بازگشت ثبات به‌بازار نفت تا 2سال آینده

پیش‌بینی‌ها درباره قیمت نفت در‌ سال آینده میلادی (که بخش عمده آن مصادف با ‌سال ١٣٩٥ خواهد بود)؛ در خوش‌بینانه‌ترین حالت از تداوم نوسان قیمت‌ها در بازه ٤٠ تا ٥٠ دلار حکایت می‌کند و البته امکان کاهش آن تا ٢٠ دلار نیز مطرح می‌شود. قیمت نفت که در پی تداوم مازاد عرضه به‌ویژه در نتیجه تولید از منابع غیرمتعارف نفت شیل (Shale Oil) از تابستان ‌سال گذشته رو به کاهش نهاد، کماکان در مسیر نزولی به حرکت خود ادامه می‌دهد و حال آن‌که افزایش نرخ بهره آمریکا در کنار تصمیمات اخیر اوپک نیز بازگشت آن از این روند را بسیار دشوار نشان می‌دهد. کشورهای عضو اوپک، پیشنهاد ایران در رابطه با تعیین سقف تولید را نپذیرفتند که اصلی‌ترین دلیل کاهش قیمت نفت محسوب می‌شود.

به گزارش اقتصاد آنلاین به نقل از شهروند ، در چنین شرایطی از یک‌سو به دلیل افزایش عرضه، قیمت نفت در بازار به صورت طبیعی روند کاهشی داشته و از سوی دیگر کشورها برای حفظ سهم بازار در شرایط کمبود درآمدهای ارزی، وادار شده‌اند تخفیف‌هایی را به مشتریان خود بدهند. حال آن‌که وزیر نفت ایران نیز وعده کرده بلافاصله بعد از لغو تحریم‌های اقتصادی، صادرات نفت کشورمان طی ٦ماه حدود یک‌میلیون بشکه در روز افزایش خواهد یافت. بازگشت ایران به بازار نفت درحالی صورت می‌گیرد که صادرات نفت ایران هم‌اکنون حدود ٢ /١ تا ٣ /١‌میلیون بشکه در روز تخمین زده می‌شود، یعنی حدود نصف صادرات ‌سال ٢٠١١. پس از تحریم‌ها، با حذف کشورهای اروپایی و برخی مقاصد غیراصلی از لیست کشورهای واردکننده نفت ایران، عمده صادرات نفت به ٥ کشور چین، ژاپن، کره جنوبی، ترکیه و هند محدود شد. با درنظر گرفتن حداکثر صادرات نفت ٥ /٢‌میلیون بشکه در روز طی سال ٢٠١١، انتظار می‌رود با لغو کامل تحریم‌ها و در بهترین شرایط، حداکثر ١/٢‌میلیون بشکه در روز نفت ایران وارد بازارهای جهانی شود. البته باید به این رقم، آمار میعانات گازی برخی از فازهای پارس‌جنوبی را که طی ‌سال گذشته و امسال وارد مدار تولید می‌شوند نیز اضافه کرد. در این میان درحالی‌که اداره اطلاعات انرژی آمریکا و آژانس بین‌المللی انرژی چشم‌انداز روشنی را برای بازار نفت متصور نیستند، «رضا پدیدار» رئیس انجمن سازندگان تجهیزات نفتی به‌عنوان یکی از فعالان این صنعت در گفت‌وگویی، از رفع بحران مازاد تولید بر تقاضا بین ١٨ تا٢٤ ماه آینده سخن می‌گوید و معتقد است که سقوط قیمت نفت مقطعی است.

