هفت‌خوان دریافت وام کارآفرینی

هرچند فلسفه وجودی نهادهای اعتباری از جنس «صندوق کارآفرینی امید» بر‌اساس حمایت از جوانان، کسب و کار کوچک و توسعه کارآفرینی شکل گرفته، اما آمارهای مستند و مشاهدات میدانی حاکی از آن است که نحوه سرویس‌دهی این صندوق به بنگاه‌های اقتصادی اساسا فرسنگ‌ها فاصله با دلایلی که این صندوق به وجود آمده، دارد و نارضایتی گسترده‌یی در بین افرادی که به نوعی گذرشان به تسهیلات این صندوق افتاده وجود دارد که نمی‌توان نسبت به ابعاد مختلف آن بی‌تفاوت ماند. شاید براساس چنین مشکلات دامنه‌داری باشد که دولتمردان در لایحه برنامه ششم توسعه، راهکارهای عملیاتی برای انحلال صندوق کارآفرینی امید و ادغام آن در بانک کسب و کار کوچک و متوسط را تدارک دیده‌اند تا فرآیند تامین سرمایه بنگاه‌های اقتصادی براساس سازوکار معقولانه‌تری پیگیری شود. اکثریت قریب به اتفاق تحلیلگران معتقدند که «صندوق کارآفرینی امید»، توان کارآفرینی در کشور را ندارد، از نظر مدیریتی از توانایی لازم برخوردار نیست و حتی سیاست‌گذاری و تعریف درستی از «کارآفرینی» از سوی مسوولان این صندوق ارائه نشده است. این معضلات ساختاری در ارزیابی‌هایی که از عملکرد استانی این صندوق ارائه می‌شود کاملا مشهود است.

به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از تعادل ، اخبار سوءمدیریت‌های صندوق کارآفرینی امید روز گذشته به جلسه سخنگوی دولت با خبرنگاران نیز راه پیدا کرد، زمانی که یکی از خبرنگاران از سخنگوی دولت خواست نسبت به رفتار نامناسبی که در شعب این صندوق نسبت به فعالان بخش خصوصی می‌شود، نظارت لازم را صورت دهند و نوبخت از بررسی دقیق این موضوع در روزهای آینده خبر داد. با توجه به این واقعیت که نتیجه نهایی فعالیت‌های صندوق‌های مالی و اعتباری باید در جهت توسعه کسب و کار و کارآفرینی باشد، به بهانه دستور بررسی عملکرد صندوق کارآفرینی امید در جریان این گزارش، نوری به ابعاد پنهان مشکلات صندوق کارآفرینی امید می‌تابانیم تا در شماره‌های آینده مدیران صندوق و فعالان بخش خصوصی هم به این بحث بپیوندند. توسعه کسب و کار و حمایت از خوشه‌ها براساس مصوبه‌یی که در سال84 برای تاسیس صندوق کارآفرینی امید اتخاذ شد، مقرر گردید در تمامی استان‌های کشور، این صندوق برای تامین «هزینه‌های مسکن، ازدواج و اشتغال جوانان» به صورت مستقل تشکیل شود. هرچند دولت قبل اعلام کرده بود که از محتویات این صندوق برای رفاه جوانان استفاده می‌کند، اما آمارهای مستند نشان می‌دهد تسهیلات این صندوق هرگز در مسیری که برای آن تعیین شده بود، استفاده نشده‌اند و دلال‌ها بیشترین دخل و تصرف را در منابع این صندوق داشته‌اند. بلافاصله بعد از روی کار آمدن دولت تدبیر و امید تلاش شد تا جهت‌گیری موسسات اعتباری از جنس صندوق امید، در مسیر حمایت از کسب و کار کوچک و نوپا به کار گرفته شود، اما ساختار معیوب صندوق امکان بهبود فعالیت‌های این صندوق را تقریبا محال کرده است.

