چه‌کسی لامپ‌های رشته‌ای را خاموش می‌کند؟

در گوگل سرچ می‌کنم «خرید اینترنتی لامپ‌های رشته‌یی»، گزینه‌های مختلفی برای خرید پیدا می‌کنم. یکی از این گزینه‌ها حتی به فروش لامپ‌های رشته‌یی دسته دوم مربوط است. 9 لامپ که در توضیح آنها نوشته شده تعدادی از آنها سالم هستند تنها به مبلغ 1000 تومان به فروش می‌رسند. تب بعدی را وب‌سایت سازمان بهره‌وری انرژی ایران باز می‌کنم، خبر از این قرار است که مصوبه «ممنوعیت تولید و واردات لامپ رشته‌یی» به تصویب هیات وزیران رسیده است. بخشی از خبر تا حدودی برایم آشنا و تکراری است، فروردین ماه سال 95 بود که حسین سجادی مدیرعامل سازمان سابا از «ممنوعیت تولید و توزیع لامپ‌های رشته‌یی» و «توقف واردات» با همکاری وزارت نیرو و وزارت صنعت و معدن خبر داده بود، حالا دقیقا 2سال از آن روزها می‌گذرد و وفور این نوع لامپ‌ها در ایران هنوز به حدی است که می‌شود به راحتی و از طریق اینترنت آن را خریداری کرد. مساله‌یی که از وجود تقاضای کافی برای این محصول نیز حکایت می‌کند. اما ریشه این اتفاق در چیست؟ چه عواملی سبب می‌شوند تا با وجود عزم ظاهری نهادهای دولتی برای کنار رفتن این نوع از لامپ‌ها که مصرف انرژی بالایی دارند باز هم شاهد وجود آنها باشیم؟

به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از تعادل ، این پرسش را با علیرضا کلاهی رییس سندیکای صنعت برق و حمیدرضا صالحی عضو سندیکای صنعت برق و هیات نمایندگان اتاق بازرگانی به عنوان فعالان کلی حوزه صنعت برق و احمد محسنی دبیر انجمن صنفی تولید‌کنندگان لامپ‌های روشنایی ایران به عنوان فردی مطلع در این حوزه که از دغدغه تولید‌کنندگان لامپ‌های روشنایی در ایران آگاه است در میان گذاشتیم. کلاهی و صالحی در اظهارنظرهایی همسو معتقد هستند که سیاست‌های کلی دولت در قیمت انرژی در این ماجرا نقشی مهم ایفا می‌کند. محسنی اما موشکافانه‌تر به مساله پرداخته و از عدم ممنوعیت واردات این لامپ‌ها در گذشته می‌گوید، از مشکلاتی که با تغییر خط کاربری گریبان کارگران کارخانه‌ها را خواهد گرفت و از وثیقه‌های سنگین برای وام که این کارخانه‌ها از پس آن برنمی‌آیند. روز گذشته وب‌سایت سازمان بهره‌وری انرژی ایران طی خبری نوشت: «در راستای افزایش کیفیت محصولات روشنایی موجود در بازار و برای حمایت از عموم مصرف‌‌کنندگان، مصوبه ممنوعیت تولید و واردات لامپ رشته‌یی در سال «اقتصاد مقاومتی؛ اقدام و عمل» به تصویب رسید.» بنابراین گزارش بر اساس مصوبه شماره 7144/ت51347 ﻫ مورخ 26/1/95 هیات محترم وزیران، پروانه بهره‌برداری کلیه تولیدکنندگان لامپ‌‌های رشته‌یی با توان بالای 40وات تا تاریخ 26/9/95 لغو خواهد شد و تولید‌کنندگان تا تاریخ مزبور مهلت دارند تا نسبت به جمع‌آوری خطوط تولید خود اقدام کنند. ضمن آنکه ثبت سفارش و واردات کلیه لامپ‌های رشته‌یی از این پس ممنوع است. این گزارش می‌افزاید: «لامپ‌های التهابی رشته‌یی از جمله محصولات روشنایی با فناوری بسیار قدیمی و منسوخ هستند که آسیب‌های زیادی از دیدگاه افزایش هزینه انرژی خانوار به‌واسطه مصرف بالای انرژی و آلودگی محیط زیست به‌دلیل راندمان بسیار کم ایجاد می‌کنند. ضمن آنکه طول عمر بسیار پایین این لامپ‌ها، نیاز به تعویض در زمان‌های کوتاه را به همراه دارد.» مهم‌ترین تشکلی که در ایران به فعالیت‌های مربوط به لامپ‌های روشنایی مربوط می‌شود؛ «انجمن صنفی تولید‌کنندگان لامپ‌های روشنایی» است. تشکلی که تاکنون چندان در رسانه حضور پررنگی نداشته و به همین واسطه یافتن راه ارتباطی با مسوولان آن تا حدودی دشوار بود. به هر صورت با احمد محسنی دبیر این انجمن تماس می‌گیریم، او با حوصله موانع پیش روی تولید لامپ‌های رشته‌یی در ایران را توضیح می‌دهد. احمدی در نخستین واکنش نسبت به مصوبه هیات