«ترک» سد دز تکذیب شد
از روز پنجشنبه گذشته که اخبار وقوع سیل در چند استان منتشر شد، کاربران تلگرام هم دست به کار شدند و خبرهایی را دست‌به‌دست کردند که مسئولان را وادار به تکذیب سریع خبرها کرد.
عکسی با آب‌های خروشان که از بالای سدی به زیر کشیده می‌شد و هول و هراس را به بیننده القا می‌کرد. در موردی دیگر ترک‌برداشتن سد دز بود که به گفته کاربران تلگرام، آب‌های خروشان ترک سد را ایجاد کرده بود. این دو پررنگ‌ترین شایعاتی بودند که موجب هراس در پاره‌ای از ساعات قبل از تکذیب این خبرها شد. وزیر نیرو و مدیرعامل سد ترک برداشتن سد دز را به‌شدت تکذیب کردند. حمید چیت‌چیان وزیر نیرو در برنامه گفت‌وگوی ویژه گفت: از ۲۳ فروردین امسال تاکنون در خوزستان بیش از یک میلیارد مترمکعب آب در رودخانه‌ها وارد شده است. در سد دز هم بیش از ۹ میلیارد مترمکعب آب جریان داشته است. باید بگویم این رخداد بی‌سابقه است.
وی درباره شایعه تخریب دیواره سد دز گفت: این خبر صحت ندارد. خودم مشاهده کردم و بازدید کردیم. همه مناطق اعم از نیروگاه و تاج و خروجی‌های سد سالم بودند. از همه مردم در اطراف رود دز و کارون خواستیم کنار رودخانه را خالی کرده و شرایط تحت کنترل است. وی افزود: به مردم باید بگویم آب سد را رها کنیم تا گنجایش ورود به سد را داشته باشیم. حالا دراین‌باره نباید این میزان آب رهاشده هم بیشتر از سه‌هزارو ٥٠٠ مترمکعب باشد و با این دو محدودیت داریم تلاش می‌کنیم. در سد کرخه هم باید بگویم بیش از سه میلیارد مترمکعب آب در این سد و گنجایش دو میلیارد دیگر هم داریم و خطری تهدید نمی‌کند.
درهمین‌حال وزیر نیرو و معاون برنامه‌ریزی و امور اقتصادی این وزارتخانه از مهار سیلاب بزرگ کارون در سد دز خبر دادند. علیرضا دائمی گفت: اگر سدهای خوزستان نبودند، خسارت این سیلاب در خوزستان بسیار شدید و غیرقابل جبران می‌شد. از سویی خبرها نشان از شکسته‌شدن خط اصلی انتقال آب آشامیدنی شهرستان پلدختر دارد و بخشی از لوله خط انتقال آب آشامیدنی پلدختر در عرض رودخانه کشکان در روستای گل‌گل واقع در هشت کیلومتری شمال پلدختر به زیر آب رفت. به گزارش خبرگزاری‌ها، شدت سیلاب ناشی از طغیان رودخانه دز هشت هزار مترمکعب در ثانیه عنوان شده که در سال‌های اخیر بی‌سابقه بوده است. درحال‌حاضر حجم سد دز به بیش از ٤٠ برابر شرایط معمول رسیده است. معاون وزیر نیرو در گفت‌وگوی ویژه خبری اظهار کرد: بارش‌های شدیدی که در مناطق غرب و جنوب‌غربی کشور آغاز شده، باعث جریان سیلاب در رودخانه‌های استان‌های ایلام، لرستان و خوزستان شده است؛ اوج این بارش‌ها در حوضه کارون بزرگ و سد دز بوده که باعث جاری‌شدن سیلابی با شدت هشت هزار مترمکعب در ثانیه شده که در سال‌های اخیر بی‌سابقه بوده است. وی ادامه داد: بزرگ‌ترین سیل سال‌های اخیر در کارون در تاریخ ۲۳ اسفند ۸۳ بوده که آن سیلاب هم حدود هفت هزار مترمکعب در ثانیه بوده است. دائمی با بیان اینکه خوشبختانه این سیلاب در سد دز تسکین پیدا کرده و آسیب‌ها به حداقل رسیده است، گفت: سیلاب درحال‌حاضر رو به کاهش است و امروز به ٥,٨ میلیارد مترمکعب کاهش یافته است، هم‌زمان با ورود این حجم بسیار بزرگ آب، دریچه‌های سد نیز باز شده و تخلیه سیلاب با سرعت چهار‌هزارو ۵۰۰ مترمکعب در ثانیه به پایین‌دست در دست انجام است.