دولت یازدهم در نخستین گام در بهمن سال 1393 نام این موسسه اعتباری را از صندوق مهر امام رضا(ع) به «صندوق کارآفرینی امید» تغییر داد. اصغر نوراله‌زاده، سرپرست این صندوق علت این تغییر نام را چنین عنوان می‌کند: «این تغییر نام به دنبال الزام شورای پول و اعتبار صورت گرفت که براساس آن اسامی ائمه اطهار نباید روی موسسات مالی و اعتباری باشد.» دولت یازدهم در گام بعدی و در بطن لایحه برنامه ششم حکم به انحلال صندوق و ادغام آن در بانک کسب و کار کوچک و متوسط داد. ماموریت صندوق کارآفرینی امید در دوران جدید براساس تجهیز سپرده‌های خرد مردم و تلفیق آن با اعتبارات دولت، شناسایی جوانان واجد شرایط، توانمندسازی آنان و کمک در ایجاد کسب‌وکارهای خرد کم‌سرمایه و کاربر با محوریت فعالیت‌های کارآفرینانه، نیازهای منطقه‌یی، توسعه کسب و کارهای IT محور؛ براساس شیوه‌های جهانی شبکه‌سازی کسب و کارهای بازارمحور نظیر خوشه‌ها و زنجیره‌های ارزش در کشور برای اطمینان از پایداری کسب و کارها و هدفمندی تسهیلات پرداختی تعریف شد. بررسی عملکرد صندوق کارآفرینی امید توسط مرکز پژوهش‌ها براساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس در سال93، این صندوق طی سال‌های 1389 تا 1392 همزمان با سه سال آخر فعالیت دولت دهم، «به‌ترتیب 20.5، 18.1 و 29.8 میلیارد تومان سود خالص داشته است که می‌تواند بیانگر انجام فعالیت‌های سرمایه‌گذاری سودآور توسط صندوق به جای پرداخت وام‌های قرض‌الحسنه باشد.» اما سرمایه‌گذاری برای توسعه کارآفرینی در این صندوق مبتنی بر این میزان سود انجام نگرفته است. بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌ها ابهامات مالی در عملکرد صندوق کارآفرینی امید اینگونه تشریح شده است: 1- سهم اندک سرمایه‌گذاری در حوزه کارآفرینی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در گزارش خود از عملکرد این صندوق در سال آخر دولت احمدی‌نژاد می‌نویسد: «اولا سهم مانده وام ازدواج همواره کمتر از 4درصد بوده است و ثانیا روند آن نیز نزولی بوده و از 3.9درصد در سال 1389 به حدود 1.5درصد در پایان سال 1391 رسیده است.» این مرکز در گزارش خود صراحتا تاکید می‌کند: «این درحالی است که صندوق مزبور طی سال‌های مورد بررسی به ترتیب 20.5، 18.1 و 29.8میلیارد تومان سود خالص داشته است که می‌تواند بیانگر انجام فعالیت‌های سرمایه‌گذاری سودآور توسط صندوق قرض‌الحسنه مهر امام رضا (ع) به جای پرداخت وام‌های قرض‌الحسنه باشد.» 2- سهم 95درصدی سرمایه‌گذاری در تمامی منابع مالی صندوق مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در ادامه بررسی خود سهم سرمایه‌گذاری در بین منابع مالی این صندوق را نشانه گرفته و گزارش داده: «میانگین سهم سرمایه در منابع مالی صندوق طی سال‌های 1391-1389 حدود 95درصد بوده که بیشترین منابع مالی صندوق مزبور را تشکیل می‌دهد. از طرفی سهم سپرده‌های شعب صندوق مهر امام رضا(ع) در سال 1391 نسبت به منابع مالی این صندوق حدود 12درصد است که بیانگر اتکای بیشتر صندوق به سرمایه در مقایسه با سپرده بوده است.» 3- افزایش تسهیلات اعطایی به کارکنان خود صندوق از 7.5درصد به 69درصد دیگر نکته‌یی