دولت به این مساله اشاره می‌کند که وزارت نیرو و در واقع سازمان بهره‌وری انرژی ایران صرفا متعهد شده‌اند که قسمتی از بهره‌یی که مربوط به وام پرداختی به کارخانه‌ها برای تغییر خط کاربریشان است را پرداخت کند. او در این باره می‌گوید: «مساله اینجاست که وام مورد نظر نیازمند وثایقی است که تولید‌کنندگان از عهده آن بر نمی‌آیند. وثایق این گروه اکنون در گرو است.» محسنی ادامه می‌دهد: «کارخانه‌ها زمانی که بخواهند نوع تولید را تغییر دهند با مازاد کارگران و کارمندانی مواجه می‌شوند که در این مصوبه تکلیف آن روشن نشده است، چرا که تولید لامپ رشته‌یی به نسبت دیگر انواع لامپ‌ها به نیروی کار بیشتری احتیاج دارد.» دبیر انجمن صنفی تولید‌کنندگان لامپ‌های روشنایی به مصوبه سال 91 در همین زمینه اشاره کرده و معتقد است که آن مصوبه در زمینه مازاد کارگران و کارکنان نسبت به مصوبه فعلی رجحان داشته و تعهداتی در این زمینه بر عهده وزارت کار قرار می‌داد که اکنون نادیده گرفته شده است. او در پاسخ به اینکه چه تعداد اکنون مشغول در خط تولید لامپ رشته‌یی در ایران هستند، می‌گوید: «اکنون 4 کارخانه در این زمینه فعال هستند که به صورت حدودی 2000 تا 2500 نفر در آنها مشغول به کار هستند.» محسنی در پاسخ به این پرسش که آیا این تولید در کارگاه‌های کوچک نیز اتفاق می‌افتد، می‌گوید: «امکان تولید این لامپ‌ها در کارگاه کوچک وجود ندارد اما این امکان هست که برخی با وارد کردن حباب و اضافه کردن سرپیچ در کارگاه، به نوعی دست به مونتاژ این لامپ‌ها بزنند.» ترس از WTO مانع منع واردات اما از دیدگاه یک فعال در زمینه تولیدات لامپ، چه عاملی باعث شده که طی سال‌های گذشته با وجود مصوبه‌های مختلف همچنان این تولید ادامه پیدا کند؟ محسنی اعتقاد دارد که چند عامل در این میان دخیل است. در درجه اول در سال‌های گذشته واردات لامپ‌های رشته‌یی وجود داشته و به همین واسطه دلیلی کافی برای بستن کارخانه‌های داخلی دیده نمی‌شد. او در پاسخ به این پرسش که به چه دلیل تاکنون واردات این لامپ‌ها ممنوع اعلام نمی‌شد، می‌گوید:«استدلال این بود که ایران خواستار عضویت در سازمان تجارت جهانی است و ممنوعیت واردات کالا در این زمینه مشکل‌ساز می‌شود.» او ادامه می‌دهد:«طی سال‌های گذشته صرفا قرار بر این شد که در ثبت سفارش‌ها محدودیت اعمال شود که این نیز هرگز عملی نشد.» محسنی می‌گوید که واردات لامپ‌های رشته‌یی در کشورهای دیگر جهان نیز به آن شکل ممنوع نیست بلکه آن کشورها با در نظر گرفتن مشوق‌هایی سعی در محدودیت حضور این نوع لامپ‌ها دارند. تقاضایی که همچنان وجود دارد اما اگر بخواهیم از جنبه‌یی دیگر نیز به ماجرا بپردازیم، تولید، توزیع و واردات لامپ‌های رشته‌یی در صورت نبود تقاضا برای این محصول عملا از بین می‌رفت. زمانی چراغ‌های علأالدین در اغلب خانه‌های ایرانیان وجود داشت اما به واسطه جایگزینی کالاهای کاراتر اکنون تنها کسی که قصد آتش زدن به اموال خود را داشته باشد، دست به تولید این چراغ‌ها می‌زند. دبیر انجمن صنفی تولید‌کنندگان لامپ‌های رشته‌یی اعتقاد دارد: مشکلات فرهنگی در وجود تقاضا برای لامپ‌های رشته‌یی اثر دارند. او در این زمینه می‌گوید:«برای مثال در مورد لامپ‌های پربازده اطلاع‌رسانی سوء وجود دارد. برخی گروه‌های غیرموجه هر از گاهی بیان می‌کنند که نور این لامپ‌ها سرطان‌زاست و همین مساله در ایجاد تقاضا مشکل ایجاد می‌کند. مساله دیگر این است که عدم دخالت دولت در بازار برای جمع‌آوری لامپ‌های پربازده بی‌کیفیت نیز اعتماد مشتریان به این نوع از محصولات را سلب کرده و باعث ایجاد این تصور شده است که شاید لامپ‌های رشته‌یی عمر بیشتری دارند.» محسنی در پایان صحبت‌های خود به این مساله اشاره می‌کند که نباید این مهم را فراموش کرد که