روزگار سپری‌شده واگن‌های چینی
چند ماه پس از اختلاف نظرهایی که در رابطه با استفاده از واگن در حمل و نقل ریلی کشور وجود داشت، به نظر می‌رسد وزارت صنعت، معدن و تجارت حمایت خود را از تولیدکنندگان داخلی نشان داده و وزیر صنعت از آنها حمایت کرده است.
در این مدت برخی اعتقاد داشتند که پس از اجرایی شدن برجام و گشایش‌های بین‌المللی متاثر از آن، ما باید با امضای قراردادهایی جدید از کشورهای دیگر در زمینه ساخت واگن کمک بگیریم و با واگن‌های خارجی ناوگان ریلی خود را نوسازی کنیم، اما عده‌ای دیگر با پافشاری بر توانمندی‌های داخلی در زمینه واگن‌سازی مصرند تا وزارت صنعت به تولید داخلی اکتفا کند. با این حال شرکت‌های حمل و نقل ریلی معتقدند که در گذشته واگن‌سازان داخلی در اجرای تعهداتشان،بر اساس قرارداد اولیه عمل نکرده‌اند و این موضوع هزینه‌های این شرکت‌ها را افزایش می‌دهد. پس آنها به همین دلیل واگن‌سازان خارجی را به واگن‌سازان داخلی ترجیح می‌دهند، حتی اگر این واگن‌سازان چینی باشند. حال با حمایت محمدرضا نعمت زاده از تولیدکنندگان داخلی این بار نوبت واگن‌سازان ایرانی است که خودی نشان داده و ظرفیت داخلی در زمینه ساخت واگن را به نمایش بگذارند. به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از آرمان ، در حدود یک دهه گذشته، به دلیل شدت گرفتن تحریم‌های خارجی علیه ایران سیاست‌های وارداتی کشور با چالش عمیقی روبه‌رو شد. در این مدت بازارها و بخش‌های مختلف اقتصادی کشور به انبار اجناس بنجل چینی تبدیل شدند. حوزه حمل و نقل به ویژه ناوگان ریلی کشور هم از این امر مستثنی نماند، به طوری که ایران در سال ۲۰۱۴ به چهارمین واردکننده واگن از چین تبدیل شد. دلایل مختلفی را می‌توان برای اضمحلال صنعت واگن‌سازی کشور برشمرد. تعرفه چهار تا هشت درصدی واردات واگن از خارج، پایین بودن راندمان مالی صنعت حمل و نقل ریلی در کشور و ناتوانی در استفاده از تسهیلات صندوق توسعه ملی در زمره مهمترین دلایلی است که وضعیت واگن‌سازی کشور را به چنین روزی انداخته است؛ وضعیتی که متاسفانه موجب شده تا کارخانجات واگن‌سازی کشور با ۲۰ درصد ظرفیت مشغول به فعالیت باشند، این در حالی است که ظرفیت اسمی ساخت واگن در کشور سالانه ۵۰۰ دستگاه است. سنگ بزرگ پیش پای واردکنندگان واگن نتایج بررسی‌ها نشان می‌دهد که ایران در ساخت واگن مسافری ۱۸۰، حدود ۹۰ درصد، واگن مترو ۹۰ درصد، واگن بالای ۲۰۰ کیلومتر مسافری ۸۰ درصد، انواع واگن باری ۹۵ درصد و انواع واگن ریل باس حداقل ۵۵ درصد به خودکفایی رسیده است. بنابر این نتایج، دیگر واردات واگن به کشور معنایی ندارد. این در حالی است که مسئولان معتقدند بیشتر واگن‌های شهری(مترو) ساخت داخل است، اما عبارت ساخت چین روی آنها به‌وضوح نمایان است.
در سال‌های اخیر، تعرفه پایین واردات، فعالیت واردکنندگان واگن را به شدت تحت تاثیر قرار داده و پر بیراه نیست که علت اصلی رکود صنعت واگن‌سازی کشور را به این امر ارتباط دهیم. البته پیشتر مجلس پیشنهاد وزارت صنعت و معدن و تجارت مشتمل بر چگونگی افزایش تعرفه واردات واگن‌های باری، مسافری و لوکوموتیو را مورد بررسی قرار داد و فقط با پیشنهاد افزایش تعرفه واردات لوکوموتیو موافقت کرد، بنابراین افزایش تعرفه واردات واگن مورد موافقت قرار نگرفت. اما علاوه بر تعرفه، علل دیگری در رکود این صنعت تاثیرگذارند، به‌ویژه آنکه شرکت‌های حمل و نقل ریلی از عملکرد واگن‌سازان داخلی گله‌مندند و معتقدند آنها همواره تعهداتشان را با تاخیر اجرا می‌کنند. علاوه بر آن، کیفیت واگن‌های داخلی نیز در شرایط مطلوبی قرار نداشته و همواره شاهد مشکلاتی در واگن‌های داخلی هستیم.
