احتمال‌موفقیت کارت‌اعتباری درایران‌چقدراست؟

آنچه از سخنان مسوولان امر استنباط می‌شود این است که دولت و بانک مرکزی با کلید زدن کارت خرید اعتباری به دنبال آن هستند تا کارت اعتباری در اقتصاد ایران فراگیر شود. به گزارش اقتصاد آنلاین به نقل از تجارت فردا، تجارت پرسود با کارت‌های اعتباری (credit cards) دیگر در صنعت بانکداری جهان شناخته شده است. شاید در دنیای امروز کمتر کسی باشد که نام کارت‌های اعتباری چون ویزا و مستر کارت را نشنیده باشد. کارت‌هایی که با توجه به خدمات گسترده‌ای که ارائه می‌دهند با اقبال عمومی در جهان مواجه شده‌اند. اگرچه کارت اعتباری در دنیا قدمتی حدود 95 سال دارد اما در صنعت بانکداری ایران استفاده از این ابزار اعتباردهی شناخته‌شده جهانی مهجور مانده است و میلیون‌ها مشترک بانکی از خدمات گسترده کارت‌های اعتباری در نظام بانکداری‌مان محروم هستند. هر چند از حدود 10 سال پیش کارت‌های اعتباری به شکل‌های مختلفی از سوی برخی بانک‌ها و نهادهای دولتی در کشورمان ارائه شده‌اند اما این کارت‌ها هیچ‌گاه فراگیر و عمومی نشده‌اند. شاید نبود زیرساخت‌های مناسب و موسسات اعتبار‌سنجی از عمده دلایل عدم اقبال عمومی از کارت‌های اعتباری باشد. این در حالی بوده که برخی کارشناسان اقتصادی معتقدند پیچیدگی‌های اقتصاد ایران و عدم ثبات فضای کسب و کار باعث شده است جای خالی کارت‌های اعتباری در اقتصاد ایران چندان احساس نشود. شاید اگر وضعیت اقتصاد ایران در شرایط ثبات و پویاتری قرار داشت، خلاء کارت‌های اعتباری در اقتصادمان بیشتر نمایان بود. به هر شکل اقتصاد ایران در شرایط فعلی به سمتی در حال حرکت است که کارت اعتباری به عنوان ابزاری برای خروج از رکود اقتصادی به کار گرفته شده است. صرف‌نظر از اینکه در این زمینه کاربرد ابزار کارت اعتباری موفق عمل خواهد کرد یا خیر، اما برای اولین بار است که در سطح کلان اقتصاد ایران به کارت اعتباری به طور جدی توجه شده است. اگرچه به‌زعم کارشناسان اقتصادی، کارت اعتباری که در بسته ضد رکود در نظر گرفته شده است با کارت‌های اعتباری که امروز در دنیا فراگیر شده‌اند، تفاوت بسیاری دارد و تنها مختص خرید کالای ایرانی است اما آنچه از سخنان مسوولان امر استنباط می‌شود این است که دولت و بانک مرکزی با کلید زدن کارت خرید اعتباری به دنبال آن هستند تا کارت اعتباری در اقتصاد ایران فراگیر شود. در این راستا، بانک مرکزی پس از کش و قوس‌های چندماهه بعد از ابلاغ سیاست‌های بسته ضد رکود، بخشنامه جدید صدور کارت خرید اعتباری کالای ایرانی موسوم به کارت اعتباری مرابحه را ابلاغ کرد. به نظر می‌رسد با اعلام این دستورالعمل، صدورکارت اعتباری مرابحه (کام) وارد فاز جدی اجرایی شده است. در این راستا، در هفته گذشته دستورالعمل راهبری کارت اعتباری مرابحه در 51 ماده تهیه و با محورهای صدور کارت، پذیرش کارت، تسویه با پذیرنده، تسویه با دارنده کارت، اعتبار‌سنجی، تعهدات بانک مرکزی، طرح ویژه خرید کالاهای ایرانی و کارت اعتباری رفاه اجتماعی ایرانیان (کارا‌کارت) به شبکه بانکی ابلاغ شد و قرار است به‌زودی در اختیار متقاضیان قرار گیرد. صرف نظر از اینکه اجرای فاز دوم سیاست‌های بسته ضد رکود با ارائه کارت خرید اعتباری چه اثری بر اقتصاد ایران دارد و تاکنون واکنش‌های مختلفی نسبت به تبعات تحریک تقاضا از این طریق از سوی کارشناسان اقتصادی مطرح شده است و این موضوع در سایر بخش‌های این پرونده ویژه به بررسی گذاشته است، اما به راستی کارت اعتباری بانک مرکزی قرار است چه مشکلی را از اقتصاد ایران حل کند؟ آیا قرار است با کارت اعتباری مدل جدیدی از کسب و کار در اقتصادمان رونق گیرد؟ یا این کارت‌ها قرار است جایگزین مدل سنتی مبادلات پولی چون چک و سفته شوند؟. کارت اعتباری یکی از انواع ابزارهای تامین نقدینگی است که در دنیا به شکل گسترده‌ای از آن استفاده می‌شود. در ادبیات اقتصاد کلان و در شاخه اقتصاد پولی، آنچه تحت عنوان نقدینگی مطرح می‌شود، شامل بخش‌های گوناگونی است. مهم‌ترین و رایج‌ترین بخش نقدینگی که در وهله اول در اذهان مردم تداعی می‌شود، پول است. پول در حقیقت همان اسکناس و مسکوک در دست مردم یا سپرده‌های دیداری متعلق به آنهاست که به‌راحتی و در هر زمانی و بدون پرداخت هیچ‌گونه جریمه‌ای می‌توانند آن را برداشت کنند. بخش بعدی نقدینگی، شبه‌پول است. شبه‌پول، شامل سپرده‌های غیردیداری است که در کوتاه‌مدت، بدون پرداخت جریمه، قابل ‌برداشت و استفاده نیستند. کارت‌های اعتباری، از آنجا که در کوتاه‌مدت به‌راحتی قابل ‌استفاده هستند، حکم تسهیلات بانک‌ها را دارند و درنتیجه جزیی از پول و درنتیجه نقدینگی به حساب می‌آیند. سیر تطور پول در تاریخ اقتصاد، این‌گونه آمده است که ابتدا مبادلات اقتصادی میان مردم در جوامع، به‌صورت کالا به کالا (تهاتری) انجام می‌گرفت. یعنی افراد برای دریافت کالاها یا خدمات مورد نظرشان، کالاها یا خدمات خود را با آنها معاوضه می‌کردند. در این دوره از تاریخ، ارزش‌های نسبی کالاها و خدمات، عامل تعیین‌کننده در مبادلات بودند. به‌عنوان مثال، ارزش نان نسبت به تخم‌مرغ ممکن بود به این صورت بوده باشد که در ازای هر قرص نان، باید سه عدد تخم‌مرغ مبادله می‌شد. پس از گذشت مدتی و با پیشرفت جوامع، پول‌های فلزی قدم به عرصه نهادند. ارزش پول‌های فلزی، به‌عنوان کالاهای معیار، نسبت به کالاها سنجیده می‌شد و در مبادلات از آنها استفاده می‌شد. پیشرفت بشر، کار را به آنجا رساند که نخستین پول‌های تحریری در قالب چک عرضه شدند. گفته شده که صرافان و گلداسمیت‌ها نخستین افرادی بودند که اقدام به انتشار پول‌های تحریری کردند. عملکرد پول‌های تحریری منتشرشده از سوی صرافان و گلداسمیت‌ها به این صورت بود که آنها یک برگ چک صادر می‌کردند و در آن با مهر و امضای خود، ضمانت می‌کردند که به دارنده آن برگ چک، معادل ارزش درج‌شده روی آن، فلزات گرانبها بدهند. رفته‌رفته استفاده از پول‌های تحریری فراگیر شد، تا آنکه اسکناس‌های با پشتوانه طلا منتشر شدند. این اسکناس‌ها را عموماً تنها یک بانک واحد در هر کشوری چاپ و عرضه می‌کرد و عرضه این اسکناس‌ها به‌طور غیرمستقیم به معنای آن بود که فرد دارنده آنها می‌تواند با عودت دادن‌شان به بانک منتشرکننده اسکناس، معادل ارزش‌شان طلا دریافت کند. به‌تدریج اعتماد مردم نسبت به این اسکناس‌ها جلب شد و عملاً می‌توان گفت کسی برای تبدیل آنها به طلا به بانک منتشرکننده مراجعه نمی‌کرد. در نیمه‌های قرن بیستم نیز پشتوانه طلا از میان رفت و از درون‌زایی سیاست پولی کاسته شد. در همین دوران بود که استفاده از ابزاری تحت عنوان کارت اعتباری رایج شده بود. افراد دارنده کارت اعتباری می‌توانستند با استفاده از کارت‌های خود، کالاها و خدمات مورد نظرشان را بدون اینکه لزوماً در زمان خرید آنها پول نقد همراه‌شان باشد، خریداری کنند. یعنی بانک برای آنها کالاها و خدمات را خریداری می‌کرد. افراد نیز می‌بایست ضمن ارائه کارمزد به بانک‌ها برای استفاده از این خدمت، پولی را که خرج کرده بودند در مدت‌زمان معینی (و در مواردی به همراه بهره‌اش) به بانک بازگردانند. چنانچه فردی نمی‌توانست بدهی ایجادشده برای خود را در مدت‌زمان تعیین‌شده تسویه کند، آنگاه می‌بایست جریمه تاخیری را نیز بابت تاخیر در پرداختش به بانک بپردازد. کارت‌های اعتباری سبب شدند قدرت خرید مردم افزایش یابد و اقتصاد از پویایی بیشتری برخوردار شود. امروزه، کارت‌های اعتباری جزیی جداناشدنی از مبادلات بین‌المللی و داخلی مردم کشورها هستند و مبادلات کوچک و بزرگ فراوانی با استفاده از آنها انجام می‌شود. علاوه بر کارت‌های اعتباری، کارت‌های خرید نقدی نیز وجود دارند، که ماهیت آنها با کارت‌های اعتباری متفاوت است. فرد استفاده‌کننده از کارت خرید نقدی، می‌بایست معادل مبلغی که می‌خواهد با استفاده از کارتش پرداخت کند، در سپرده دیداری‌اش پول داشته باشد. ولی کارت اعتباری ماهیتی متفاوت دارد و ماهیت آن بیشتر شبیه تسهیلاتی است که بانک‌ها ارائه می‌دهند.