند، برای تکمیل پرواز خود اقدام به تک‌فروشی بلیت می‌کنند که به گفته یک کارشناس هوایی مشکلات فراوانی را هم برای چارترکنندگان و هم برای مسافران به وجود می‌آورد. مهدی عبدالله‌بیانه، کارشناس هوایی در گفت‌وگویی با اشاره به اینکه شرکت‌های هوایی بر اساس قانون می‌توانند 30درصد ظرفیت ناوگان خود را به صورت چارتر به فروش برسانند، گفت: مقصر اصلی در گران بودن قیمت بلیت‌های چارتر خود شرکت‌های هواپیمایی هستند. بیانه ادامه داد: دلیل اینکه بیشترین تقصیر بر گردن شرکت‌های هواپیمایی است، این است که فروش بلیت به صورت چارتر و پر کردن صندلی‌های پرواز به صورت فروش چارتر بسیار ساده است و در صورت فروش بلیت به صورت چارتر شرکت‌های هواپیمایی دیگر دغدغه‌یی برای بازاریابی و فروش بلیت‌های خود ندارند؛ در نتیجه این شرکت‌ها بیشتر تمایل پیدا کردند تا بلیت‌های خود را به صورت چارتر به فروش برسانند. این کارشناس هوایی با اشاره به اینکه هدف ابتدایی در فروش بلیت به صورت چارتر برای کمک به توسعه و گسترش صنعت توریسم بود، گفت: از این رو برخی از شرکت‌های هواپیمایی به دلیل سهولت فروش بلیت تمام ظرفیت‌شان را به پروازهای چارتری اختصاص دادند اما چارترکنندگان موفق نشدند تا بلیت‌ها را به‌طور کامل و بر اساس قانون در قالب تور به فروش برسانند و اینجا بود که عوامل فروش و حتی آژانس‌هایی که بند الف هواپیمایی کشوری را نداشتند، برای فروش بلیت‌های باقی مانده به صورت تک فروشی وارد بازار شدند وی افزود: در همین بین بود که بحث دریافت مجوز بند الف برای آژانس‌های هواپیمایی مطرح شد که همین مساله خود موجب شد خریداران بلیت با یک مرجع قانونی طرف باشند و بتوانند در صورت بروز مشکل (کم‌فروشی و گران‌فروشی) به آنها مراجعه کنند. مهدی عبدالله‌بیانه افزود: با توسعه ناوگان و افزایش تعداد هواپیما موجب شد تا فروش بلیت هواپیما و به دنبال آن فروش بلیت‌های چارتر نیز افزایش پیدا کند و برخی شرکت‌ها چون سیستم فروش فعالی ندارند و کار فروش شناور در این شرکت‌ها انجام نمی‌شود مسوولیت فروش بلیت‌شان را به دست چارترکنندگان بزرگ که می‌توانند بازار را نیز تحت تاثیر قرار دهند، می‌سپارند.بیانه تشریح کرد: چارترکنندگان و فروشندگان بلیت‌های چارتری نیز خود برای فروش بلیت سایت‌هایی را تاسیس می‌کنند. وی ادامه داد: بی‌نظمی از جایی شروع شد که با راه‌اندازی و تاسیس این سایت‌ها تمام آژانس‌های مختلف هواپیمایی (بند الف، بند ب و...) توانستند به سیستم خرید فروش بلیت دسترسی داشته باشند و بتوانند از طریق این سایت اقدام به فروش بلیت کنند که موجب چند دستگی در فروش بلیت شد. بیانه گفت: همین چند دستگی در فروش بلیت سبب شد، در صورت بروز مشکل برای بلیت یا پرواز مردم دچار سردرگمی شوند و ندانند برای حال مشکل خود به چه مرجعی مراجعه کنند. معاون سابق بازرگانی هواپیمایی آتا تصریح کرد: سازمان هواپیمایی کشوری برای حل