عیار توریسم در ایران و ترکیه
شیوع کرونا در سراسر جهان، بازار گردشگری کشورها را به‌شدت تحت تاثیر قرار داده است. کشورهای گردشگرپذیر اطراف ایران همچون ترکیه و امارات که تبدیل به قطب گردشگری جهان طی یک دهه اخیر شده بودند با خسارت‌های فراوانی مواجه شده‌اند.
اگرچه ترکیه براساس شاخص‌های رقابتی در صنعت توریسم در رتبه ۴۳ قرار دارد اما یکی از ۱۰ کشور برتر توریستی جهان است و در سال ۲۰۱۸ رتبه ششم برترین کشورهای گردشگرپذیر را از آن خود کرد. ترکیه در سال ۲۰۱۸ با رشد ۶ درصدی پذیرای ۴۶ میلیون گردشگر خارجی و کسب درآمد ۲۵ میلیارد دلاری حاصل از گردشگری بین‌المللی بوده است. این درحالی است که ترکیه در سال ۲۰۱۹ نیز با رشد ۱۲ درصدی پذیرای بیش از ۵۱ میلیون توریست خارجی بوده و به درآمد ۳۰ میلیارد دلاری دست یافته است. اقتصاد ترکیه طی ۱۰ سال اخیر به درآمدهای حاصل از بازار گردشگری وابسته بوده و به‌طور میانگین حدود ۱۲ درصد از تولید ناخالص داخلی ترکیه به بازار گردشگری تعلق دارد. البته براساس آمار سازمان جهانی گردشگری سهم بازار گردشگری در اقتصاد ترکیه در سال ۲۰۱۹ به ۱۷ درصد نیز رسیده است. در نتیجه آسیب به بازار گردشگری ترکیه آسیب به کل اقتصاد ترکیه است و خسارت‌های بسیاری را برای این کشور به‌وجود می‌آورد. براساس گزارش‌های سازمان جهانی گردشگری با شیوع ویروس کرونا، بازار گردشگری ترکیه طی سه ماه نخست سال ۲۰۲۰ با کاهش ۲۲ درصدی همراه بوده است و این رقم تا پایان ماه آوریل (اوایل اردیبهشت) به منفی ۵۱ درصد رسیده و در مقایسه با مدت مشابه سال ۲۰۱۹ حدود ۵/ ۴ میلیون توریست خارجی خود را از دست داده است.
بازار گردشگری یکی از مهم‌ترین قطب‌های اقتصاد ترکیه محسوب می‌شود که نقش بسزایی در پویایی اقتصاد این کشور ایفا می‌کند. به گونه‌ای که بیش از ۵۴ حوزه صنفی از جمله بخش‌های مواد غذایی، هتلداری، خدمات، خرده‌فروشی و حمل‌ونقل و... در حوزه گردشگری فعالیت کرده و موجبات رشد این بخش را فراهم می‌کند. باتوجه به حجم بالای درآمد بازار گردشگری که در سال ۲۰۱۹ در مجموع نزدیک به ۳۵ میلیارد دلار بوده هدف فعالان گردشگری این کشور برای سال ۲۰۲۰ دستیابی به درآمد ۴۱ میلیارد دلار بوده است. پیش از شیوع کرونا، در ماه ژانویه، ترکیه پذیرای حدود ۲ میلیون گردشگر خارجی بوده که نسبت به مدت مشابه سال ۲۰۱۹ رشد ۱۶ درصدی داشته است، اما بحران کرونا آسیب بسیار جدی به کلیه بخش‌های گردشگری به‌ویژه اشتغال آن وارد کرده است. پذیرش هتلها به کمتر از ۱۰ درصد ظرفیت آنها کاهش یافته است. رزرو هتلها در ماه مارس (اسفند و اوایل فروردین) به کاهش ۵۵ درصدی رسیده است. این در حالی است که این ایام به دلیل عید نوروز ایرانیان و سفر آنها به ترکیه هر ساله با رشد و درآمد بسیاری همراه بوده است. دولت ترکیه به منظور حفاظت و حمایت از مشاغل و جبران خسارت‌های گسترده به این بخش، بیش از ۱۵ میلیارد دلار بسته حمایتی برای مدت سه ماه برای حمایت از بانک‌ها و مشاغل ارائه کرده است. از این مبلغ حدود ۵/ ۱۱ میلیارد دلار معادل ۵/ ۱ درصد از تولید ناخالص داخلی ترکیه به بسته اقدامات مالی و مابقی برای تقویت صندوق اعتباری اختصاص داده شده است. باتوجه به اهمیت بازار گردشگری به لحاظ حجم درآمدی حدود ۵/ ۴ میلیارد دلار از این مبلغ یعنی حدود ۱۳ درصد از درآمد حاصل از گردشگری به بخش توریسم اختصاص دارد و به حمایت از بخش‌های آسیب‌دیده پرداخته است.