این فعال اقتصادی با اشاره به تصمیمات اخیر اوپک می‌گوید: شرایط به وجود آمده موجب شده که در نهادهای تصمیم‌گیری مثل اوپک و جامعه جهانی نوعی انفعال صورت گیرد از این جهت که هم‌اکنون سهم‌خواهی کشورهای تاثیرگذار در این زمینه به نوعی افزایش یافته است. نکته بعدی ورود سیاست به بازار نفتی است. به‌زعم من نفت جهانی سیاست‌زده شده است. درواقع این عامل در کنار سایر عوامل موجب شده تا تغییراتی در نگرش مردم نسبت به مصرف سوخت‌های فسیلی ایجاد شود و این تغییر نگرش خود یک رفتار هیجانی را شکل داده است. او با بیان این‌که پتانسیل نفت در ایران بسیار بالاست، دلیل آن را اقتصاد و تفکر نفتی مدیران بالادستی و میان‌دستی کشور دانست و گفت: با وجود تمام اظهارنظرها در رابطه با کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی، هنوز به سمت تصحیح رفتار اقتصادی خود در کسب درآمدهای ملی پیش نرفته‌ایم و تمام نگاه به زمین و درآمدهای حاصل از استخراج منابع نفتی است.

پدیدار در ادامه می‌گوید: هرچند که طی سال‌های گذشته به واسطه تحریم‌های اقتصادی، سهم نفت در اقتصاد ایران کمی کم‌رنگ شده، ولی باز هم از جایگاه و اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ به‌گونه‌ای که هم‌اکنون سهم نفت از درآمد ملی بالاتر از ٣٠‌درصد است که با احتساب مشتقات نفتی این سهم به بیش از ٤٨‌درصد افزایش می‌یابد. این فعال اقتصادی با اشاره به این نکته که بی‌شک این رفتار هیجانی که روی اقتصاد نفتی سایه انداخته، کم‌دوام خواهد بود، به دلایل خود در این رابطه پرداخت و گفت: ما از یک طرف با رشد جمعیت و از سوی دیگر با افزایش مصرف سوخت‌های فسیلی و رشد اقتصادی روبه‌رو هستیم. درواقع همه این پارامترها نشان می‌دهد که ضریب رشد مصرف انرژی متناسب با رشد اقتصادی جهان بیش از ٣,٥‌درصد در ‌سال است که این خود به خوبی می‌تواند ظرفیت مازاد تولید نفت را پوشش دهد. شانتاژ خبری برای کاهش قیمت نفت تلاش برخی کشورها برای کاهش قیمت نفت از طریق شانتاژ خبری از دیگر نکات مورد توجه رئیس انجمن سازندگان تجهیزات نفتی بود که در این‌باره گفت: درحالی مدام اعلام می‌‌شود که مازاد عرضه نفت ٢,٥ تا ٣‌میلیون بشکه در روز است که می‌‎توان با محاسبات دقیق اثبات کرد که مازاد عرضه تنها ١.٥ تا ١.٧‌میلیون بشکه در روز است. به عبارت دیگر برخی کشورها سعی دارند با اغراق از این وضع بهره‌برداری کنند. عضو اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران درحالی‌ نسبت به آینده بازار نفت بسیار خوشبین است که به گفته او، بازار نفت حداکثر تا ٢‌سال آینده با این التهابات دست و پنجه نرم خواهد کرد. بعد از آن به یک ثبات نسبی در این زمینه دست خواهیم یافت؛ چراکه همزمان با رشد مصرف، رفاه مردم هم افزایش یافته و حاضر نیستند که رفاه خود را از دست دهند و این امر نیز خود منجر به بالا رفتن تقاضا می‌شود. قیمت تمام‌شده استخراج نفت در ایران کمتر از ١٠ دلار این فعال اقتصادی درحالی نسبت به آینده بازار نفت بسیار خوشبین است که همزمان با سقوط آزاد قیمت جهانی نفت و احتمال کاهش بیشتر قیمت طلای سیاه در بازار حتی به بشکه‌ای کمتر از ٣٠ دلار، برخی از کشورهای عضو و غیرعضو اوپک با کاهش بیشتر قیمت‌ها از گردونه تولید نفت حذف خواهند شد. در این میان پایین بودن قیمت تمام‌شده استخراج و تولید نفت در ایران به مزیتی برای افزایش سهم ایران در بازارهای جهانی تبدیل شده است.