مشکلات مربوط به بلیت‌های چارتری بسیاری تلاش کرد و حتی برای شرکت‌های هواپیمایی در صورت بروز تخلف در زمینه فروش بلیت‌های چارتری در پیک‌های زمانی سفر جریمه‌های سنگینی در نظر گرفت اما واقعیت این است که نمی‌توان با این مشکل مقابله کرد. مهدی عبدالله‌بیانه توضیح داد: در پیک‌های زمانی مانند شب عید نوروز، اعیاد اسلامی و تابستان، مسافران از پیش با نرخ‌های اعلام شده اقدام به تهیه بلیت می‌کنند و حتی اگر قیمت‌های فروخته شده گران‌تر از حدی که باید باشد، باز هم سازمان هواپیمایی کشوری نمی‌تواند در این موضوع وارد شود؛ زیرا اگر بخواهد اقدامی کند باید جلو پرواز را بگیرد و بلیت‌ها را نیز باطل کند که در هر دو صورت ضرر متوجه مسافران و مردم است. این کارشناس هوایی با تایید طرح اجرا شده آزاد‌سازی نرخ بلیت هواپیما گفت: این طرح توانست به شرکت‌های هواپیمایی که در آنها امکان انجام بازی نرخی (کاهش و افزایش قیمت بلیت نسبت به زمان‌های مختلف سال) وجود نداشت کمک کرد تا آنها بتوانند بر اساس زمانبندی بلیت‌های خود را به فروش برسانند. مهدی بیانه برای حل مشکلات مربوط به بلیت‌های چارتر (گرانفروشی و تک‌فروشی این بلیت‌ها) پیشنهاد کرد، مدیران عامل شرکت‌های هواپیمایی بخش‌های بازرگانی خود را مکلف کنند تا بازی نرخی را دست خودشان بگیرند و از این طریق بتواند درآمد خوبی که خارج از سیستم به جیب فروشندگان غیر می‌رود را به درون شرکت‌های هواپیمایی جذب کنند تا از این طریق بتوانند رضایتمندی مسافران را نیز به دست آورند. میانگین بلیت‌های چارتری کمتر از نرخ‌ مصوب درست است که پروازهای چارتری یکی از بهترین گزینه‌های سفر هوایی در مواقع عادی است، اما در زمان پیک مسافرت‌ به یک مشکل در حوزه حمل‌ونقل مسافری هوایی تبدیل می‌شود تا آنجا که برخی آژانس‌های هوایی و چارترکنندگان بلیت‌های چارتر را بالاتر از قیمت مصوب سازمان هواپیمایی اعلام کنند و مسافران نیز بالاجبار و با وجود گران بودن بلیت‌ها اقدام به خرید کنند. در چند سال گذشته، قیمت بلیت‌های چارتری و مشکلات مربوط به این پروازها مشکلات فراوانی را برای سازمان هواپیمایی کشوری و شرکت‌های هواپیمایی به وجود آورده است تا جایی که در دولت گذشته و از سوی رییس وقت سازمان هواپیمایی، برچسب مافیا بر پیشانی پرواز چارتر زده شد و از این نوع پروازها به عنوان ریشه فساد در صنعت هواپیمایی یاد شد و حتی کار تا جایی پیش رفت که برخی شرکت‌های مسافربری به خاطر عرضه این نوع بلیت‌ها از ادامه کار، محروم شدند. سازمان هواپیمایی کشوری در دولت یازدهم اما مواضع منعطف‌تری نسبت به پروازهای چارتری نشان داده است؛ بطوری که ایرلاین‌ها در صورت فروش پروازهای چارتری متخلف 100درصدی نیستند. از سوی دیگر، پس از آنکه محمد خداکرمی، معاون هوانوردی و امور بین‌الملل سازمان هواپیمایی کشوری در نشست خبری تلویزیونی، اعلام کرد که پروازهای چارتر به عنوان بخشی