تولید‌کنندگان فعلی لامپ‌های رشته‌یی در ایران دارای پروانه بهره‌برداری و حقوق مستتر هستند. اگر اکنون سیاست‌های دولت در این زمینه تغییر کرده باید برای تغییر کاربری به کمک این واحدها شتافت. او با اشاره به متن مصوبه روز گذشته دولت در این زمینه می‌گوید اکنون تعهد خاصی در این مصوبه به عهده وزارت صنعت معدن و تجارت گذاشته نشده است. تنها مورد این است که باید طرح‌های تغییر از سوی این وزارت بیان شده سپس تولید‌کنندگان به بانک صنعت و معدن رفته و مراحل بازدید را طی کنند که مراحلی بسیار طولانی است. محسنی ادامه می‌دهد:«ما پیشنهاد کردیم دستگاه‌هایی که تولید‌کنندگان لامپ‌های رشته‌یی باید برای تولیدات جدید وارد کشور کنند به عنوان وثیقه در نظر گرفته شود.» دبیر انجمن صنفی تولید‌کنندگان لامپ‌های رشته‌یی در نهایت می‌گوید با توجه به اینکه در مصوبه جدید به این مساله اشاره شده که واردات لامپ‌ باید از گرید B به بالا صورت گیرد اگر شاهد قاچاق لامپ‌های رشته‌یی نباشیم تا پایان سال 95 باید این نوع از لامپ‌ها عملا برچیده شوند. قیمت انرژی عامل اصلی است حمیدرضا صالحی، عضو سندیکا صنعت برق ایران و عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی درباره چالش‌های کنار نرفتن این لامپ‌ها می‌گوید:«پایین بودن هزینه انرژی در ایران سبب می‌شود که تقاضا همچنان به سمت محصولات ناکارآمد وجود داشته باشد. اگر قیمت انرژی آزاد باشد به‌طور قطع همه به دنبال استفاده از تجهیزاتی در حوزه انرژی هستند که از لحاظ اقتصادی به صرفه باشد. دولت اگر عزمی جدی در این زمینه دارد باید سیاست‌های خود در قیمت‌گذاری انرژی را از پایه تغییر دهد.» علیرضا کلاهی، رییس سندیکای صنعت برق ایران نیز اعتقاد دارد که عملی نشدن این مصوبه امری یگانه در ایران محسوب نمی‌شود در واقع این مصوبه نیز در حالت کلی سرنوشتی مشابه مصوبات دیگری در حوزه‌های مختلف دارد که عملی نمی‌شوند. او جدی انگاشته نشدن«قانون» در ایران و رونق پدیده‌یی به نام «قاچاق» را از عوامل موثر بر این مساله می‌داند. عملکرد جهان در قبال لامپ‌های رشته‌ای هرچند برخی تصور می‌کنند، ممنوعیت واردات لامپ‌های رشته‌یی ممکن است در زمینه عضویت ایران در WTO مشکل‌ساز شود، آمارهای جهانی نشان می‌دهد حتی«مصرف» این نوع لامپ‌ها نیز در برخی کشورها با ممنوعیت روبه‌رو است. وب‌سایت امریکایی«د ورج» که اخبار حوزه تکنولوژی را پوشش می‌دهد در گزارشی به این مساله پرداخته که کشورهای مختلف چه سیاستی در قبال مصرف این نوع لامپ‌ها در پیش گرفته‌اند. طبق این گزارش و همانطور که در نقشه مشاهده می‌کنید در سال 2014 کانادا، امریکا، اتحادیه اروپا، استرالیا، چین، روسیه و چند کشور دیگر تولید و واردات لامپ‌های رشته‌یی را ممنوع کردند. در این کشورها مصرف‌کنندگان تا زمان به پایان رسیدن عمر لامپ‌ها حق مصرف آن را دارند. اما آرژانتین و کوبا 2 کشوری هستند که علاوه بر تولید و واردات، مصرف این نوع لامپ‌ها را نیز ممنوع کرده‌اند. کشور ونزوئلا، هند و آسام نیز درحال انجام اقداماتی برای تصویب قوانینی برای ممنوعیت‌ها هستند و دیگر کشورها هیچ اقدامی در این زمینه انجام نداده‌اند. به طور کلی با اختراع‌هایی که طی سال‌های گذشته در جهان صورت گرفته است، مصرف‌کنندگان بیشتری به سمت لامپ‌های ال‌‌ای‌دی رفته‌اند. بهره‌وری لامپ‌های ال ‌ای دی 90درصد بیشتر از لامپ‌های رشته‌یی و طول عمر این نوع لامپ‌ها نیز 25برابر لامپ‌های رشته‌یی است. لذا برای مصرف‌کنندگان نیز از تمام جهت مقرون به صرفه است که از این نوع لامپ‌ها یا لامپ‌های هالوژنی استفاده کنند. همین مساله سبب شده که متوسط قیمت جهانی این لامپ‌ها طی 5 سال گذشته 80درصد کاهش پیدا کند. روندی که حرکت دنیا را به سمت خاموش کردن لامپ‌های رشته‌یی به تصویر می‌کشد.