راز افت صادرات نفت کشورهای عربی

اگرچه علت اصلی این میزان افت صادرات به شکل سنتی به افزایش مصرف سوخت ‌نیروگاه‌های داخلی این کشور برای تولید برق بیشتر در فصل گرما باز می‌گردد، اما با توجه به برنامه‌های عربستان سعودی برای کاهش وابستگی این کشور به فروش نفت خام و رشد صنایع پایین دستی، این سوال مطرح می‌شود که رابطه افت صادرات نفت خام عربستان با برنامه‌های تکیه کمتر به نفت چیست؟ این سوال در شرایطی مطرح می‌شود که عربستان همچنان درگیر جنگ نفتی نانوشته با ایران برای تصاحب بازارهای جهانی و از دست ندادن سهم خود است. با این وجود ریشه اصلی افت صادرات نفت خام عربستان که در 6 ماه گذشته میلادی به‌صورت مداوم جریان داشته و حالا به بیشترین سطح در مدت زمان یاد شده رسیده، است چه می‌تواند باشد؟ به گزارش دنیای اقتصاد ، بر‌اساس آمارهای منتشر شده صادرات نفت خام عربستان در آوریل سال جاری میلادی در حالی به 44/ 7 میلیون بشکه در روز رسید که این میزان در ماه مارس 54/ 7 میلیون بشکه در روز بوده است. همچنین کل تولیدات بزرگترین صادرکننده نفت دنیا و مهم‌ترین وزنه اوپک در آوریل، روزانه 26/ 10 میلیون بشکه بوده است حال آنکه در ماه پیش از آن روزانه 22/ 10 میلیون بشکه تولید داشته است. بنابراین رشد 38 هزار بشکه‌ای تولید نفت خام عربستان در ماه آوریل نسبت به ماه گذشته آن در حالی رقم خورده است که صادارت نفت خام این کشور روندی کاهشی داشته است. نگاهی بلندمدت‌تر نشان می‌دهد که از ابتدای سال جاری میلادی تا آوریل، صادرات نفت خام عربستان در مجموع کاهشی 390هزار بشکه‌ای داشته است. این میزان کاهش صادرات اگرچه این تصور را پدید می‌آورد که برنامه تقویت خوشه‌های صنعتی عربستان که در سال 2010 با هدف کاهش وابستگی به تولیدات نفتی تدوین شده است علت اصلی کاهش صادرات نفت این کشور بوده است، اما از نگاه کارشناسان هنوز زمان زیادی باقی مانده است تا برنامه‌های اقتصادی عربستان صادرات نفت این کشور را تحت تاثیر قرار دهد. آن‌طور که یک کارشناس انرژی می‌گوید، علت اصلی کاهش صادرات نفت خام عربستان در آوریل افزایش مصرف نیروگاه‌های این کشور برای تامین برق بیشتر در تابستان بوده است. برای مثال اگرچه در ماه ژانویه 239 هزار بشکه میزان افزایش نفتی بوده است. چراکه عربستان برای ذوب نشدن‌ در تابستانی داغ به برق بیشتری برای تولید هوای خنک احتیاج دارد. علی خواجوی در ادامه می‌گوید: همچنین در حالی‌که 2 میلیون و 468 هزار بشکه نفت در ژانویه برای پالایش به پالایشگاه‌های عربستان منتقل شده است، این میزان در آوریل به 2 میلیون و 510 هزار بشکه رسیده است که نشان از رشدی 42 هزار بشکه‌ای دارد، این میزان افزایش پالایش نیز می‌تواند به علت بیشتر شدن نیاز به سوخت در فصل تابستان باشد. خوشه‌های صنعتی عربستان و صادرات نفت اما برنامه عربستان برای کاهش وابستگی به نفت و تقویت صنایع پایین‌دستی در این کشور چیست و ایده اولیه آن برای کشوری که بزرگترین ذخایر نفتی دنیا را دارد از کجا شکل گرفته است؟ خواجوی در پاسخ به این سوال می‌گوید: عربستان بزرگترین صادرکننده نفت خام است و طبیعی است که نوسانات قیمت نفت بیش از سایر کشورها این کشور را تحت تاثیر قرار دهد، بنابراین عربستان با هدف کاهش آسیب‌پذیری از این ناحیه، از سال 2010 به سمت ایجاد صنایع جدید و تدوین برنامه‌های اقتصادی نوین حرکت کرد. در این زمینه مهم‌ترین برنامه عربستان توسعه صنایع شیمیایی این کشور بود تا زنجیره ارزش مواد هیدروکربوری خود را افزایش دهد. این عضو معاونت برنامه وزارت نفت در توضیح بیشتر در رابطه با برنامه‌های عربستان می‌گوید: عربستان از 6 سال قبل برنامه خوشه‌های صنعتی خود (ICP) را آغاز کرد، برنامه‌ای که همه ارکان حکومت از وزارت صنایع و انرژی این کشور گرفته تا وزارت اقتصاد و کار و امور اجتماعی و دیگر بخش‌ها در آن مسوولیت و وظیفه همکاری دارند. در واقع مهم‌ترین هدف این برنامه انتخاب صنایع اولویت‌دار برای سرمایه‌گذاری با هدف رسیدن به حداکثر استفاده از مواد خام هیدروکربوری و ایجاد حداکثر اشتغال در عربستان بوده است. عربستان در حالی برنامه داخلی خوشه‌های صنعتی را در چشم‌انداز 2020 پیگیری می‌کند که به گفته خواجوی، این کشور برنامه‌های زیادی نیز برای تاسیس پالایشگاه‌ در کشورهای خارجی دارد، بنابراین وظیفه تامین سوخت آنها نیز بر عهده عربستان خواهد بود.

خواجوی در رابطه با تاثیر احتمالی برنامه‌ خوشه‌های صنعتی عربستان بر صادرات نفت این کشور می‌گوید: برنامه خوشه‌های صنعتی عربستان نمی‌تواند در کوتاه‌مدت روی صادرات نفت خام این کشور تاثیر داشته باشد. بنابراین اگرچه برنامه این کشور انتقال مواد اولیه نفتی بالادستی به سمت زنجیره‌های پایین‌دستی برای صنایع اولویت‌دار و با ارزش افزوده بالا است، اما نمی‌توان انتظار داشت که این برنامه تاثیر چشم‌گیری بر صادرات نفت خام این کشور داشته باشد. بی‌تاثیر بودن این برنامه در میزان صادرات نفت خام عربستان در حالی است که این کشور تصمیم دارد برای سال 2020 جزو 10 کشور اول دنیا در تولید پلاستیک باشد و همچنین در خوشه‌های صنعتی نظیر فلزات و مواد معدنی، بزرگترین مرکز بسته‌بندی در خاورمیانه، تولیدکننده خودرو و قطعات پلاستیکی، تولیدکننده لوازم خانگی و تولیدکننده انرژی خورشیدی پیشتاز در خاورمیانه باشد. افت ذخایر داخلی نفت عربستان اما در کنار کاهش صادرات نفت خام عربستان، بر اساس اطلاعات منتشر شده ذخایر نفت خام داخلی این کشور نیز در آوریل نسبت به ماه قبل از آن، از 65/ 296 میلیون بشکه به 85/ 290 میلیون بشکه کاهش یافته است. کاهش ذخایر نفت عربستان در حالی در ماه آوریل نیز رقم خورده است که این روند نزولی بعد از اکتبر سال گذشته که میزان ذخایر نفت عربستان به بالاترین سطح خود رسیده بود، آغاز شد. بر اساس اطلاعات موجود اکتبر سال 2015 زمانی بود که موجودی نفت خام عربستان رکورد بیشترین میزان ذخیره را شکست و به 43/ 329 میلیون بشکه رسید، اما از آن زمان تا‌کنون روندی کاهشی در پیش گرفته است. آنطور که آمار منتشر شده نشان می‌دهد، در ماه آوریل نفت خامی که برای تولید برق در عربستان سعودی استفاده شده است 501 هزار بشکه در روز بوده است در حالی که این رقم در ماه مارس 397 هزار بشکه در روز بوده است. به این ترتیب می‌توان ریشه‌های بیشترین افت صادرات عربستان سعودی در 6 ماه گذشته با وجود رشد تولیدات نفتی این کشور برای رقابت با ایران در بازارهای جهانی را دریافت.