آن‌گونه که آمارهای رسمی برنامه‌ریزی تلفیقی شرکت ملی نفت ایران نشان می‌دهد هم‌اکنون ایران یکی از کمترین هزینه‌های تولید یک بشکه نفت خام در جهان را داراست، به‌طوری که براساس اظهارات پدیدار بهای استخراج یک بشکه نفت در کشور ما کمتر از ١٠ دلار است درحالی‌که این نرخ در کشورهای حوزه جی‌سی‌سی (متحد عربی) بیش از ١٥ دلار و در کشورهای اسکاندیناوی یا دریای شمال بالای ٣٠ دلار است که اصلا توجیحی ندارد. تعطیلی دکل‌های نفتی و افزایش مصرف نفت خام او با بیان این‌که طی یک‌سال اخیر با افزایش قیمت تمام‌شده استخراج نفت و کاهش سرمایه‌گذاری در این خصوص مواجه بودیم، افزود: به‌عنوان مثال در آمریکا طی ٦ ماه گذشته ١٤٠ دکل نفتی که برداشت نفت از لایه‌های رسی را انجام می‌داد، تعطیل شده است. در کانادا هم ٨٠ دکل جمع‌آوری شده است. در کشورهای آمریکای جنوبی نیز همین وضع را شاهد هستیم. البته این روند هنوز به آسیا نرسیده است. اما کاهش دکل‌ها در کشورهای اروپایی و آمریکایی در شرایطی رخ داده که آمارها از افزایش مصرف نفت خام طی ٥‌سال گذشته خبر می‌دهد. آن‌گونه که رئیس انجمن تجهیزات سازندگان نفتی می‌گوید: مصرف نفت خام از حدود ٨٧‌میلیون بشکه در روز در‌ سال ٨٩ به ٩٤,٥‌میلیون بشکه در ‌سال ‌جاری رسیده است. یعنی تقاضا کماکان رو به افزایش است. هرچند که اقدام کشورهایی همچون عربستان و روسیه برای افزایش ظرفیت تولید تنها یک حرکت انتحاری است که عواقب تلخی هم در پی خواهد داشت. افزایش سرمایه‌گذاری نفتی در ایران و کاهش آن در جهان این فعال اقتصادی ادامه داد: با وجود کاهش سرمایه‌گذاری که احتمال می‌رود در صنعت نفت بسیاری از کشورها رخ دهد، میزان سرمایه‌گذاری در داخل کشور به چند دلیل افزایش خواهد یافت که نیروی انسانی ارزان و متخصص، امکانات لازم و دسترسی راحت به منابع ازجمله این موارد است. تنها مشکلی که در صنعت نفت و تجهیزات نفتی با آن مواجه هستیم، نبود نقدینگی، دانش و تکنولوژی روزآمد و عدم مدیریت توسعه است که امید می‌رود با لغو تحریم‌های اقتصادی این مشکلات نیز حل شود. این فعال بخش خصوصی درحالی از احتمال افزایش سرمایه‌گذاری خارجی در ایران سخن می‌گوید که قراردادهای جدید نفت و گاز ایران موسوم به IPC چندی پیش رونمایی و پرونده قراردادهای «بیع متقابل» بسته شد. اکنون قرار است علاوه بر تداوم حضور شرکت‌های چینی که در دوران تحریم در ایران باقی ماندند، شرکت‌های اروپایی نیز به ایران بازگردند. از طرفی این‌بار بر خلاف گذشته، ظاهرا شرکت‌های آمریکایی نیز تصمیم گرفته‌اند خود را از بازار ایران محروم نکنند. نکته‌ای که رئیس انجمن سازندگان تجهیزات نفتی بدان صحه گذاشته و از مذاکره با ١٢ غول نفتی جهان در قالب قراردادهایIPC خبر داد. او با اشاره به جذابیت بازار ایران برای سرمایه‌گذاری می‌گوید: در چنین شرایطی باید ٥٣ پروژه معرفی شده را در بخش بالادستی به‌گونه‌ای پیش ببریم تا شاهد افزایش چشمگیر درآمدهای