که مورد تاکید مرکز پژوهش‌های مجلس قرار گرفته است، بحث «افزایش تسهیلات اعطایی به کارکنان خود صندوق از 7.5درصد به 69درصد» است. به‌طوری‌که این مرکز در گزارش خود آورده است: «تسهیلات اعطایی به کارکنان خود صندوق نسبت به وام‌های قرض‌الحسنه پرداخت شده در همین صندوق از 7.5درصد در سال 1389 به حدود 69درصد در پایان سال 1391 افزایش یافته، این در حالی است که تعداد پرسنل این صندوق طی دوره مذکور کاهش یافته است.» 4- 80درصد سرمایه‌گذاری‌های صندوق در بانک‌ها و موسسات مالی بیش از 80درصد سرمایه‌گذاری‌های صندوق مهر امام رضا(ع) طی دوره مورد بررسی به صورت سپرده‌گذاری در بانک‌ها و موسسات مالی بوده است. همچنین از مجموع کل سرمایه‌گذاری‌ها (سپرده‌گذاری، اوراق مشارکت و سرمایه‌گذاری در شرکت‌های وابسته) در سال 1391 رقمی حدود 312میلیارد ریال عایدی کسب شده که بیش از دو برابر سود خالص این صندوق در سال مذکور بوده است. نتیجه اینکه، به نظر می‌رسد صندوق امید که باید به صورت غیرانتفاعی و در راستای حمایت از اشتغال، ازدواج و مسکن فعالیت می‌کرد، بخشی از منابع خود را در حوزه‌های سودآور سرمایه‌گذاری کرده و تا حدودی از اهداف اصلی خود دور افتاده است. هرچند بعد اقتصادی ممکن است توجیه داشته باشد. 5- سرمایه‌های صندوق به سمت جذب منافع مردم نرفته است با توجه به ظرفیت عالی صندوق در خصوص سرمایه، باید به سمت جذب منابع مردم پیش برود. با توجه به کفایت سرمایه 8درصد، این موسسه حداقل می‌تواند به میزان 8برابر سرمایه خود، منابع قرض‌الحسنه جذب کند که بررسی انجام شده نشان می‌دهد در این عرصه موفق نبوده است. هفت‌خوان دریافت وام کارآفرینی پرداخت وام کارآفرینی و کسب و کار کوچک صندوق امید به دلایلی دچار مشکل شده و صف‌های طولانی نشان‌دهنده مشکلات این بخش است. وام‌هایی که به جای اینکه در مسیر اشتغالزایی و کارآفرینی به کار گرفته شوند، مانند بسیاری از تسهیلات اعطایی دیگر به دست دلالان بانکی دست به دست می‌شوند. براساس گزارش عملکرد بانک مرکزی، سهم تسهیلات قرض‌الحسنه ازدواج این صندوق در سال 1393 حدود 4درصد بوده است؛ درصورتی‌که یکی از مهم‌ترین اهداف این صندوق تسهیل در امر ازدواج است. در آماره‌هایی که از سوی بانک مرکزی منتشر شده، سهم بانک ملی (بیش از 25درصد)، صادرات (بیش از 22درصد)، تجارت (بیش از 10درصد)، ملت (بالای 9درصد) ذکر شده است. لازم به ذکر است سهم بانک کشاورزی که اساسا موضوعیتی به ارائه وام ازدواج ندارد بالای 10درصد از سوی بانک مرکزی اعلام شده است. صندوق امید بدترین عملکرد را در این خصوص داشته است. اما پرسش کلیدی اینجاست که دلیل اصلی این عدم توفیق چه مواردی را شامل می‌شود؟ صندوق‌های اعتباری و مالی برای شناخت یک فرد کارآفرین باید ابتدا بدانند که او چه ایده‌یی دارد و چه کارهایی را می‌تواند انجام دهد؛ سپس ویژگی‌های او را از دیگران متمایز کنند. کارآفرین دیگران را قادر می‌کند تا یک فعالیت اقتصادی جدید را شروع کنند و با فرمول‌های خاص کارآفرینی، از آن فعالیت ثروت و کار تولید شود. بیشتر صاحبنظران در مجموع، کارآفرینی را فرآیند شناسایی فرصت‌های اقتصادی، ایجاد کسب‌وکار، بهره‌برداری از فرصت‌ها برمی‌شمارند.