وی افزود: بیش از ۱۰ سال است که این منطقه در خشک‌سالی به سر می‌برد و مناطق حاشیه رودخانه‌ها و دشت‌های سیلابی در این مدت توسعه پیدا کرده‌اند و بروز این سیلاب باعث شده برخی از این روستاها و دشت‌های کشاورزی تحت‌تأثیر سیل قرار گیرند. دائمی با اشاره به مزیت‌های وجود این سدها در خوزستان ادامه داد: با وجود این سدها در خوزستان در این مدت علاوه بر مهار و تسکین سیلاب، حجم آب بسیار خوبی وارد مخازن سدها شده است، اما نبود این سدها باعث خسارت بسیار شدید به شهرها و روستاهای مسیر رودخانه ازجمله شهر اهواز می‌شد.
وی افزود: با بررسی عمیق درباره اثرات سیلاب خواهیم دید این سدها علاوه بر اینکه در همین چند روز چندین میلیارد مترمکعب سیلاب را در خود ذخیره کرده‌اند، از بروز خسارت‌های مادی و انسانی در پایین‌دست رودخانه‌ها نیز جلوگیری به‌عمل آورده‌اند. دائمی ادامه داد: در زمان آغاز یک طرح سدسازی و درادامه در زمان اختصاص اعتبار برای سدهایی که هم از نظر توجیه اقتصادی و محیط‌زیستی مورد تأیید هستند، انتقادهای فراوان غیرکارشناسی صورت می‌گیرد، اما در مواقع بحران‌هایی این‌چنین می‌توان دید این اعتبارها اگر برای ساخت سد استفاده نمی‌شد، باید برای جبران خسارت‌های ناشی از سیل هزینه می‌شد. در ادامه این برنامه احمد سیاحی، معاون استاندار خوزستان، درباره وضعیت سیلاب در این استان گفت: ۱۷۰ میلی‌متر باران در این استان بارش داشتیم و مجبور شدیم پنج هزار مترمکعب آب از سد دز خارج کنیم. بعد از این رخداد آمادگی ایجاد شد. این پل هم که از بین رفته موقتی بوده تا به پل اصلی صدمه وارد نشود. تاکنون در شوش ۹ روستا و در اندیمشک چهار روستا تخلیه شده است. هوشنگ بازوبند، استاندار لرستان، در ارتباط مستقیم با گفت‌وگوی ویژه خبری گفت: در ۷۲ ساعت گذشته ۱۲۰ میلی‌متر بارندگی و در خرم‌آباد هم ۱۴۸ میلی‌متر بارندگی داشتیم و تاکنون ۸۰ روستا ارتباطشان قطع شده و در شهرها هزارو ٥٠٠ و در روستاها دو هزار واحد مسکونی دچار آب‌گرفتگی شدند. خط انتقال آب شرب پلدختر هم دچار مشکل شده که در حال ترمیم آن هستیم. خسارات نهایی را هم تا دوشنبه به معاون رئیس‌جمهور تقدیم می‌کنیم.
