پروژه‌های بین‌المللی مصوب98 پژوهشکده علوم زمین امسال اجرایی می‌شود

اقتصادآنلاین - طاهره گودرزی؛ راضیه لک دانشیار و رییس پژوهشکده علوم زمین سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور در گفت‌وگوی اختصاصی با اقتصادآنلاین به ارائه عملکرد این پژوهشکده در سال 98 پرداخت و گفت: فعالیت‌های پژوهشکده علوم زمین شامل پژوهش‌های بنیادین و ملی کاربردی است. اما عمده پروژه‌ها، ملی کاربردی است و پژوهشکده علوم زمین تنها پژوهشکده مرتبط با علوم زمین است که وابسته به دستگاه‌ اجرایی است. دانشگاه‌ها واحد زمین شناسی و پژوهشکده علوم زمین دارند ولی این پژوهشکده وظیفه‌اش صرفا پژوهش است که پروژه‌ها محدود به مناطق کوچک نیست و اعضای هیات علمی ‌آن که سال‌ها تجربه کارشناسی و صحرایی داشته‌اند هم اکنون در پژوهشکده اغلب وقتشان را به امر پژوهش می‌پردازند.

وی در مورد پروژه‌های ملی کاربردی پژوهشکده گفت: این پروژه‌ها در دو حوزه مخاطرات زمین شناختی و شناسایی منابع معدنی در راستای جلوگیری از هدر رفت پروت و کمک به تولید ثروت درکشور، است. در خصوص مخاطرات زمین شناختی، سال 98 مطالعات وسیعی بر روی سیلاب، زمین لغزش، تغییر اقلیم، فرو نشست زمین، زمین لرزه، آلودگی‌های فلزات سنگین در محیط‌های آب و خاک، مخاطرات مناطق ساحلی، دریایی و آتشفشان انجام شده است.

لک افزود: درحوزه شناسایی منابع معدنی، با مطالعات گسترده و بنیادین با موضوع شناسایی ساختار پوسته زمین در همکاری مشترک با آکادمی علوم چین، اطلاعات ارزشمندی در خصوص ضخامت پوسته در زون‌های مختلف ایران که اطلاعات پایه برای شناسایی کانسارهای پنهان است، صورت گرفت.  این مطالعات علاوه بر تولید اطلاعات کلیدی جهت اکتشاف منابع معدنی عمیق جهت موضوعات زمین لرزه بکار می‌رود. پروفیل‌هایی در کل ایران اجرا و در سال 98 در بخش دریایی مکران کامل شد. یک سری لرزه‌نگار دریایی(OBS) در دریای عمان نصب و بعد از 6ماه ماندگاری از کف دریا برداشت شد. درحال حاضر فرایند پردازش داده‌ها در دست انجام است. پس از اعلام نتایج، اطلاعات بسیار خوبی از وضعیت پوسته در دریای عمان حاصل خواهد شد که می‌تواند میزان حرکت سالانه پوسته و تمام شک‌هایی که برای بخش مکران و میزان لرزه‌خیزی آن وجود دارد را حل کند.

رییس پژوهشکده علوم زمین ضمن اشاره به اینکه ما عضو کارگروه ملی سیلاب بوده‌ایم، بیان داشت: پژوهشکده در سال 98 بر روی سیلاب و محیط زیست کار کرد و یک سری نقشه‌های پایه برای استان‌ها و مناطق سیل زده شامل استان‌های گلستان،خوزستان، مازندران، لرستان و فارس تولید کرده است. هدف از تهیه نقشه ها که عمدتا فرسایش پذیری و نفوذپذیری است، یک نگرش جدید برای مخاطره سیلاب به مسولان به عنوان توجه به ویژگی های زمین شناسی مناطق، علاوه بر سایر فاکتورهای موثر بر پتانسیل سیلاب، به عنوان یک الزام می‌دهد. در حال حاضر این نقشه‌ها فقط برای چند استان  و در مقیاس کوچک تهیه شده و لازم است به صورت بزرگ مقیاس برای کل ایران ارایه شود.  بنابراین وجود نقشه‌های پایه برای اینکه نشان دهد امکان آمدن سیل کجا بیشتر یا کمتر است، در مدیریت کلان به کشور کمک می‌کند. ضمن آنکه مکان‌هایی که نفوذپذیری بالایی دارند با برنامه‌های آبخیزداری می‌توان در مدیریت آب و هدایت آن به داخل زمین در زمان سیلاب بهره برداری نمود.