نفتی در کشور باشیم و سهم ١,٥ میلیونی خود از بازار جهانی را که بر اثر تحریم از دست داده بودیم به دست آوریم. به گفته رئیس انجمن سازندگان تجهیزات نفتی حداکثر بین ١٨ تا ٢٤ ماه آینده بحران مازاد عرضه بر تقاضا حل خواهد شد. در چنین شرایطی می‌توانیم جایگاه خود در اوپک را پس بگیریم. این فعال اقتصادی، ارزش افزوده بالای بخش نفت و گاز را یکی از مهم‌ترین عوامل جذابیت سرمایه‌گذاری در این بخش‌ها اعلام کرد و افزود: به‌عنوان مثال در بهترین شرایط در صنایع معدنی ارزش افزوده در مرحله اول ٦ برابر و در مرحله دوم بین ١٢ تا ١٤ برابر است که آمریکایی‌ها توانسته‌اند این رقم را به ٢٦ برابر برسانند. این درحالی‌ است که ما در کشور خود این توان را داریم که ضریب ارزش افزوده نفت را به ١٠٠ برابر افزایش دهیم. درواقع بشکه‌ای که ١٠ دلار تمام می‌شود با تبدیل آن به محصولات پتروشیمی به ١٠٠٠ دلار می‌رسد. کاهش تولید نفت خطری برای اقتصاد ملی هرچند به باور این فعال اقتصادی بحران نفتی حداکثر طی ٢ماه آینده رفع خواهد شد، اما افت شدید بهای طلای سیاه موجی از نگرانی بین کشورهای تولید‌کننده نفت ایجاد کرده است. در این میان بیژن زنگنه، وزیر نفت ایران از افزایش تولید نفت ایران حتی در صورت کاهش قیمت نفت به کمتر از ٢٠ دلار سخن می‌گوید. او معتقد است که افزایش تولید نفت خام و بازگشت به بازارهای جهانی پس از لغو تحریم‌ها، حق قانونی ایران است و هیچ‌کس نمی‌تواند این کشور را از حق قانونی خود منع کند. اما پدیدار ضمن تایید اظهارات وزیر نفت ایران در واکنش به اظهارنظرها می‌گوید: ایران مسئولیتی در قبال افت قیمت‌های جهانی نفت خام نداشته است و این مازاد عرضه و افت قیمت‌های جهانی نفت خام بر دوش کشورهایی است که در زمان کاهش تولید و صادرات نفت خام ایران، تولید خود را افزایش داده‌اند و بازار را با مازاد عرضه روبه‌رو کرده‌اند. از طرفی هم اگر تولید خود را افزایش ندهیم، قدرت چانه‌زنی خود را ابتدا در اوپک و سپس در ١٥ کشور خاورمیانه از دست خواهیم داد و به دنبال آن اقتصاد ملی دچار بحران خواهد شد. تولید ٣٦ محصول پتروشیمی در ایران به‌طور قطع دومین نقطه تمرکز غول‌های صنایع مرتبط با نفت «پتروشیمی» است که به‌زعم این فعال اقتصادی هیأت‌های تجاری نگاه ویژه‌ای بدان دارند. صنعتی که در برنامه‌های دوم و سوم توسعه به مدد بهره‌گیری از تامین مالی، لیسانس‌های واحدهای پتروشیمی و تجهیزات پیشرفته سازندگان اروپایی توانست توسعه زیادی را تجربه کند، در سال‌های تحریم روزهای متفاوتی را سپری کرد. حال صنعت پتروشیمی ایران به لغو تحریم‌های اقتصادی و تحول در این صنعت امیدوار است تا به مدد سرمایه‌گذاری خارجی از حجم خام‌فروشی در این بخش کاسته شود و تولید محصولات پتروشیمی در کشور افزایش یابد. به گفته پدیدار در حال حاضر ٨٧ نوع محصول پتروشیمی در بازار جهانی ارایه شده حال آن‌که در ایران با این همه منابع تنها ٣٦ نوع محصول تولید می‌شود.