صادرات 30 درصدی خودرو، واقعیت یا رویا؟

این در حالی است که درباره این شرط، چند پرسش و ابهام وجود دارد؛ اول اینکه عدد «30 درصد» بر چه مبنایی لحاظ شده و چرا مثلا کمتر یا بیشتر نیست؟ دوم اینکه خودروسازی ایران کی و کجا توانسته 30 درصد از محصولات تولیدی خود را صادر کند که حالا همین را شرط حضور خودروسازان خارجی در کشور قرار داده است؟ و سوم اینکه چه ضمانتی برای صادرات 30درصدی وجود دارد؟ با وجود این پرسش‌ها و ابهامات اما ظاهرا خودروسازان چندان نگران تحقق شرط 30 درصدی صادرات نیستند. در این مورد، سعید تفضلی، مدیر صادرات ایران خودرو با اشاره به حضور پژو در حدود100 بازار خارجی، می‌گوید: صادرات 30 درصدی قرار است در شبکه خودروسازان خارجی صورت گیرد؛ بنابراین بازارهای زیادی برای صدور خودروهای تولیدی آنها در ایران، وجود دارد. به گزارش دنیای اقتصاد ، وی تاکید می‌کند: اگر بتوانیم تولید موتورهای دیزلی و محصولات دنده اتومات را گسترش بدهیم، امکان رفتن به بازارهای آفریقایی نیز وجود دارد؛ به‌عنوان مثال پژو پیش‌تر در بازاری مانند نیجریه حضور داشته و با رعایت استانداردهای مربوطه، می‌توان این بازار را احیا کرد. تفضلی در ادامه به بازار بزرگ پاکستان اشاره می‌کند و می‌گوید: در این بازار، خودروهای فرمان راست خریدار دارند، بنابراین اگر شرکای خارجی حاضر به سرمایه‌گذاری در تولید چنین خودروهایی شوند، بازار پاکستان به مقصد خوبی برای خودروهای تولیدی در ایران تبدیل خواهد شد.این گفته وی را قائم‌مقام مدیر صادرات سایپا نیز تایید کرده و می‌گوید: با تولید خودروهای فرمان راست، می‌توان به بازار بزرگی چون پاکستان نفوذ و از این راه، مسیر تحقق صادرات 30 درصدی را هموار کرد. احمد اسماعیلی می‌افزاید: درست است که هم‌اکنون خودروهای پژو و رنو (دو خودروسازی که احتمال حضورشان در ایران بیش از سایر گزینه‌ها است)، در بازارهای منطقه جا نیفتاده، اما می‌توان در آینده مشتریان را جذب خودروهای تولیدی آنها در ایران کرد.

وی در ادامه این را هم می‌گوید که الزام صادرات 30 درصدی فقط مختص خودرو نبوده و قطعات را نیز در بر می‌گیرد. به گفته اسماعیلی، هدف وزارت صنعت از شرط صادرات 30 درصدی این است که ایران به هاب صادرات خودرو و قطعه در منطقه تبدیل شود، فرقی نمی‌کند این هدف با خودرو به دست بیاید یا قطعات. اظهارات مسوولان صادرات خودروسازی کشور در شرایطی است که هرچند ظاهرا خودروسازان خارجی مشتاق به حضور در ایران، شرط وزارت صنعت، معدن و تجارت را پذیرفته‌اند، اما به اعتقاد بسیاری از کارشناسان، برنامه صادرات 30 درصدی را نمی‌توان به این راحتی‌ها (حداقل در کوتاه مدت) عملی کرد. با نگاهی به وضع فعلی صادرات خودروسازان کشور، به وضوح می‌توان فهمید که برای تحقق شرط وزارت صنعت، چه راه سخت و ناهمواری در پیش است، آنقدر سخت که شاید اصلا نتوان آن را طی کرد و به مقصد رسید.در اینکه ایران به لحاظ جغرافیایی در منطقه‌ای استراتژیک قرار گرفته و دور و برش پر است از کشورهای کوچک و بزرگ، شکی نیست، اما در حال حاضر تنها بازار عراق است که صادراتی کم و بیش به آن صورت می‌گیرد و باقی بازارها چندان روی خوشی به خودروهای تولید ایران نشان نمی‌دهند.