از فعالیت شرکت‌های هواپیمایی باید تنها در قالب تور انجام شوند و در این صورت هیچ شرکتی حق ندارد بلیت‌های چارتر را بطور تکی بفروشد. به گفته خدا کرمی ایرلاین‌ها موظفند فروش بلیت را یا به‌صورت مستقیم از سایت خود یا از طریق دفاتر فروش بلیت و آژانس‌هایی که مجوز بند «الف» را دارند، انجام دهند؛ و براساس بند «ب» مقررات سازمان هواپیمایی کشوری، اجازه تورهای مسافرتی با مجوز سازمان میراث فرهنگی صادر می‌شود. پرواز چارتر، پروازی است که چارترکننده با خرید پرواز، اختیار صندلی‌های آن را به دست می‌گیرد و نمی‌توان در آن اما و اگری آورد، و به گفته کارشناسان تنها مشکلی که بین دولت و شرکت‌های هواپیمایی در زمینه چارتر می‌تواند پیش بیاید، بازگشت‌ناپذیر بودن پول بلیتی است که مسافر از آن استفاده نکرده است. در همین رابطه، رضا اباذری، رییس انجمن صنفی کارفرمایی دفاتر سفر هوایی، گردشگری و زیارتی استان تهران در گفت‌وگویی با اشاره به اینکه پروازهای چارتر در اکثر کشورها برای سفرهای گروهی انجام می‌شود اما در بازار ایران این پروازها با کمی تفاوت انجام می‌شود، گفت: البته این تفاوت در بسیاری اوقات به نفع مسافر خواهد بود. اباذری در خصوص حضور واسطه‌های در سیستم فروش بلیت‌های چارتر نیز گفت: تمامی ایرلاین‌های کشور خودشان دارای سیستم‌های فروش آنلاین بلیت هستند، اما اینکه چرا شرکت‌های هواپیمایی هنوز بودن واسطه‌ها را در امر فروش بلیت ترجیح می‌دهند دلایل زیادی دارد که قطعا یکی از آنها داشتن توجیه اقتصادی برای ایرلاین‌ها است. اباذری در خصوص دلایل گران بودن بلیت‌های چارتر نیز ادامه داد: ماه‌های پیک سفر در ایران که در مجموع شاید حدود یک ماه باشد احتمال گرانی بلیت‌های چارتر وجود دارد (که خوشبختانه امسال در هیچ برهه زمانی حتی در ایام نوروز هم این اتفاق رخ نداد) اما در 11 ماه دیگر ازسال که شامل زمان پیک سفر نمی‌شوند دفاتر خدمات هوایی و آژانس‌های هواپیمایی بلیت‌های چارتر را با نرخی اندک و بسیار ارزان به فروش می‌رسانند. اباذری ضمن مخالفت با گران‌فروشی برخی آژانس‌های هواپیمایی در فروش بلیت‌های چارتر که موجب نارضایتی و ضایع شدن حقوق شهروندان می‌شود گفت: ما در انجمن صنفی کاملا با این مورد مخالف هستیم و همانطور که پیش‌تر هم گفتم اگر ایرلاین‌ها از سیستم‌های فروش خود برای فروش بلیت به مردم استفاده می‌کردند هیچکدام از این مشکلات به وجود نمی‌آمد. اباذری تاکید کرد: چراغی که به خانواده رواست به مسجد حرام است و متاسفانه گاهی اوقات دفاتر هواپیمایی در حالت رقابت با یکدیگر قرار می‌گیرند که البته به نظر من بیشتر شبیه به خود‌زنی است.