امارات نیز اگرچه از نظر منابع و جاذبه‌های فرهنگی و طبیعی رتبه ۱۰۳ در دنیا را دارد اما با سرمایه‌گذاری کلان در زمینه تسهیل و دسترسی به خدمات دیجیتال و تسهیل شرایط برای رشد سرمایه‌گذاری در صنعت توریسم به جایگاه قابل توجهی در اقتصاد گردشگری جهان تبدیل شده است. درآمدهای بازار گردشگری دبی در سال ۲۰۱۸ به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم (حمل‌ونقل و هتلها) حدود ۷۷ میلیارد دلار به ثبت رسیده است و درآمد حاصل از ورود گردشگران بین‌المللی به این کشور بیش از ۲۱ میلیارد دلار بوده است. همچنین در سال ۲۰۱۸ میزان ورود گردشگران خارجی به این کشور با ۲۵ درصد رشد به بیش از ۱۵ میلیون نفر رسید. این در حالی است که در سال ۲۰۱۹ این رقم با ۵ درصد رشد به ۱۷ میلیون گردشگر خارجی رسیده است. همچنین دبی با کسب درآمد ۳۱ میلیارد دلار از ورود گردشگران خارجی به‌عنوان پردرآمدترین شهر جهان در سال ۲۰۱۸ معرفی شده است.
امارات که در سال‌های اخیر یکی از مشهورترین مقاصد توریستی خاورمیانه محسوب می‌شود، سرمایه‌گذاری‌های کلانی برای توسعه این بخش انجام داده که حدود ۸ درصد از کل سرمایه‌گذاری‌ها در این کشور به بازار گردشگری تعلق دارد. این کشور با تدوین یک برنامه ۵ ساله قصد برآن داشت تا هزینه‌ها و سرمایه‌گذاری‌های خود را در بخش توریسم و سفر به طور پیوسته افزایش دهد و در سال ۲۰۲۲ به بیش از ۵۶ میلیارد دلار برساند. همچنین هدف متولیان گردشگری دبی برای سال ۲۰۲۰ جذب ۲۰ میلیون گردشگر خارجی و درآمد ۸۲ میلیارد دلاری است. شرکت هواپیمایی امارات نیز که بزرگ‌ترین شرکت هوایی در خاورمیانه به‌شمار می‌آید در نیمه اول سال ۲۰۱۹ حدود ۲۳۵ هزار دلار کسب درآمد کرده است. این شرکت هواپیمایی هفتگی بیش از ۳۶۰۰ پرواز را از فرودگاه بین‌المللی دبی به بیش از ۱۴۰ شهر در ۸۱ کشور در ۶ قاره جهان انجام می‌دهد. شیوع ویروس کرونا ضربه سهمگینی بر اقتصاد بخش گردشگری این کشور وارد کرده و منجر به تعطیلی برخی هتلها شده و میانگین فعالیت هتل‌های دیگر را به کمتر از ۱۰ درصد رسانده است. همچنین منجر به لغو و تعلیق کلیه پروازها برای سه ماه شده است که خسارت‌های گسترده‌ای را بر صنعت هواپیمایی این کشور وارد کرده است. براساس آمارهای اعلام شده میانگین فعالیت هتل‌های امارات تنها در هفته اول ماه مارس (اسفند) حدود ۲۸ درصد کاهش یافته و درآمدها نیز با رکود ۴۳ درصدی مواجه شده است. شیوع کرونا حتی منجر به لغو نمایشگاه بین‌المللی اکسپو ۲۰۲۰ دبی شده است. امارات برای برگزاری این نمایشگاه با چند میلیارد سرمایه‌گذاری پیش‌بینی پذیرش بیش از ۲۰ میلیون گردشگر برای حضور در این نمایشگاه را داشته است. براساس برآوردهای صورت گرفته این دوره سخت تا چند ماه و احتمالا تا پایان سال ۲۰۲۰ ادامه خواهد داشت و تولید ناخالص داخلی دبی ۵ تا ۶ درصد کاهش خواهد