خطای «قطع سیستم» فقط برای ایرانی‌ها نیست

کسی فکرش را نمی‌کرد که پای اختلال‌های سیستمی به یکی از بزرگترین شرکت‌های فناوری باز شود. جهان از مشکل مایکروسافت و نمایش خطای معروف به «صفحه آبی مرگ» بر روی نزدیک به ۸.۵ میلیون سیستم شوکه شده بود و ایرانی‌هایی که فکر می‌کردند، پیام«سیستم قطع است» فقط بر سر آنها نازل می‌شود، متوجه شدند که نه! این درد گاهی هم مشترک می‌شود.

جمعه سیاه

چند دقیقه‌ای از ساعت یک بامداد(به وقت ایران) جمعه گذشته بود که جهان با یک پیام خطای مشترک از کار افتاد. از کارمند یک بانک در استرالیا گرفته تا مسئول خطوط هواپیمایی ترکیه و بورس لندن، همه با تعجب به صفحه مانیتورشان که با رنگ آبی تسخیر شده بود، خیره مانده بودند و کسی در لحظات اول گمان نمی‌کرد که هزاران نفر دیگر در سراسر جهان درست در همان لحظه، گیج و منگ مثل مسخ‌شده‌ها به صفحه مانیتور خود خیره باشند.

خطای «صفحه آبی مرگ» نشان دهنده یک خطای بحرانی است و مایکروسافت به شکلی دست به طراحی سیستم عامل‌هایش زد که اگر با مشکلی بحرانی مواجه شد برای جلوگیری از آسیب به سخت افزارها از این طریق فعالیت سیستم را متوقف و بعد مشکل را بررسی کند.

اما مسئله این بود که توقف برای شناسایی مشکل، خود به بحرانی جهانی تبدیل شد تا جایی که به گفته المیادین شرکت ماکروسافت بیش از ۶۰ میلیارد دلار به خاطر کاهش سهامش ضرر کرد و این ضرر مالی جدا از ضرر میلیاردی است که به شرکت‌های بین المللی تحمیل شد.

صحنه‌های عجیب در زمان بحران

اختلال مایکروسافت، صحنه‌های عجیبی را رقم زد که باورش در سال ۲۰۲۴ کمی سخت است، مسافران به جای تماشای مانیتورهای غول پیکر فرودگاه‌ها خود را به هر جان کندنی که شده بود به پای تخته‌های سفید رنگ می‌رساندند تا از زمان پروازشان از روی نوشته‌های دستی مطلع شوند، این صحنه را می‌توان به عنوان یکی از صحنه‌های آخرالزمانی فیلم‌های هالیوودی جا زد اما تمام این اتفاقات در دنیای واقعی رقم خوردند.

هر شرکت جهانی و مشتریانش که به نوعی وابسته به مایکروسافت بودند، روایت‌های خاصی از آن روز دارند، به عنوان مثال مسافران فرودگاه بین المللی لس آنجلس که پروازهایشان به تأخیر افتاده بود، مجبور شدند که چمدان‌هایشان را به جای بالش‌ و لباس‌های سفرشان را به جای روانداز استفاده کنند تا سایه آن روز بحرانی از سرشان دور شود.

این دردسر محدود به فرودگاه‌ها و بیمارستان‌ها نبود و پای بحران به رسانه‌ها هم رسید تا جایی که در کمال تعجب بعضی از رسانه‌های تصویری استرالیا، برنامه‌های تلویزیونی خودشان را با پس زمینه مانیتورهای اسیر شده در میان خطای مرگ آبی پخش کردند.

مردم آفریقای جنوبی هم آن روز وقتی برای انجام کارهای روزمره به شهر رفتند، دیدند که با کارت‌های بانکی‌شان نمی‌توانند کار خاصی انجام دهند، چون آنها هم به دلیل قطع اتصال با بانک دیگر به یک کارت بی فایده تبدیل شده بودند و نمی‌توانستند هزینه خرید غذا، بنزین و ... را پرداخت کنند.