در این اوضاع و احوال، وزارت صنعت می‌گوید باید 30 درصد از خودروهایی که قرار است در جریان شراکت شرکت‌های خودروساز داخلی و خارجی (در ایران) به تولید برسد، راهی بازارهای خارجی شود، آن هم در شرایطی که تقریبا هیچ‌کدام از کاندیداهای حضور در ایران (مانند پژو و رنو و...) سهم چندانی در بازارهای منطقه ندارند.اگر نگاهی به بازارهای منطقه بیندازیم، متوجه می‌شویم بیشتر آنها یا مشتری محصولات آمریکایی، کره‌ای و ژاپنی هستند یا اصلا به لحاظ مالی، قدرت خرید خودروهای صادراتی را ندارند. به‌عنوان مثال، مشتریان کشورهای حوزه خلیج‌فارس، بیشتر میل به خودروهای ساخت آمریکا، ژاپن و تا حدی کره جنوبی دارند و کمتر پیش می‌آید محصولات فرانسوی سوار شوند.در بازار کشورهای حوزه دریای خزر نیز دو حالت وجود دارد یا مشتریان از وضع مالی خوبی برخوردارند که در این صورت به سراغ خرید خودروهای لوکس می‌روند یا از توان مالی لازم برخوردار نبوده و در نتیجه قدرت خرید خودروهای صادراتی را نخواهند داشت.

مشکل بازارهایی مانند افغانستان و عراق نیز اینجاست که کلا تقاضایی بالایی برای خرید خودرو در این کشورها وجود ندارد؛ زیرا هر دو درگیر جنگ بوده و اوضاع اقتصادی نامناسبی را تجربه می‌کنند. مثلا در بازار عراق، تنها 50 هزار دستگاه طی 6 ماه نخست سال گذشته میلادی به فروش رسیده که عدد بسیار پایینی به‌شمار می‌رود. عراق در حال حاضر اصلی‌ترین بازار صادراتی خودروسازی ایران به‌شمار می‌رود و با در نظر گرفتن شرایط این کشور نمی‌توان فعلا حساب ویژه‌ای بابت تحقق «شرط 30 درصدی صادرات» روی آن باز کرد. اگر فرض کنیم پژو تیراژ خود را در ایران 500 هزار دستگاه برساند، 30 درصد آن می‌شود 150 هزار دستگاه؛ خب در این شرایط باید از وزارت صنعت،معدن و تجارت پرسید این تعداد خودرو قرار است در کدام بازارها فروخته شوند؟ اصلی‌ترین بازارهای پژو را کشورهای اروپایی تشکیل داده‌اند و این در حالی است که اگر قرار باشد این شرکت محصولات تولیدی خارج از فرانسه خود را راهی بازار اروپا کند، کشورهایی مانند تونس و مراکش به‌دلیل فاصله کمتر، نسبت به ایران در اولویت خواهند بود.

هرچند در این مورد، اوضاع رنو در مقایسه با پژو بهتر بوده و در بازارهای منطقه، مشتریانی برای محصولات این شرکت پیدا می‌شود، اما تعداد آنها آنقدر کم است که عملا نمی‌توان بابت تحقق صادرات 30درصدی، حسابی روی شان باز کرد.با این شرایط، بسیاری از کارشناسان معتقدند بهتر است وزارت صنعت،معدن و تجارت از ابزار تشویقی استفاده کرده و مثلا به خودروسازان خارجی اجازه دهد به میزان صادرات از ایران، واردات (بدون اعمال تعرفه) انجام دهند. به اعتقاد کارشناسان، وزارت صنعت اگر می‌خواهد ایران را به پایگاه صادرات خودرو در منطقه تبدیل کند، بهتر است به سراغ خودروسازان آمریکایی، ژاپنی و کره‌ای برود، چه آنکه آنها مشتریان زیادی در بازارهای منطقه دارند و قطعا بیش از رنو و پژو و... می‌توان بابت تحقق «صادرات 30 درصدی» رویشان حساب باز کرد.