در حال حاضر عربستان سعودی آماده افزایش سهم خود از تولیدات نفت اوپک در ماه‌های آینده است تا بهبود سریع تولیدات نفت ایران را خنثی کند. به این ترتیب به نظر می‌رسد عربستان همزمان با افزایش درجه حرارت در تابستان، تولیدات خود را نیز افزایش دهد تا هم مصرف داخلی پالایشگاه‌های خود برای تولید هوایی مطبوع‌تر در تابستانی داغ را پوشش دهد و هم سهم بازار خود را در مقابل ایران حفظ کند. کارشناسان عقیده دارند تابستان به شکل سنتی فصل افزایش تقاضای پالایشگاه‌های داخلی عربستان و کاهش تقاضای پالایشگاه‌های خارجی به علت آغاز تعمیرات فصلی است. اما آنطور که یک منبع آگاه به بلومبرگ گفته است، عربستان قصد دارد تولید نفت خام خود را در چند ماه آینده به 5/ 10 میلیون بشکه در روز افزایش دهد تا در کنار حفظ صادرات بتواند برق مورد نیاز برای خنک نگه داشتن خانه‌ها و ادارات را در تابستان تامین کند. بیشترین تولید نفت خام در عربستان که رکورد افزایش تولید در این کشور به شمار می‌رود 56/ 10 میلیون بشکه در روز در ماه ژوئن سال 2015 بوده است. همراهی قطر، عراق و کویت با عربستان در کاهش صادرات اما بررسی آمارهای منتشر شده از سوی سازمان اطلاعات مشترک در ریاض نشان می‌دهد که عربستان در جریان کاهش صادرات تنها نبوده است و محموله‌های صادراتی قطر نیز حداقل به کمترین میزان خود از سال 2002 رسیده است. این کشور در ماه آوریل 427 هزار بشکه نفت در روز به خارج صادر کرده است درحالی‌که در ماه مارس گذشته 506 هزار بشکه در روز صادرات داشته است. طبق داده‌های آماری، صادرات ماه آوریل در قطر به کمترین سطح خود از ژانویه 2002 رسیده است. همچنین داده‌های آماری از کاهش صادرات عراق و کویت نیز حکایت دارد. به گزارش رویترز صادرات نفت جنوب عراق تا روز گذشته در ماه جاری میلادی به 3.140 میلیون بشکه در روز رسیده است. این میزان صادرات از پایانه‌های جنوبی عراق در حالی رقم خورده که در دو ماه گذشته بیشتر بوده است. آن‌طور که یک مقام مسوول در شرکت نفت جنوب عراق می‌گوید، آغاز تعمیرات و نگهداری دوره‌ای و همچنین گرم شدن هوا، از دلایل کاهش صادرات نفت از جنوب عراق بوده است. طبق آمارهای رسمی، صادرات نفت خام عراق از بنادر جنوبی این کشور در ماه مه 2/ 3 میلیون بشکه بوده و در ماه پیش از آن (آوریل) نیز 3/ 3 میلیون بشکه بوده است. مقامات نفتی عراق انتظار دارند با پایان تعمیرات و نگهداری دوره‌ای، صادرات روزانه نفت عراق به متوسط سطح قبلی بازگردد. دولت مرکزی عراق در بغداد همچنین صادرات نفت را از شمال استان کرکوک به دلیل اختلافات مالی با دولت خودگران کردستان از ماه مارس متوقف کرده است که این اتفاق نیز می‌تواند در کاهش سطح صادرات عراق تاثیرگذار باشد. با این وجود کردها به‌طور مستقل روزانه تا 513 هزار بشکه نفت خام از بغداد به ترکیه صادر کرده‌اند. اما ایران، امارات متحده عربی، اندونزی، لیبی و ونزوئلا پنج کشور عضو اوپک هستند که هنوز آمارهای صادرات ماهانه خود را منتشر نکرده‌اند. با این وجود به نظر می‌رسد با توجه به برنامه‌های عربستان که برای افزایش تولید به منظور رقابت با ایران دارد و همچنین تمام شدن دوره تعمیرات و نگهداری در عراق، در آینده‌ای نه چندان دور باید در انتظار افزایش رقابت‌ها در صادرات نفت خام در میان اعضای کلیدی اوپک بود.