یافت. دولت امارات به‌منظور جبران برخی خسارت‌ها و حمایت از بانک‌ها و کسب و کارها به تدوین یک بسته حمایت مالی ۳۵ میلیارد دلاری برای پشتیبانی از بخش بانکی و اعطای تسهیلات و تزریق نقدینگی به بازارهای مالی اقدام کرده است. این کشور علاوه بر ارائه برخی معافیت‌ها و تسهیلات مالی یک بسته حمایتی ۳۴ میلیارد دلاری برای حمایت از مشاغل بنگاه‌های کوچک و متوسط و نوآور در منطقه دبی نیز ارائه داده است که بخش اعظم آن به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم به بخش گردشگری وابسته است. بسته نجات دولت امارات به بخش گردشگری تقریبا معادل میزان درآمد به‌دست آمده است. بازار گردشگری ایران که در سال ۲۰۱۸ به رشد قابل توجهی در کسب درآمد حاصل از این بازار دست یافته بود در ۹ ماه نخست سال ۲۰۱۹ نیز باتوجه به نوسانات دلار با رشد ۴۰ درصدی در ورود گردشگران خارجی همراه بوده است. در سال ۲۰۱۸ اگرچه ایران با پذیرش ۸ میلیون گردشگر خارجی در رتبه ۸۹ مقاصد توریستی جهان قرار گرفت، اما کسب درآمد ۱۲ میلیارد دلاری با رشد ۳۸ درصدی منجر به قرار گرفتن در رتبه ۳۵ جهان شد. سهم بازار گردشگری در اقتصاد ایران به‌طور میانگین ۵/ ۷ درصد ارزیابی شده است که بنا بر اعلام سازمان جهانی گردشگری در سال ۲۰۱۸ حدود ۵ درصد از تولید ناخالص داخلی کشور به بازار گردشگری تعلق داشت. باتوجه به رکود گردشگری ایران پس از حوادث آبان و دی در سال ۱۳۹۸، متولیان گردشگری ایران به‌منظور جبران این رکود اقدام به برنامه‌های تبلیغاتی پنج ماهه از اسفند سال گذشته در جهت جذب گردشگران خارجی کرده بودند.
اما شیوع کرونا در ایران بازار گردشگری ایران را به رکود و خاموشی کامل رساند و طی چهار ماه نخست سال ۲۰۲۰ با کاهش ۵۱ درصدی مواجه شده و حدود ۵/ ۱ میلیون توریست خارجی خود را از دست داده است. همچنین ضربه سهمگینی به کسب‌و‌کار مشاغل فعال در این بخش وارد کرده است و منجر به تعطیلی و بیکاری بسیاری از فعالان این عرصه شده است. دولت ایران به منظور حمایت از بانک‌ها و کسب و کارهای آسیب‌دیده همانند سایر کشور اقدام به ارائه بسته‌های اقتصادی و مالی کرده است که براساس آن به تدوین بسته مالی ۱۰۰ میلیارد تومانی براساس نرخ دلار ۲۲ هزار تومانی معادل ۵/ ۴ میلیارد دلار اقدام کرده است که در این بین سهم متولیان بخش گردشگری از این مبلغ تنها ۳ درصد یعنی حدود ۱۷۲ میلیون دلار (۳۸۰۰ میلیارد تومان) یعنی تنها ۵/ ۱ درصد از میزان درآمد است که باتوجه به اهمیت بخش گردشگری در اقتصاد کشور این مبلغ تاثیری در رکود اقتصادی و جبران خسارت‌های وارده نخواهد گذاشت. متولیان گردشگری نیز با اعطای وام ۱۲ درصدی به مبلغ ۱۶ میلیون اقدام به حمایت از کسب‌وکارهای کوچک بدون بیمه کرده‌اند که باتوجه به سهم درآمدی ایران از بازار گردشگری این میزان از بسته‌های حمایتی مورد توجه قرار نمی‌گیرد.
