تب تعیین جنسیت در خانواده‌های ایرانی
«دختر می‌خواهید یا پسر؟ تعیین جنسیت جنین قبل از بارداری، جنسیت فرزندتان را به دلخواه خود تعیین کنید.» اینها جملاتی است که این روزها در بسیاری از مراکز و کلینیک‌های درمان ناباروری دیده می‌شود.
جملاتی که نشان‌دهنده فراگیر شدن تب تعیین جنسیت نوزاد در جامعه ایرانی است. دختر یا پسر این سوالی است که حالا بیش از گذشته در جامعه ایرانی رواج یافته است. همین چند‌سال پیش اگر زوجی تصمیم به فرزنددار شدن می‌گرفت باید چندین ماه برای مشخص شدن جنسیت فرزندش صبر می‌کرد. اگر روزی انتخاب دو اسم یکی دختر یکی پسر، تهیه سیسمونی دخترانه یا پسرانه، خرید ماشین و تفنگ و آدم‌آهنی برای پسر یا تهیه عروسک و لوازم خانه اسباب‌بازی برای دختر تردیدها و اما و اگرهایی شیرین و لذت‌بخشی برای والدین و خانواده‌های آنها به وجود می‌آورد، حالا یک سوال ساده جای همه این لحظات را پر کرده.«دختر می‌خواهید یا پسر؟»
به گزارش اقتصاد آنلاین به نقل از شهروند ، این سوالی است که این روزها خیلی راحت از سوی مراکز درمان ناباروری به آن پاسخ داده می‌شود؛ «هرچه دلخواه والدین باشد.» همین فرصت انتخاب برای زوج‌ها و ارایه این خدمات از سوی این مراکز باعث شده تا هر روز بر تعداد پدر و مادرهایی که دوست دارند جنسیت نوزاد خود را قبل از بارداری تعیین کنند افزوده شود. افزایش تقاضایی که البته از سوی مراکز ارایه‌دهنده این خدمات هم بی پاسخ نمانده است. لقاح مصنوعی «I V F»، تنظیم زمان تخمک‌گذاری و آمیزش، رژیم‌های غذایی خاص، تغییر میزان PH رحم و تعیین روز و ساعت آمیزش روش‌هایی هستند که این روزها از سوی مراکز مختلفی به‌عنوان راه‌های تعیین جنسیت جنین عنوان می‌شوند. روش‌هایی که به جز یکی دو مورد، همگی آنها از سوی پزشکان و متخصصان حوزه‌های مختلف پزشکی انجام می‌شود. گروه‌های مختلف پزشکی که باوجود اختلاف‌نظر در خصوص درصد موفقیت هر یک از این روش‌ها در یک مورد مهم اشتراک نظر دارند؛ «تعیین جنسیت به هر روشی خطرهای زیادی برای جنین و مادر به همراه دارد.» مخاطراتی که به گفته کارشناسان این حوزه می‌تواند نقص‌های مادرزادی و ژنتیکی در نوزاد و همچنین آسیب‌های جسمی و روحی شدیدی برای مادر در پی داشته باشد.
تعیین جنسیت به روش «I V F» علمی اما خطرناک اما باوجود هشدارهای کارشناسان و متخصصان این حوزه درخصوص پیامدهای خطرناک و غیرقابل پیش‌بینی تعیین جنسیت جنین قبل از بارداری، این اقدام در بین خانواده‌های ایرانی طرفداران زیادی پیدا کرده است. زوج‌های جوانی که دوست دارند جنسیت اولین و شاید تنها فرزندشان را به دلخواه خود تعیین کنند، پدر و مادرهایی که آرزوی فرزند پسری برای زنده نگه داشتن نام خانوادگیشان را دارند یا دختری می‌خواهند که غمخوارشان باشد. حالا چند سالی است که پیشرفت‌های تکنولوژیک و دستاوردهای علم پزشکی هم به کمکشان آمده. تکنیک‌هایی که هرچند ارزان نیستند ولی راه را برای رسیدن به آرزوی خیلی از خانواده‌های ایرانی باز کرده است. راهی که به گفته محمد ابراهیم پارسانژاد، رئیس مرکز ناباروری دانشگاه علوم پزشکی شیراز چندان هم مطمئن و بی‌خطر نیست. او دراین‌باره می‌گوید: «از نقطه‌نظر علمی، تنها راه تعیین جنسیت لقاح خارج از رحم«I V F» است.
