مردم مقصر گرانی و تورم را معرفی کردند

نظرسنجی اخیر پیرامون چرایی افزایش نرخ تورم و گرانی در یک سال اخیر، نشان از آن دارد که مخاطبان نظرسنجی، افزایش نرخ ارز در یک سال گذشته را مهمترین دلیل و ریشه گرانی‌های اخیر معرفی و شناسایی می‌کنند. بر پایه آمار و داده‌های به دست آمده از این نظرسنجی، از میزان کل آرا به رقم ۳۸۷۲۵ رأی، تعداد ۳۸.‌۲۱ درصد (۱۴۱۷۷ نفر) گزینه افزایش نرخ ارز را دلیل گرانی معرفی کردند که ۱۳۰۴۷ نفر از کشور به این گزینه رأی داده‌اند. همچنین معادل ۲۶.‌۷ درصد (۱۰۶۱۰ نفر) رشد دایم نقدینگی به ویژه در دولت نهم و دهم را عامل اصلی گرانی دانسته‌اند که ۸۹۷۷ نفر در داخل کشور به این گزینه رأی داده‌اند. درباره روش اجرای هدفمندی (پرداخت یارانه نقدی و عدم حمایت کافی از تولید) نیز بایدگفت، معادل ۲۶.‌۰۲ درصد (۱۰۳۴۲ نفر) این عامل را در افزایش گرانی و نرخ تورم مقصر می‌دانند که معادل ۸۸۹۹ نفر از داخل کشور در این زمینه هم‌عقیده هستند. اما کمترین آمار مربوط به انتظارات تورمی و گران فروشی است که معادل ۹.‌۰۷ درصد (۳۶۰۵ نفر) به آن رأی داده‌اند و از داخل کشور ۳۱۹۲ نفر این گزینه را برگزیده‌اند.

آنچه مشخص است، این که بیشتر افراد در درون کشور، افزایش نرخ ارز را مقصر اصلی گرانی‌ها و بروز تورم می‌دانند؛ البته اجرای هدفمندی و رشد نقدینگی نیز با ارقامی نزدیک، عوامل اصلی افزایش نرخ تورم معرفی شده‌اند. اما چرا نرخ ارز؟ واگرایی نرخ ارز در بازار آزاد که از سال گذشته شروع شده بود، در سال جاری و تقریباً همزمان با آغاز تحریم‌ها به یک بحران اقتصادی تبدیل شد و بهای دلار در بازار آزاد، تقریباً در مقطعی به مرز چهار هزار تومان نزدیک شد. نخستین شوک ارزی در زمستان سال گذشته و با جهش دلار از ۱۱۵۰ تومان به ۲۲۰۰ تومان رقم خورد. البته کار شورای پول و اعتبار برای افزایش نرخ بهره به ۲۰ درصد، منجر به افت دلار تا ۱۶۰۰ تومان شد. در افت ارزش ریال در برابر دلار و دیگر ارز‌ها چند نکته وجود دارد: نکته نخست: در ده ماه گذشته، ریال تقریباً دو سوم از قدرت و ارزش خود را از دست داده و این امر، مستقیم منجر به افزایش تورم و گرانی در اقتصاد شد؛ همزمان بازار پول به شدت از حمایت بخش خصوصی و تولید ناتوان شد و میزان بدهی‌های بانکی ۱۱۰ درصد افزایش یافت و به همین میزان، رقم چک‌های برگشتی نیز رو به افزایش گذاشت. در واقع هدفمندی یارانه‌ها، افزایش کاتالیزوری برای افزایش نرخ ارز بود. نکته دوم: اطلاعات غیر رسمی حاکی از آن است که دولت در سال جاری، توانسته است نزدیک ۳۰ درصد از درآمدهای پیش بینی شده‌اش را محقق کند. این هیچ معنای دیگری ندارد، جز آن که بانک مرکزی مجبور به افزایش انتشار پول بدون پشتوانه برای جبران کسری بودجه دولت شده است. استقراض از بانک مرکزی منجر به افزایش پایه پولی و در نتیجه انتشار پول بدون پشتوانه و کاهش ارزش ریال شده است. می‌توان گفت دومین کاتالیزور افزایش نرخ ارز، رشد نقدینگی بوده است. نکته سوم: افت بی‌رویه ارزش ریال در یک چرخه مداوم از بی‌اعتمادی در تقریباً یک سال، منجر به رجوع به ارز‌ها و ابزار نقد شونده‌ای شد که دلار یکی از این ابزار‌ها بود. این امر منجر به عرضه بیش از اندازه ریال در بازار و تقاضای کشش‌پذیر برای دلار و سایر ارز‌ها نیز بود که خود به واگرایی بیشتر نرخ دلار در بازار آزاد کمک کرد. اما تأثیر مستقیم این امر بر افزایش تورم چیست؟ نخست: اولین اثر افزایش نرخ ارز بر گرانی و تورم در بازار، افزایش بهای کالاهای واسطه‌ای در زنجیره تولید بود که مستقیم به واردات وابسته بودند. محدودیت در ارائه ارز همزمان با افزایش نرخ ارز، منجر به آن شد که بهای کالاهای واسطه‌ای به شدت افزایش پیدا کند و در نتیجه محصولات نهایی گرانتر به دست مصرف کننده برسد. البته در چند مورد دولت تلاش کرد که با کارهای تعزیراتی، جلوی این افزایش بی‌رویه قیمت‌ها را بگیرد که البته برای همه کالا‌ها اجرایی نبود. دوم: صرف کاهش ارزش ریال به معنی کاهش قدرت خرید افراد است. درآمد ثابت افراد در نسبت با نرخ ارز در سال گذشته به معنی آن بود که اکنون سبد یکسان خانوار با ریال بیشتری باید تأمین شود و در جایی که درآمدهای ریالی ثابت بوده، افزایش نرخ ارز با توجه به نکته اول، تأثیر خود را در بروز تورم به خوبی نشان می‌دهد. سوم: در جایی که دولت بنا به اعتراف خود، نرخ ارز را لنگر تورم معرفی می‌کند و واردات بی‌رویه در سال‌های گذشته به دلیل درآمد بالای نفتی میسر بود، افزایش نرخ ارز به دلیل تحریم و کاهش درآمدهای نفتی، کافی بود تا بسیاری از اقلام وارداتی سابق برای واردات دیگر به صرفه نباشند و یا با هزینه بالاتری ـ که بر دوش مصرف کننده بار می‌شود ـ امکان پذیر باشد؛ در نتیجه افزایش تورم با این افزایش نرخ ارز ناگزیر بوده است. آمار اعلامی نرخ تورم از سوی بانک مرکزی نیز هرچند با انتقادات بسیاری به لحاظ غیر واقعی بودن روبه‌روست، خود به خوبی تأثیر نرخ ارز و افزایش آن را در ماه‌های اخیر نشان می‌دهد. این در حالی است که بسیاری از کار‌شناسان و اقتصاددانان خارجی بر این باورند که ایران به دلیل همین افزایش نرخ ارز و افت ارزش ریال، دچار ابر تورم یا تورم حاد شده است. آمار نظرسنجی نیز نشان می‌دهد که بیشتر افراد اکنون افزایش نرخ ارز را عامل اصلی نرخ تورم معرفی می‌کنند.