رضا اباذری گفت: میانگین نرخ فروش پروازهای چارتر قطعا خیلی کمتر از نرخ‌های مصوب اصلی در سال است. دست خالی ایرلاین‌ها در برابر متخلفان چارتر در نخستین جلسه شورای عالی هواپیمایی کشور که در سال جدید برگزار شد باز هم ایرلاین‌ها به عنوان مقصران اصلی فروش چارتری بلیت هواپیما و بالا بردن قیمت‌ها شناخته شدند. فروش نیمی از بلیت‌های نوروز به شکل چارتری به خوبی نشان می‌دهد هنوز سیاست‌های مد نظر این سازمان هواپیمایی کشوری برای مدیریت بازار بلیت پس از اجرای طرح آزادسازی به درستی اجرایی نشده است. در همین رابطه مقصود اسعدی سامانی، دبیر انجمن شرکت‌های هواپیمایی ایران در گفت‌وگویی با بیان اینکه پرواز چارتر در تمامی کشورها یکی از شیوه‌های جابه‌جایی مسافر است، گفت: از آنجا که تورها در توسعه و رونق گردشگری می‌توانند نقش بسیار موثری داشته باشند در مسیرهای سیاحتی و زیارتی عمدتا این پروازها استفاده می‌کنند و پروازهای شرکت‌های هواپیمایی در برخی از این مسیرها به صورت چارتری فروخته می‌شود. شاید اگر غیر از این عمل شود میزان جذب گردشگر به مقاصد گردشگری مانند کیش کاهش پیدا کند. وی افزود: براساس ضوابطی که به شرکت‌های هواپیمایی ابلاغ شده و این شرکت‌ها نسبت به این ضوابط مقید هستند در چارچوب تعیین شده فعالیت می‌کنند. اما تخلفاتی از سوی برخی از چارترکنندگان و آژانس‌های مسافرتی صورت می‌گیرد به گونه‌یی که پروازهایی که به صورت چارتری در اختیار می‌گیرند را باید به صورت تور بفروشند اما به صورت تک‌ فروشی نیز به مسافران ارائه می‌کنند. این موارد تخلفاتی است که از سوی آژانس‌های هواپیمایی صورت می‌گیرد. برای جلوگیری از فروش بلیت‌های چارتری به صورت تکی شرکت‌های هواپیمایی باید بر فرآیند فروش بلیت نظارت کامل داشته باشند تا بتوانند جلو اینگونه تخلفات را بگیرند. سازمان هواپیمایی کشوری نیز باید بتواند به مواردی که اینگونه تخلفات صورت می‌گیرد وارد شود و از طریق وضع قوانین و قواعد سختگیرانه جلو تداوم اینگونه قانون‌شکنی‌ها را بگیرد. دبیر انجمن شرکت‌های هواپیمایی ایران ادامه داد: امروزه بحث فروش اینترنتی بلیت به عنوان یک شیوه جدید کسب و کار در بازار شکل گرفته که به اقتضای توسعه فضای مجازی در کشور، فروش اینترنتی نیز صورت می‌گیرد. اما بعضی از چارتر‌کنندگان پروازهای خودشان را در اختیار سایت‌های اینترنتی قرار می‌دهند و بلیت‌ پروازهای این شرکت‌های هواپیمایی از طریق این سایت‌ها به فروش می‌رسند. اسعدی‌سامانی تاکید کرد: فروش اینترنتی بلیت نیز خودش نوعی تخلف است و متاسفانه چون برخی از سایت‌هایی که بلیت هواپیما در آنها فروخته می‌شوند هیچگونه هویت مشخصی ندارند و هویتشان برای مسوولان ذی‌ربط احراز نشده است، ممکن است تخلفاتی در زمینه تضییع حقوق مردم را صورت بدهند. وی افزود: متاسفانه ما در انجمن شرکت‌های هواپیمایی ایران هیچ ابزاری برای جلوگیری از فعالیت این نوع سایت‌ها را در اختیار نداریم. مقصود اسعدی‌سامانی گفت: در همین خصوص سازمان هواپیمایی کشوری را نیز در جریان قرار دادیم تا تدابیر لازم را برای جلوگیری از فعالیت‌های سایت‌های اینترنتی اتخاذ و اجرایی کنند. سایت‌هایی که ممکن