در این روش پس از تحریک تخمدان‌های زن با داروهای خاص، تخمک‌های ایجاد شده با بیهوشی مادر در اتاق عمل از او گرفته شده و با اسپرم‌های مرد ترکیب و پس از تشکیل و کشت جنین‌ها، به کمک لیزر یک سلول از هر جنینی گرفته می‌شود و با تست‌های ژنتیکی، وجود کروموزوم‌های X و Y جنسیت جنین‌ها تعیین می‌شود و سپس جنین با جنسیت مطلوب در داخل رحم کاشته می‌شود.» او اضافه می‌کند: «احتمال بارداری در هر سیکل درمانی ١٥ تا ٢٠درصد است. لذا گاهی مواقع نیاز است که درمان چندین بار تکرار شود. در صورتی که بارداری با موفقیت انجام شود، احتمال تولد فرزند با جنسیت دلخواه در بیشتر موارد در ٩٨درصد است.»
مدیرگروه زنان و مامایی دانشگاه علوم پزشکی شیراز با رد ادعاهای مطرح شده ازسوی برخی از مراکز درخصوص تعیین جنسیت جنین قبل از بارداری با استفاده از روش‌هایی چون تنظیم زمان تخمک‌گذاری و تغییر میزان PH واژن، دراین‌باره می‌گوید: «این روش‌ها از نظر علمی اثبات نشده و درحال حاضر فقط روش لقاح خارج از رحم، این امکان را فراهم کرده است، متاسفانه عده‌ای از افراد سودجو با سوءاستفاده از ناآگاهی مردم و با تبلیغات خلاف واقع، کلاهبرداری می‌کنند. این درحالی است که ما به متقاضیان این روش هم توصیه می‌کنیم از انجام روش لقاح مصنوعی برای تعیین جنسیت جنین استفاده نکنند؛ چون این روش خطرات زیادی را برای مادر و پیامدهای نامشخصی برای جنین دارد، جدا کردن یک سلول از جنین موضوع ساده‌ای نیست. متخصصان این حوزه به خوبی نسبت به مخاطرات این فرآیند آگاهی دارند.» تعیین جنسیت نوزاد و سکوت قانون به گفته پارسانژاد به هم خوردن بالانس طبیعی جنسیت موالید، از دست رفتن کیفیت سلول جنینی و مصرف‌های دارو به مدت زمان طولانی برای مادر از عوارض این روش کم تهاجمی است که هرکدام می‌تواند سلامت نوزاد، مادر و جامعه را تهدید کند. رئیس پیشین انجمن باروری و ناباروری ایران در پاسخ به این پرسش که چرا باوجود خطرهای احتمالی تعیین جنسیت جنین به این روش باز هم خانواده‌ها متقاضی انجام آن هستند، می‌گوید: «این روش در همه جای دنیا برای جلوگیری از انتقال بیماری‌های ژنتیکی جنسیتی استفاده می‌شود، نه برای تعیین دختر و پسر بودن جنین به دلخواه والدین. به نظر من این یک مساله فرهنگی است. متاسفانه در بعضی از فرهنگ‌ها تمایل به جنسیت خاصی برای فرزندآوری وجود دارد ولی این تمایلات در صورت فراهم بودن امکانات پزشکی خیلی خطرناک است، باید از همه‌گیر شدن این موضوع در جامعه جلوگیری شود.» رئیس مرکز ناباروری دانشگاه علوم پزشکی شیراز با اشاره به سکوت قانون درخصوص اعمال اینگونه روش‌ها می‌گوید: «متاسفانه در کشور ما آیین‌نامه و قوانین خاصی در این خصوص وجود ندارد و در برخی مراکز حتی برای فرزند اول نیز چنین روش‌هایی اعمال می‌شود و برای فرزند دوم و سوم تعادل جنسیتی خانواده‌ها در نظر گرفته نمی‌شود. اما جدا از خلا قانونی، اخلاق پزشکی و حرفه‌ای حکم می‌کند پزشکان متخصص در این حوزه تا حد توان بنا بر اصول اخلاقی، زوج‌ها را از انجام تعیین جنسیت جنین قبل از بارداری منصرف کنند، نه این‌که با وعده‌های خلاف واقع به نوعی ترغیب‌کننده انجام این کار باشند.» ١٠میلیون تومان برای تعیین جنسیت جنین اما تعیین جنسیت به روش لقاح مصنوعی جدا از خطراتی که برای جنین و مادر دارد، هزینه‌های زیادی هم به خانواده‌ها تحمیل می‌کند. هرچند تعرفه‌های مراکز دولتی و خصوصی برای انجام این روش متفاوت است ولی به‌طور میانگین هزینه این فرایند در هر دوره درمانی ١٠میلیون تومان است. ١٠میلیون تومانی که به گفته ساغر صالح‌پور استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی فقط ١٥درصد احتمال موفقیت دارد. او دراین‌باره می‌گوید: «دریافت داروهای متعدد به مدت ٥ تا ٦هفته از سوی مادر، بیهوشی، تهاجم به سلول جنینی و کاشت جنسیت مورد نظر در رحم، به همراه مداخلات و معاینات ژنتیکی و سونوگرافی‌های متعدد هزینه‌های زیادی دارد، ضمن این‌که مادر در همه این مراحل متحمل سختی و فشارهای روحی و جسمی زیادی می‌شود. در چنین شرایطی اگر تعیین جنسیت منجر به بارداری رحمی نشود که احتمال بسیار زیادی هم دارد ضربه مهلکی برای مادر خواهد بود.»