از قطع شدن گریزی نیست

ایجاد قطعی در خدمات رسانی شرکت‌های فناوری عامل عمدی(بیرونی) و غیرعمدی دارد. گاهی سایت‌های و شرکت‌ها با حمله هکرها یا قطع شدن عمدی اینترنت نمی‌توانند مثل قبل کار کنند، این شکل قطع شدن خدمات را نمی‌توان به راحتی تحلیل کرد چون بازیگرهای مختلف و خارج از زیرساخت‌های شرکت‌ها در آن نقش دارند.

قطع خدمات به دلایل غیرعمدی اما نکته‌ای هست که حرف‌های زیادی برای گفتن دارد، چون باید قبول کرد که در دنیای فناوری هم هنوز همه اتفاقات آنطور که پیش بینی شده است، جلو نمی‌رود و بعضی‌ وقت‌ها یک خطای فنی کوچک تبدیل به قطع شدن سرویس دهی به مشتری‌ها و حتی گاهی به بحرانی مثل ماجرای مایکروسافت تبدیل می‌شود، موضوعی که مارک لوید، مدیر واحد تجاری در شرکت خدمات فناوری اطلاعات Axians UK هم به در زمان وقوع بحران مایکروسافت به آن اشاره کرده بود.

به گفته او « قطع شدن اطلاعات در سراسر جهان به دلیل یک حمله جمعی گزارش شده است. این قطع برق یادآوری بزرگی از وابستگی جهان به خدمات ابری است. از ابزار‌های بهره وری تا زیرساخت‌های حیاتی، بخش بزرگی از تکنولوژی بر روی سیستم عامل‌های ابری کار می‌کند. این قطع برق قدرت عظیمی را نشان می‌دهد و به این خدمات می‌رسد. حتی بزرگترین غول‌های فناوری هم در برابر اختلال مصون نیستند و نیاز به برنامه‌های قوی برای تخلیه و بازیابی فاجعه در سراسر هیئت مدیره از هر زمان دیگری در این روز و سن مهم‌تر است.»

عجیب‌ترین اختلال تاریخ

اختلال جهانی مایکروسافت باعث شد تا خیلی‌ها خاطره‌ تلخ «خطای هزاره» که در سال 2000 اتفاق افتاد را در ذهنشان مرور کنند و به خود بگویند بحران مایکروسافت اولین مشکل نبود و آخرین هم نخواهد بود.

سال ۲۰۰۰ خطای هزاره (Millennium Bug) یا «Y2K» به این دلیل رخ داد که کامپیوترهای قدیمی‌تر حافظه‌ی خود را فقط با شمارش دو رقم آخر هر سال ذخیره می‌کردند. به همین دلیل سیستم‌ها نمی‌توانستند تفاوتی بین سال‌های ۱۹۰۰ و ۲۰۰۰ قائل شوند و همین امر خطاهای غیرقابل‌تصوری را در پی داشت.

تخمین‌های جهانی شرکت گارتنر یک شرکت پژوهشی آمریکایی، در آن زمان نشان داد که حل بحران Y2K هزینه‌ای بالغ بر ۳۰۰ تا ۶۰۰ میلیارد دلار در جهان به‌همراه داشت و برخی تخمین‌های دیگر هزینه‌ها را تا ۸۲۵ میلیارد دلار هم گزارش دادند، فقط آمریکا نزدیک به ۱۰۰ میلیارد دلار و هزاران نفر ساعت برای حل باگ Y2K هزینه کرد.

حالا این اختلال را بگذارید کنار اختلال فنی که دنیا در سال 2038 انتظارش را می‌کشد، آنطور که متخصصان حوزه فناوری توضیح می‌دهند، 14 سال بعد هم سیستم‌ها و نرم‌افزارهایی که از شکل خاص ساعت سیستمی استفاده می‌کنند، کارشان پیچیده و حتی شاید مختل بشود.

شاید باید قبول کنیم که در درست وسط تمام این فناوری‌ها پیشرفته و خدماتی آنلاینی که هر روز زندگی را برای ما راحت‌تر می‌کنند، گاهی هم خطاهای فنی برای زمانی کوتاه امکان دسترسی را قطع می‌کنند و این مسئله محدود به جغرافیای خاصی مثل ایران و خاورمیانه نیست، بلکه کل جهان درگیرش هستند.