وضعیت سد دز به حالت عادی بازگشت دیروز هم مدیرعامل شرکت تولید و بهره‌برداری سد و نیروگاه دز در نشستی خبری وضعیت سد دز را عادی توصیف کرد و گفت: وضعیت پایداری سد دز کاملا عادی است، درحال‌حاضر میزان ورود آب به دریاچه حدود دوهزار مترمکعب برثانیه است که هزار مترمکعب آن خارج و هزار مترمکعب آن در حال ذخیره‌سازی است. سعید رئوفی‌نسب افزود: آنچه اتفاق افتاد وقوع سیلاب بود که منجر به افزایش دبی ورودی به رودخانه به ٤٠ برابر بود، یعنی ما در حالت عادی ٢٠٠ مترمکعب ورودی داریم که این میزان به هشت‌‌هزار مترمکعب رسیده بود.
مسئله اصلی کمبود آب نیست یونس ژائله، نایب‌رئیس دوم کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی ایران گرچه بارندگی‌های امسال توانست بخش زیادی از کم‌آبی سالانه حوزه کشاورزی را پوشش دهد اما بخش عمده مشکلات کشاورزی ما در درازمدت ربطی به بی‌آبی ندارد. به عبارتی مسئله اصلی، کمبود آب نیست بلکه سیاست‌ها و مدیریتی است که به تقویت بحران آب کمک کرده و سال‌به‌سال به تشدید آن انجامیده است. اینکه بارندگی افزایش پیدا کند می‌تواند کمک بسزایی به کشاورزی باشد اما در هر صورت نمی‌تواند از ضرورت نیاز به برنامه‌ریزی‌های مدون برای افزایش بهره‌وری و بهبود راندمان آب در بخش کشاورزی کم کند. در روزهای اخیر بارندگی‌های قابل‌توجهی را در اکثر نقاط کشور به‌خصوص در مناطق شمالی، شمال‌غربی، غرب و جنوب‌غربی کشور شاهد بوده‌ایم که توانسته‌اند تا حدی خیال کشاورزان را بابت تأمین آب یک‌سال زراعی آینده آسوده کنند اما در برخی از این مناطق به‌خصوص در مناطق جنوبی، سیلاب‌ها به کشت بهاره کشاورزان آسیب‌های جدی وارد کرده و عملا کشاورز را متضرر کرده‌اند. باوجوداین در صورت ادامه روند ترسالی، امکان اینکه در کشت‌های بعدی زیان کشاورزان جبران شود وجود دارد اما امکان تکرار حوادثی مانند سیلاب‌های اخیر نیز منتفی نیست و این احتمال وجود دارد که مصائب کشاورزان مناطق سیل‌خیز از مصائب دوران خشک‌سالی نیز بیشتر شود.
اگر از منظر کشاورزی به بارش‌های اخیر نگاه کنیم باید گفت سالی که نکوست از بهارش پیداست و امید است در ادامه سال نیز تأمین آب کشاورزی با مشکل مواجه نشود اما اگر بخواهیم از منظر بحران آب به مسئله نگاه کنیم، باید گفت این بارش‌ها توانایی ترمیم سفره‌های آب زیرزمینی را ندارند و بحران آب کشور که عموما به دلیل برداشت بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی و خالی‌شدن آنها به وجود آمد ادامه‌دار خواهد بود مگر اینکه بتوانیم بیش از پیش در اصلاح الگوی مصرف آب در همه بخش‌های آب‌بر از جمله صنعت و کشاورزی تلاش کنیم. دراین‌بین یادآوری این نکته نیز ضروری است که شیوه آبیاری در بخش عمده کشاورزی ما به صورت غرقابی و نیازمند تأمین آب پیوسته و بادوام است حال اینکه این بارند‌گی‌ها در صورت عدم‌تداوم بیشتر برای کشت‌های دیم مؤثر هستند و برای کشت‌های آبی باید مدیریتی اتخاذ کنیم که امکان استفاده بهینه از آب را فراهم کند. به عبارتی حوزه کشاورزی ایران نیازمند تغییرات اساسی از جمله یکپارچه‌سازی اراضی و اصلاح الگوی کشت و آبیاری است تا مقدمات استفاده بهینه از آب در آن مهیا شود.