او درباره خطرات بالقوه‌ای که با استفاده از این روش سلامت مادر را تهدید می‌کند، می‌گوید: «در انجام این روش خانمی که می‌خواهد بارور شود باید در سیکل تحریک تخمک‌گذاری قرار بگیرد که در حالت عادی خانم‌ها در هر ماه باروری یک تخمک آزاد می‌کنند و یا از مجموع چند تخمک آزاد شده فقط یک تخمک قابلیت باروری دارد. اما برای انجام این روش لازم است تعداد بیشتری تخمک در دسترس قرار بگیرد به همین دلیل از داروهای هورمونی استفاده می‌شود که این مساله ممکن است موجب ایجاد عارضه‌ای به‌نام «تحریک بیش از اندازه» شود که می‌تواند منجر به بروز خطراتی ازجمله تجمع آب‌های میان بافتی در حفره شکمی، لگنی و اطراف قلب شود و فرد دیگر نتواند تنفس کند که در این صورت نیاز است با کمک روش‌های پزشکی این آب‌های میان بافتی خارج شود که تکرار آن ممکن است حتی منجر به مرگ مادر شود.» صالح‌پور ادامه می‌دهد: «متاسفانه به‌رغم هزینه‌های سنگین و عوارض جسمی و روحی تعیین جنسیت به روش لقاح مصنوعی، آمارها نشان از گسترش و همه‌گیر شدن این موضع در بین خانواده‌های ایرانی دارد.»
این متخصص درمان ناباروری با اشاره به عمده دلایل ارایه شده از سوی والدین برای انجام تعیین جنسیت جنین قبل از بارداری، می‌گوید: «تمایل به داشتن فرزند پسر، مسائل فرهنگی، مشکلات خانوادگی و ترس از دچار شدن فرزند دختر به محدودیت‌های که مادر در زندگی خود با آن مواجه بوده است، از عمده دلایل مطرح شده از سوی والدین است؛ ولی ما با مشاوره و آگاهی دادن تا حد امکان آنها را از انجام این کار منصرف می‌کنیم.» او اضافه می‌کند: «درنهایت اگر زوج‌ها از تعیین جنسیت منصرف نشوند، ما روش‌های دیگری چون تنظیم تخمک‌گذاری، رژیم غذایی و تغییر P H رحم را به آنها پیشنهاد می‌کنیم. این روش‌ها هرچند علمی و دقیق نیستند ولی خطرات به مراتب کمتری دارند.» تهدید تعادل طبیعی موالید کشور با فراگیر شدن تعیین جنسیت به‌رغم دقت بالای روش لقاح مصنوعی، تعیین جنسیت فقط به این روش محدود نمی‌شود. مراکز متعددی هستند که خدمات تعیین جنسیت قبل از بارداری را با استفاده از رژیم‌های غذایی خاص به زوج‌های ارایه می‌دهند. مراکزی که تشخیص سره و ناسره آنها چندان کار راحتی نیست. این مراکز که همگی تحت عنوان تعیین جنسیت جنین قبل از بارداری فعالیت می‌کنند، رژیم‌های غذایی عجیب و غریبی را برای والدین آرزومند داشتن فرزندی دلخواه از جنس پسر یا دختر تجویز می‌کنند. کاری که به گفته سیدضیاالدین مظهری، عضو هیات‌مدیره انجمن تغذیه ایران خیانت به مادر، فرزند و جامعه است. او دراین‌باره می‌گوید: «می‌توان با تدابیری احتمال دختر یا پسردار شدن را افزایش داد. تغذیه یکی از عوامل کلیدی و قابل کنترل در تعیین جنسیت قبل از بارداری است. برخی مطالعات نشان داده که تغییر در ترکیبات موادغذایی مصرفی مادر می‌تواند در تعیین جنسیت جنین موثر باشد. با رژیم‌های خاص غذایی ٢ تا ٣ماه