وی ضمن تاکید بر همکاری با دانشگاه گلستان در خصوص مشکل زمین لغزش و خلیج گرگان گفت: یک مدل سازی کامپیوتری در حال حاضر با هدف ارتباط زمین لغزش‌ها با وضعیت زمین شناسی وبارش‌ها در دست اجراست که این مدل  از سازمان زمین شناسی آمریکا گرفته شده است و برای یک منطقه در کشور در حال اجراست. ضمن اینکه یک سری فعالیت‌های مقدماتی در خلیج گرگان پیشنهاد شده و ارائه راهکار موثر بر خشک شدن آن درحال انجام است. مشکل ایجاد شده در خلیج گرگان، از دیدگاه متفاوت و با توجه به نرخ رسوبگذاری در خلیج گرگان بررسی می‌شود و اینکه چه‌کاری برای بهبود آن با توجه به وضعیت رسوب شناسی خلیج، می‌توان انجام داد. بر اساس اطلاعات موجود، راهکار متفاوتی پیش بینی شد و به این نتیجه رسیدیم که لایروبی مشکل خلیج گرگان را حل نمی‌کند و حتی ممکن است مشکل را بیشتر هم ‌کند. برای اینکه مشکل اصلی در خلیج گرگان علاوه بر نوسان آب دریای خزر که در کنترل ما نیست،  نرخ رسوب گذاری بالای خلیج است که اگر لایروبی صورت گیرد، احتمال ورود رسوب از دریای خزر به خلیج گرگان از طریق اینلت (کانال‌های) واقع در شبه جزیره میانکاله افزایش می‌یابد.

در ادامه رییس سابق سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور اظهار کرد: پروژه‌ای از سوی شرکت ملی نفت به عنوان بررسی اثرات فرونشست زمین و امکان سنجی خطر لرزه بر لوله‌های انتقال نفت جنوب تهران به پژوهشکده واگذار شد که این پروژه نهایی و انجام شده است. همچنین در ادامه این پروژه، مطالعات بر روی انتقال خطوط نفت در کن وقرچک  نیز درحال انجام است.

لک موضوع پژوهش در خصوص تغییر اقلیم را که عموما جزء موضوعات بین المللی است را به عنوان یکی از موارد با اهمیت عنوان کرد و گفت: این موضوع از سال 1380 با مطالعه رسوبات دریاچه مهارلو در حال مطالعه است و هم اکنون دریاچه ها و پلایاهای زیادی در ایران بررسی و دوره های خشک و مرطوب هزار ساله آنها منتشر شده است. مطالعات تغییر اقلیم به دلیل نیاز به آزمایش‌های ایزوتوپی و سن سنجی که متاسفانه در کشور با مشکل مواجه است به صورت بین‌المللی و در همکاری با مراکز تحقیقاتی چین، انگلستان، آلمان، فرانسه و بلژیک اجرا می‌شود.

وی ماموریت دیگر پژوهشکده را که سازمان برنامه و بودجه سال‌هاست به آن محول کرده تهیه نقشه ملی خطر لرزه‌ای کشور عنوان کرد و افزود: این یک پروژه ملی و برای کل ایران است که همه اطلاعات موجود در کشور و در سطح جهان مورد استفاده و از تمام داده‌های مربوط به سازو کار گسل‌ها و اطلاعات لرزه ای کشور، تبدیل به نقشه قابل فهم برای همگان می‌شود و به صورت آنلاین در سایت سازمان برنامه و بودجه بارگذاری می‌شود.

راضیه لک پروژه دیگر پژوهشکده را مطالعه آتشفشان‌های خفته و نیمه فعال دانست و اذعان کرد: مطالعات بر روی آتشفشان‌های دماوند، سهند وسبلان در دست اقدام است و برای اولین بار اطلاعات جدیدی درمورد آتشفشان‌ها، سن و تعداد دفعات خروج مواد مذاب از آن‌ها به دست می‌آید.

وی به پروژه مشترک پژوهشکده علوم زمین ایران و دانشگاه تورنتو اشاره داشت که منجر به شناسایی چند جنس و گونه ادیاکارانا (اولین حیات)  مربوط به 550میلیون سال پیش گردید.

رییس پژوهشکده علوم زمین بیان کرد: اعضای هیات علمی پژوهشکده به مشکل و نیاز اکتشاف ذخایر آهن در آینده کشور واقف و در این رابطه درمورد ارتباط بین کانی زایی آهن در شمال زون سنندج - سیرجان با سنگ های آذرین، ‌مشغول مطالعه هستند تا این موضوع به صورت اصولی‌تر بررسی و کانسارهای عمیق از دیدگاه ژنتیکی بررسی شود. همچنین در خصوص شناسایی عنصر زیرکونیوم در قسمت‌هایی از استان مرکزی کارهای جدیدی انجام شده است.