است بلیت‌های تقلبی را به مردم بفروشند. دبیر انجمن شرکت‌های هواپیمایی تصریح کرد: درحال حاضر دوستان ما در سازمان هواپیمایی کشوری مشغول تدوین آیین‌نامه‌های مربوط برای ساماندهی فروش بلیت‌های چارتری توسط چارتر‌کنندگان هستند تا بتوانند از این طریق از فروش بلیت‌های تقلبی توسط سایت‌های اینترنتی جلوگیری کرده و به سایت‌هایی که شناخته شده نماد الکترونیکی بدهند تا این سایت‌ها بتوانند در چارچوب قانون تجارت و مسائل مربوط به تجارت الکترونیکی و رعایت دستورالعمل‌های سازمان هواپیمایی کشوری اقدام به فروش بلیت کنند. وی افزود: در واقع باید به گونه‌یی قانونگذاری شود که هر فردی که می‌خواهد در بخش فروش بلیت فعالیت کند، هویت حقوقی مشخصی داشته باشد تا در صورت ارتکاب به تخلف بتوان براساس قانون برخورد لازم را با وی انجام داد. اسعدی‌سامانی درخصوص گرانی بلیت هواپیما نیز گفت: ما در انجمن شرکت‌های هواپیمایی ایران پروازهای مربوط به تمامی شرکت‌های هواپیمایی حتی چارتر‌کنندگان را نیز رصد می‌کنیم و نرخ‌های بلیت به صورت میانگین، قیمت‌ها حتی پایین‌تر از نرخ مصوب شرکت‌های هواپیمایی است که آنها در سایت‌های خود اعلام کرده‌اند. دبیر انجمن شرکت‌های هواپیمایی گفت: شرکت‌های هواپیمایی در مواقعی که مسافر و متقاضی در بازار کم است، بلیت‌های خود را ارزان‌تر به فروش می‌رسانند اما در مواقعی که اوج تقاضاست و تقاضای بیشتری برای سفرهای هوایی وجود دارد، افزایش قیمت روی نرخ بلیت‌ها وجود دارد. دبیر انجمن شرکت‌های هواپیمایی ایران تشریح کرد: نرخی که در سه ماه گذشته در انجمن برآورد شده است، قیمت‌هایی است که در حد نرخ‌های مصوب در شرکت هواپیمایی و در برخی موارد حتی بسیار کمتر از قیمت‌های مصوب شرکت‌های هواپیمایی بوده است. اسعدی‌سامانی درخصوص اثرگذاری حذف واسطه‌های فروش بر عملکرد شرکت‌های هواپیمایی گفت: انجمن به شرکت‌های هواپیمایی توصیه کرده تا بلیت خود را از طریق سیستم ذخیره‌سازی (رزرواسیون) دفاتر خود یا سایت‌های اینترنتی که تقریبا تمامی شرکت‌های هواپیمایی برای فروش بلیت خود دارند به فروش برسانند تا بتوانند از این طریق جلو حضور واسطه‌ها را در امر خرید و فروش بلیت بگیرند و مانع تضییع حق مردم نیز در این فرآیند شوند. دبیر انجمن شرکت‌های هواپیمایی گفت: در موارد اندکی نیز که حضور واسطه‌ها در خرید و فروش بلیت شرکت‌های هواپیمایی دیده می‌شود مربوط به بلیت چارتر بوده و چارترکنندگان براساس ضوابطی که دارند باید بلیت‌های چارتر خود را در قالب تور بفروشند که متاسفانه بعضا به دلیل آنکه موفق نمی‌شوند، تور خود را تکمیل کنند، اقدام به فروش بلیت به صورت تک فروشی می‌کنند و این تخلفی است که همانطور که پیش‌تر نیز به آن اشاره کردم باید به تدریج با همکاری شرکت‌های هواپیمایی و سازمان هواپیمایی کشوری و با در نظر گرفتن جریمه‌های سنگین برای متخلفان جلو اینگونه تخلفات گرفته شود.