قبل از بارداری برای مادر و پدر می‌توان جنسیت نوزاد را تعیین کرد، ولی این کار به دلیل تغییر در میزان پتاسیم، سدیم و کلسیم خطرات زیادی برای مادر دارد و ضربه بزرگی به سلامتی مادر وارد می‌کند.» او ادامه می‌دهد: «من به‌عنوان یک متخصص تغذیه انجام این کار را به هیچ خانواده‌ای توصیه نمی‌کنم. چون عوارض این روش تعیین جنسیت به مانند روش‌های دیگر برای متخصصان این حوزه شناخته شده نیست.» مظهری با بیان این‌که اینگونه اقدامات عملا شانس تولد نوزاد سالم را کاهش می‌دهد، اضافه می‌کند: «تغییر در PH رحم برای شکل‌گیری جنین دلخواه دخالت در روند طبیعی این فرآیند شگفت‌انگیز است یک اصول مهم در علوم‌زیستی انتخاب طبیعی است. به این معنی که طبیعت همواره بهترین و کامل‌ترین گزینه را برای هر فرآیندی انتخاب می‌کند، درحالی‌که استفاده از این روش‌ها دخالت آشکار در روند طبیعی بارداری و تولید مثل است.» به گفته نایب‌رئیس انجمن پیشگیری و درمان چاقی کشور فراگیر شدن تعیین جنسیت قبل از بارداری در جامعه علاوه بر خطرهای احتمالی که برای مادر و جنین به همراه دارد به شدت سلامت نسل آینده و تعادل طبیعی موالید را در کشور تهدید می‌کند. او می‌گوید: «من تعجب می‌کنم که چرا با مراکزی که این خدمات را بدون هیچ ملاحظه‌ای به مردم ارایه می‌کنند، برخورد نمی‌شود، این کار خیانت به سلامت جامعه است.» تعیین جنسیت و مادرانی که فرزند پسر می‌خواهند اما ناهید خداکرمی، رئیس انجمن مامایی کشور شرایط فرهنگی جامعه را یکی از دلایل اصلی گرایش خانواده‌ها برای تعیین جنسیت جنین قبل از بارداری عنوان می‌کند. او دراین‌باره می‌گوید: «متاسفانه در چند سال اخیر با افزایش تقاضا برای تعیین جنسیت قبل از بارداری مواجه هستیم. به‌ویژه این مساله از سوی مادران با جدیت بیشتری دنبال می‌شود. خیلی از خانم‌ها به شدت علاقه‌مند هستند که با استفاده از هر روشی فرزند پسر داشته باشند، درحالی‌که آقایان کمتر از خانم‌ها به انجام این روش‌ها تمایل نشان می‌دهند.» او ادامه می‌دهد: «فراگیری تعیین جنسیت با توجه به باورها و فرهنگ ملی و مذهبی جامعه، جای تامل دارد. بیشتر خانواده‌هایی که درخواست انجام این کار را دارند، به‌ویژه خانم‌ها محدودیت‌ها، فشارها و تبعیض‌های جنسیتی را عامل اصلی تمایل خود برای پسر بودن فرزندشان مطرح می‌کنند. تا مادامی که جنسیت در باور مردم عامل برتری و قدرت تلقی شود، همچنان گرایش به تعیین جنسیت قبل از بارداری در کشور وجود دارد. این مساله باید از طرف جامعه‌شناسان بررسی شود.» خداکرمی در پاسخ به این پرسش که در بین روش‌های متداول تعیین جنسیت کدام یک خطرات کمتری برای نوزاد و مادر دارد، می‌گوید: «به طور کلی هرگونه دخالت در روند طبیعی هر فرآیند زیستی پیامدهای پیش‌بینی نشده‌ای دارد، ولی با این حال به نظر می‌رسد تنظیم زمان آمیزش با تخمک‌گذاری خانم‌ها و روش‌های مبتنی بر تغذیه عوارض کمتری دارند.»