رییس پژوهشکده علوم زمین ایران به پروژه‌های بین المللی اشاره کرد و افزود: در سال‌های 97 و 98 فعالیتی با همکاری علمی‌ ایران، افغانستان و آلمان انجام شد که در واقع مسوولیت آموزش دانشجویان افغان از سوی آلمان، به پژوهشکده علوم زمین ایران واگذار شد. در این راستا در سال97 به دانشجویان دختر اتباع افغانستان آموزش‌های علمی و عملی توسط اعضای هیات علمی‌ پژوهشکده و سازمان زمین شناسی داده شد و همین آموزش‌ها در سال 98 به دانشجویان پسر افغانستانی داده شد. نتیجه آموزش‌ها توسط آلمان در هر دوره ارزیابی می‌شود ضمن اینکه این همکاری ها همچنان ادامه‌دار است.

یک همکاری آموزشی دیگر بین پژوهشکده و دانشگاه مونیخ آلمان نیز برقرار شد و بازدید علمی از توده‌های نفوذی الوند همدان و سنگ های دگرگونی سنندج-سیرجان و آتشفشان‌های سهند، خوی و آذربایجان صورت گرفت.

در راستای فعالیت‌های بین المللی،  پژوهشکده یک برنامه بین المللی به یونسکو ارائه داده است و درخواست اخذ کرسی علوم زمین به پژوهشکده علوم زمین را به یونسکو داده است.  که تقریبا موافقت آن گرفته شده است. این اتفاق باب جدیدی در اعتبار علمی‌ ایران باز می‌کند و همانطور که می‌دانید کرسی ترویج علم را سال گذشته، مرکز سیاست‌های علمی‌کشور از یونسکو اخذ نمود.

لک تاکید کرد: کار دیگری که مقدمات آن انجام و قرار است اجرایی شود، همکاری مشترک پژوهشکده با دانشگاه سوربن فرانسه در دو حوزه است. اولین حوزه «تری‌کلاس» است که با موافقت وزارت علوم، اساتید فرانسوی در ایران با 12دانشجوی دکتری در رشته‌های مرتبط با زمین شناسی برنامه بین‌المللی اجرا خواهند نمود. این برنامه مطالعات در ایران صورت می‌گیرد اما دانشجویان به مدت یکسال در فرانسه در 6دانشگاه و آزمایشگاه مشغول به کار می‌شوند مخصوصا در آزمایشگاه‌هایی که امکانات آن، به دلیل تحریم‌ها در ایران وجود ندارد. لازم به ذکر است در حین این آموزش‌ها، آزمایشگاه‌های سازمان از دید فرانسوی‌ها استاندارد سازی می‌شود.همچنین هیچ منابع مالی در این پروژه رد و بدل نمی‌شود و دانشجویان نیز هزینه اقامت در فرانسه را تقبل نموده اند. به نظر می‌رسد تربیت 12 دانشجو و نیروی با تجربه برای آینده سازمان زمین شناسی و کشور بسیار مهم باشد. 

وی ادامه داد: این همکاری قرار بود اجرایی شود که به دلیل شیوع ویروس کرونا در کل جهان و وضعیت فوق‌العاده، فعلا به تعویق ‌افتاده است.

حوزه دوم همکاری با سوربن،پروژه « Perstect » که مشترک بین سازمان زمین شناسی، پژوهشکده و دانشگاه سوربن  است که در این پروژه، نقشه‌های سه بعدی زمین شناسی تهیه می‌شود. 

وی در پایان برنامه‌های پژوهشکده برای سال 99 را تشریح کرد: در سال 99 پروژه های ملی و بین المللی که پیش ترگفته شد، اجرایی می‌شود.  برنامه دیگر که تلاش داریم آن را انجام دهیم کمک به کشور در تولید اطلاعات پایه اکتشافی است. در همین راستا صحبت‌هایی با معاون امور معادن وزارت صمت صورت گرفته و با موافقت ریاست سازمان، قرار شد تا از توان اعضای هیات علمی‌ پژوهشکده که تماما تجربه دو دهه فعالیت در امور زمین شناسی و اکتشاف در دستگاه اجرایی را دارند، در راستای برنامه‌هایی که در نقشه راه توسعه علوم زمین و معدن کشور قرار است اجرایی شود، کمک گرفته شود. عمده برنامه پیش بینی شده در راستای این مهم، تهیه نقشه های ژئوشیمیایی، زمین شناسی و اکتشافات عمومی با دیدگاه پژوهشی است.

به موازات موارد مطرح شده این پژوهشکده در طی سال های اخیر در قالب پروژه های بین المللی حوزه علوم زمین سازمان ملل متحد  و دیگر دانشگاه ها و موسسات پژوهشی  اروپایی و آسیایی از جمله فرانسه ، روسیه ، چین و ژاپن با اجرای برنامه های آموزشی-پژوهشی  مدرن در توسعه زیرساخت، تحقیق و توسعه در منابع تجدید پذیر انرژی  و همینطور آموزش نیروی انسانی متخصص روزآمد در بخش زمین شناسی و معدن کشور  در پیوندی دو سویه با وزارتخانه های صمت و عتف

نقش محوری در طراحی و اجرای برنامه های پژوهشی را دارا بوده است.