البته واگن‌سازان نیز دلیل وجود این مشکلات را رکود اقتصادی و نبود نقدینگی می‌دانند و معتقدند که شرکت‌های ریلی منابع مالی قابل قبولی در اختیار ندارند. در هر حال چنین شرایطی باعث شد تا از هفت کارخانه واگن‌سازی موجود در کشور، چهار شرکت، تولید خود را متوقف کنند. اکنون نیز این نگرانی وجود دارد که با ادامه این روند کارخانه‌های باقیمانده نیز به یکباره به سرنوشت دیگران دچار شوند و ورشکستگی خود را اعلام کنند. اما تصمیم دولت یازدهم و وزیر صنعت در راستای احیای واقعی صنعت ساخت واگن، سنگ بزرگی پیش پای واردکنندگان واگن‌های خارجی قرار داده است. دولت عزم جدی خود بر احیای تولید داخلی را جزم کرده است. به هر حال در چند سال گذشته مسیر واردات واگن به کشور هموار شد و این عمل به بهانه‌های مختلفی صورت می‌گرفت که شائبه رانت را در اذهان متبادر ساخته است. به عنوان مثال برخی معتقدند ایران در زمان تحریم‌ها بابت مطالبات خویش از محل فروش نفت، واگن وارد کشور کرد، چراکه در آن زمان امکان حمل و نقل دارایی وجود نداشت. صادرات ۳ هزار واگن ایرانی مشخص است که امروزه صنایع ریلی در کشور ما از شرایط مناسبی برخوردار نیستند. کارخانه‌های تولید واگن و شرکت‌های قطعه‌ساز کشور در حال حاضر با مشکلات عدیده‌ای دست به گریبانند. برخی از آنها در آستانه ورشکستگی قرار گرفته‌اند و برخی دیگر با تلاش بسیار می‌کوشند تا با انجام خدماتی مانند تعمیر و بازسازی که صرف نظر از ارزش اقتصادی اندک آن، بسیار پایین‌تر از قابیلت‌ها و سطح فنی آن شرکت‌هاست، مجموعه خود را زنده نگه‌دارند. امروز با اجرایی شدن برجام توان فنی و تجهیزات و ماشین آلات شرکت‌های ایرانی هم افزایش یافته و از کیفیتی مطلوب برخوردار است و امکانات تکنولوژیک و دانش فنی موجود در این کارخانه‌ها نیز به اندازه‌ای هست که بتوانند نیاز واگن کشور را آنگونه که از نظر دستگاه‌های نظارتی داخلی و خارجی مورد تایید باشد، تامین کنند و حتی نیم‌نگاهی به صادرات محصولات و یا دانش فنی خود به خارج از کشور داشته باشند. البته به تازگی مدیرعامل شرکت واگن پارس اظهار داشت که این شرکت نزدیک به سه هزار واگن باری به کشورهای کوبا، سوریه، سودان و بنگلادش صادر کرده است و بخشی از پتانسیل صادراتی ایران را به نمایش گذاشته است. نوسازی ناوگان ریلی؛ امری اجتناب‌ناپذیر بر اساس آمار ارائه شده توسط کارگروه صنایع ریلی سازمان گسترش و نوسازی صنایع شبکه ریلی کشور باید تا پایان چشم انداز توسعه ۸۰۰ دستگاه لوکوموتیو، ۵۰ هزار دستگاه واگن باری و ۳۰۰۰ دستگاه واگن مسافری به ناوگان خود اضافه کند. طبق آخرین آمارها ۲۳ هزار دستگاه واگن باری، هزار و ۶۸۰ دستگاه واگن مسافری و ۴۹۰ دستگاه لوکوموتیو در خط سیر صنعت حمل ونقل ریلی کشور فعالیت می‌کنند. ناوگان ریلی کشور ما برای تامین واگن‌های مورد نیاز خود در ۱۰ سال آینده نیازمند صرف بودجه ای بالغ بر ۳۰ میلیارد دلار است. اما در این مدت نباید فقط در اندیشه تامین نیازهای داخلی باشیم، بلکه صادرات واگن به کشورهای دیگر می‌تواند سودآوری زیادی برای اقتصاد کشور داشته باشد. امروزه وضعیت کشورهای منطقه و جهان از نظر نیازهای ناوگان ریلی به گونه‌ای است که صنعت ریلی کشور ما می‌تواند با تکیه بر دانش فنی بالای خود، حضوری قدرتمند و پراهمیت در این کشورها داشته باشد. در حال حاضر به‌رغم وجود این بازار پر رونق در داخل و خارج از کشور، صنعت واگن سازی کشور ما تنها با کمتر از ۲۰ درصد ظرفیت و توان خود فعال است که این امر شرکت‌های ایرانی را در کسب سهمیه از تولیدات داخلی نیز با مشکلات جدی مواجه ساخته است.
درست است که انتقادات زیادی بر کیفیت واگن‌های داخلی وارد می‌شود، اما به‌قطع واگن‌های چینی علاوه بر زیان‌های اقتصادی، جان مردم را نیز با خطر رو به رو می‌کند. اما همانطور که چندی پیش وزیر راه و شهرسازی اشاره داشت عمر برخی از واگن‌های کشور به بیش از ۵۰ سال می‌رسد و نوسازی ناوگان ریلی کشور امری اجتناب ناپذیر است. حال علاوه بر اینکه در این زمینه تفاهمنامه‌هایی بین ایران و کره‌جنوبی به امضا رسیده، بهتر است مسئولان به تولیدکنندگان داخلی توجه داشته باشند و برای نوسازی ناوگان ریلی کشور از توان داخلی تا سر حد ممکن استفاده کنند.