رئیس انجمن مامایی کشور معتقد است؛ هرچند وجود تقاضا در هر حوزه‌ای عرضه آن خدمات را توجیه می‌کند ولی با این حال این کار هرچند منع قانونی ندارد، اما با اصول حرفه‌ای و اخلاق پزشکی همخوانی ندارد و به همین دلیل متخصصان این حوزه باید هرچه بیشتر به خانواده‌ها در این خصوص آگاهی دهند. خداکرمی درباره علل گرایش خانواده‌های ایرانی برای تعیین جنسیت جنین قبل از بارداری می‌گوید: «تک فرزندی، دیر ازدواج کردن، تمایل به زندگی مجردی، فشارهای اقتصادی و تغییر سبک زندگی از عوامل تاثیرگذار در تعیین جنسیت است، وقتی زوج‌ها در سن بالا ازدواج می‌کنند و به دلایل مختلف تمایل دارند که فقط یک فرزند داشته باشند، این ذهنیت شکل می‌گیرد که آنها حق انتخاب جنسیت فرزندشان را دارند. البته همه این دلایل ریشه‌های فرهنگی و جامع شناختی دارد.» دختردار شدن برای خانواده‌های ایرانی هزینه دارد اما به‌راستی چرا جامعه ایرانی باوجود آموزه‌های مذهبی و فرهنگی در رد هرگونه تبعیض جنسیتی، همچنان به جنسیت به‌عنوان یکی از عوامل برتری و قدرت نگاه می‌کنند. چرا در جامعه‌ای که مذهب مردمانش فرزند صالح را گلی از گل‌های بهشت می‌داند، باز هم پسردار شدن نوعی وجهات و تفاخر محسوب می‌شود. به گفته اصغر مهاجری جامعه‌شناس پاسخ این پرسش‌ها را باید در نابرابری‌های جنسیتی در جامعه جست‌وجو کرد. او دراین‌باره می‌گوید: «برخلاف تصور عمومی در چند سال اخیر نه‌تنها نابرابری جنسیتی درکشور کاهش نداشته بلکه تشدید هم شده است. نابرابری جنسیتی که قلمرو و شدت آن نسبت به گذشته افزایش یافته باعث شده تا داشتن فرزند دختر برای خانواده‌های ایرانی هزینه بیشتری داشته باشد، به همین دلیل هم تمایل به فرزند پسر در جامعه رو به گسترش است.»
او ادامه می‌دهد: «در چند سال اخیر نابرابری جنسیتی حوزه‌های جدیدی را تجربه کرده است. تغییرات در ساختمان جمعیتی، کاهش میزان فرزندآوری، حرکت به سمت تجرد قطعی، افزایش سن ازدواج و مواردی از این دست باعث شده زنان بیشتر از گذشته در معرض آسیب قرار گیرند.» این جامعه‌شناس با اشاره به روند صعودی طلاق و پیامدهای منفی این پدیده می‌گوید: «من به همراه بسیاری از جامعه‌شناسان چند سال پیش نسبت به افزایش میزان طلاق در جامعه هشدار دادیم، در صورت ادامه شرایط اجتماعی موجود این روند در سال‌های آینده با شتاب بیشتری ادامه می‌یابد، این موضوع هم یکی دیگر از موارد آسیب‌زا برای زنان است.»
او اضافه می‌کند: «هرچند در سال‌های اخیر زنان تحصیلکرده بیشتری وارد بازار کار شده‌اند، ولی در محیط‌های کاری نیز این نابرابری جنسیتی وجود دارد.» مهاجری می‌گوید: «افزایش آگاهی زنان نسبت به حقوقشان و مهیا نبودن شرایط تغییر و کاهش نابرابری‌های جنسیتی در سطوح مختلف جامعه باعث شده زنان آگاهانه به داشتن فرزند پسر تمایل داشته باشند. ضمن آن‌که باید پذیرفتن همچنان در بین برخی از خانواده‌های ایرانی پسر داشتن نوعی افتخار است.»
