گریز غربی‌ها از ریسک همکاری بانکی با ایران

از همان روز اول لغو تحریم‌ها، حرف و حدیث‌های بسیاری در مورد وصل شدن به سیستم سوییفت درگرفته که هنوز نیز ادامه دارد و سردرگمی بسیاری ایجاد کرده است. مخالفان دولت اصرار دارند که تحریم‌ها با کارشکنی امریکا برداشته نشده و از آن طرف بانک مرکزی اصرار دارد که اتصال به سیستم سوییفت برقرار شده و ارسال و دریافت پیام امکان‌پذیر است. اشکال فعلی که بسیاری از فعالان اقتصادی را گمراه می‌کند یک گزاره ساده است و آن اینکه هیچ‌کدام از طرفین تمام واقعیت را نمی‌گویند. مخالفان دولت محافظه‌کاری بانک‌های غربی را دلیل فشارهای امریکا می‌دانند و آن را بهانه‌یی می‌کنند تا بی‌پروا اتصال فنی به سیستم سوییفت را زیرسوال ببرند در حالی که براساس بیانیه انجمن سوییفت اتصال فنی برقرار شده، و زیرساخت‌ها با سفر مدیر منطقه‌یی این انجمن به ایران و در اختیار گذاشتن آپدیت جدید سوییفت، به صورت کامل فراهم شده است. اما آنچه که بین پیغام و پسغام‌های مخالفان و موافقان دولت به فراموشی سپرده شده آمادگی نظام بانکی ایران برای بازگشت به عرصه جهانی است و تنها یکی از ابعاد این بازگشت، فنی است. به عبارت دیگر با اینکه زیرساخت‌های فنی برقرار است اما افق همکاری‌های بانکی هنوز روشن نیست. تصمیم‌های سیاسی یک دهه اخیر و تبعات آن برای جزیره‌یی شدن اقتصاد، موجب شد تا دوری 8ساله از کاروان جهانی رقم بخورد به‌گونه‌یی که نه از مزایای آن بهره‌مند بودیم و نه در مورد بحران‌ها به درک درستی دست پیدا کردیم. اقتصاد جهانی از سال 2008 وارد یک بحران فراگیر و گسترده شد که هسته اصلی آن را نظام مالی شکل می‌داد، به همین دلیل کنترل این بحران نیز با تغییرات اساسی در سیستم مدیریتی آن فراهم شد. ایران اما به واسطه فاصله گرفتن از شرایط آن زمان به دلیل تحریم‌های اقتصادی و مالی به‌طور کلی از جریان این تحولات دور و بی‌نصیب بود. جهان با بازبینی کامل بنیان‌های اصلی نظام بانکی رویکرد خود به ساختارها، قوانین و مقررات، ابزارهای کنترلی و نظارتی را به صورت ریشه‌یی تغییر داد و هم‌اکنون نیز این فرآیند ادامه دارد. به همین خاطر با اینکه از همین حالا بانک‌های اروپایی به شرطی که عمده سهام آنها در اختیار امریکایی‌ها نباشد این آمادگی را دارند تا روابط خود با ایران را از سر بگیرند اما به شرطی که قواعد بازی در ایران نیز هماهنگ با تحولات 8سال گذشته آنها تنظیم شود. در همین همایشی که در طول 3روز گذشته در تهران در حال برگزاری بود مقام‌های عالی‌رتبه کشور بانک‌های مدعو را به کنار گذاشتن محافظه‌کاری تشویق کردند در حالی که محافظه‌کاری آنها یک انتخاب مدیریتی نیست بلکه یک ساختار جدید است که گریزی از آن نیست و با تعارف و ترغیب و تهییج کاری از پیش نمی‌رود. با تصویری که غربی‌ها در این چند روز از شرایط همکاری خود ترسیم کردند امید زیادی برای آنکه بتوان در اسرع وقت همکاری و مشارکت بانکی را به سطوح گذشته بازگرداند وجود ندارد. به عنوان نمونه بانک‌های ایرانی هنوز بازل1یا2 را آنهم با نواقص بسیار اجرا می‌کنند در حالی که جهان به سوی بازل4 حرکت می‌کند که بسیار سختگیرانه‌تر از نسخه‌های قبلی است و البته این تنها بخشی از مقررات نظارتی است که باید به صورت کامل اجرا شود، در تکمیل این فرآیند قوانین بانک مرکزی اروپا نیز بر آن افزوده خواهد شد در حالی که بانک‌های ایرانی هیچ‌کدام نه شناخت کافی از این مقررات دارند و نه مکانیسم پیاده‌سازی آن را در اختیار دارند. مقام ناظر نیز نتوانسته این الزام و امکان را فراهم کند که بانک‌ها یا موسسات اعتباری به مقررات و آیین‌نامه‌های داخلی پایبند باشند چه رسد به اینکه خود را با اصول بانکداری جهانی وفق دهند. بنابراین ریسک بانکداری ایران برای بانکداران کشورهای پیشرفته به حدی زیاد است که نمی‌توان روی یک همکاری در کوتاه‌مدت حساب جدی باز کرد. آنچه امروز در نظام بانکی ایران به عنوان یک سیستم ساده و پیش‌پا افتاده نقل و انتقال پول وجود دارد هیچ سنخیتی با استانداردهای روز دنیا ندارد و در چنین موقعیتی و باتوجه به تجربه تلخ بحران چند سال گذشته حتی باوجود بهترین فرصت‌ها و بازدهی‌های سرسام‌آور انتظار از سرگیری روابط دور از انتظار است. خلاصه اینکه نه نظام بانکی تحت سیطره دولت در ایران، که میراثی چند دهه‌یی است و نه بانک مرکزی و سازمان بورس به عنوان ناظران بازار مالی، باتوجه به اینکه هیچ ایده‌یی از آنها شاهد نبوده‌ایم قابلیت راهبری برون‌رفت از این وضعیت را ندارند. نهادها و کارگزارانی که همچنان زیرسایه سیاست‌بازی‌ها عمل می‌کنند نیاز به بازمهندسی جدی در قالب یک پروژه ملی متمرکز دارند تا امید داشت حداقل در 4 یا 5 سال آینده به حداقل‌هایی برای زمینه‌سازی پیشرفت در بازار مالی جهانی دست پیدا کرد.