آثار مدیریت اشتباه با باران شسته نمی‌شود فاطمه ظفرنژاد، پژوهشگر آب و توسعه پاید‌‌‌‌‌‌‌ار بارش‌های سال‌های ترسالی و سال‌های خشک‌سالی بخشی از روند و الگوی بارش در همه‌جای دنیاست. ترسالی امسال نیز بخشی از همان الگوست که کار خاصی نمی‌تواند انجام دهد. بحران آب ایران ناشی از بحران در مدیریت و حکمرانی آب است و اثرات آن با این باران‌ها شسته نمی‌شود؛ حکمرانی نادرست سازه‌محور و متکی بر سدسازی که توزیع و محل مصرف آب را تغییر داده است و با وجود این‌همه سد ساخته‌شده باز هم در بسیاری نقاط شاهد کم‌آبی هستیم. سدسازی‌ها، حقابه‌های کشاورزی را بدون اجازه کشاورزان منحرف کرده و به سمت مصارف غالبا نامولد شهری و برخی مصارف صنعتی که اغلب جانمایی درستی ندارند، سوق داده است. همچنین ما با ٤٠٠ دشت روبه‌رو هستیم که سطح آب سفره‌های آنها بین چندده‌متر تا صدمتر افت داشته‌اند و همگی از یک حکمرانی غلط آب و منابع طبیعی سرچشمه می‌گیرد که از دهه ٣٠ با ورود سازه‌محوری به مدیریت آب کشور آغاز شد. در ادامه با اصلاحات ارضی و قانون ملی‌کردن منابع طبیعی، منابع آب را از مدیریت و اداره مردم بومی و مولد بیرون آورد و به تکنوکرات‌ها و دولت‌هایی واگذار کرد که نه با بوم‌شناسی آشنا هستند و نه پاسخ‌گوی پیامدهای تصمیماتی که می‌گیرند.
با این وقایع بحران آب ایجاد و تشدید شده است و بارش‌هایی از این دست که حالا می‌بینیم مرهمی بر این بحران نیست. دراین‌میان، طرفداران سدسازی، جریان را به سود خود تعبیر می‌کنند و با فرافکنی‌هایی که همیشه داشته‌اند، می‌گویند اگر این سدها نبود، بحران به‌مراتب حادتر می‌شد. اینها از خود سلب مسئولیت کرده و وانمود می‌کنند که سدسازی جلو سیل را می‌گیرد. گرچه ممکن است سدها بخشی از سیلاب را بگیرند اما می‌بینیم امروز با وجود ٧٠٠ سدی که ساخته‌ایم باز هم میزان سیل و تخریب آن سیل بیشتر شده است و در بارش‌های اخیر نیز در جای‌جای کشور شاهد وقوع سیلاب‌های شدید بودیم. در ٤٠-٥٠ سال گذشته در استان‌های شمالی و در حوزه زاگرس غربی و شرقی، تخریب سیل نداشتیم اما حالا ١٥٠ سد در آبخیزهای مشرف به دریای خزر ساخته شده اما همچنان در این مناطق با تهدید سیل روبه‌رو هستیم. در گذشته آبخیزها توسط مردم مولد بومی مدیریت می‌شدند و سالم بودند اما به دلیل بیگانگی تصمیم‌گیران حوزه آب با مفاهیم بوم‌شناسی، با حکمرانی آبی غلطی روبه‌رو هستیم که به تخریب آبخیزها، جنگل‌ها و مراتع و وقوع سیلاب‌ها منجر شده است.
حالا جدا از اینکه دولت‌ها منابع طبیعی را به شکل بسیار بدی مورد بهره‌برداری قرار می‌دهند، سدسازی بدون نگاه همه‌جانبه نیز نه‌تنها حقابه‌ها را به شکل نادرستی جابه‌جا کرده بلکه باعث شده با دسترسی جاده تا بالادست سد، امکان جنگل‌بری، قاچاق چوب و تخریب مراتع تشدید شود که همگی زمینه‌ساز وقوع سیلاب هستند.
