بازار صادراتی خرما از دست می رود؟ / تضعیف صادرات با تکرار مشکلات سلامت محصولات کشاورزی

اقتصادآنلاین - سپیده قاسمی؛ طبق آمار سازمان خواربار جهانی در حال حاضر بیش از یک میلیارد و ۳۵۳ هزار هکتار نخلستان در دنیا وجود دارد که سالانه حدود هشت میلیارد و ۴۶۰ هزار تن خرما از این نخلستان‌ها برداشت و روانه بازارهای داخلی و جهانی می‌شود.

از بین کشورهای تولید کننده خرما در جهان، پنج کشور تولید کننده اصلی خرما که بیشترین سطح زیرکشت و حجم تولید را به خود اختصاص داده‌اند که ایران در رتبه دوم قرار دارد.

مصر با تولید یک میلیون و ۶۹۵ هزار تن در رتبه نخست، ایران با تولید یک میلیون و ۶۶ هزار تن در رتبه دوم، الجزایر با تولید یک میلیون و ۳۰ هزار تن در رتبه سوم ، عربستان با تولید ۹۶۴  هزار تن در رتبه چهارم و کشورهای امارات و عراق و پاکستان به ترتیب با تولید ۶۷۱ ، ۶۱۵ و ۴۹۴ هزار تن در رتبه‌های پنحم تا هفتم قرار دارند. 

وضعیت تولید خرما در ایران

در ایران در ۱۵ استان در سطحی بیش از ۲۵۰ هزار هکتار خرما کشت می‌شود که از میان استان‌های خرماخیز، پنج استان بیش از ۹۹ درصد خرمای کشور را تولید می‌کنند.

از لحاظ سطح زیرکشت، استان سیستان و بلوچستان با حدود ۵۴ هزار هکتار نخلستان در رتبه نخست و استان‌های خوزستان با ۳۵ هزار هکتار ، بوشهر با حدود ۳۴ هزار هکتار، هرمزگان با ۳۳ هزار هکتار، فارس با ۳۱ هزار هکتار و جنوب کرمان با ۳۰ هزار هکتار در رتبه های بعدی قرار دارد.

از لحاظ میزان تولید، استان سیستان و بلوچستان با تولید سالانه بیش از ۲۰۳ هزار تن خرما در رتبه نخست و جنوب کرمان با ۲۰۰ هزار تن، فارس با ۱۶۲ هزار تن، شرق کرمان با ۱۵۱ هزار تن،  بوشهر با ۱۵۰ هزار، خوزستان با ۱۴۸ هزار و هرمزگان با ۱۴۰ هزار تن در رتبه‌های بعدی قرار دارند.

همچنین از نظر میزان عملکرد و حجم تولید محصول در هر هکتار، در بین پنج استان اول، جنوب کرمان با تولید ۶ هزار و ۶۷۰ کیلوگرم خرما در هر هکتار در رتبه نخست و شرق کرمان با  ۶ هزار و ۲۵۶ کیلوگرم، فارس با پنج هزار و ۹۸۳ کیلوگرم ، هرمزگان با پنج هزار و ۳۶۵ و سیستان و بلوچستان با تولید پنج هزار و ۱۳۲ کیلوگرم خرما در هر هکتار در رتبه آخر به لحاظ عملکرد تولید قرار دارد.

پس می‌توان گفت، بیشترین سطح و میزان تولید این محصول در استان‌های کم برخودارتر کشور انجام می‌شود و خرما نقش مهمی در اقتصاد این استان‌ها دارد.

جایگاه ایران در تجارت جهانی خرما

بر اساس اعلام انجمن ملی خرمای ایران، کشور ما با ۵۰۰ میلیون دلار صادرات خرما، دومین صادرکننده این محصول در جهان است. اما به رغم داشتن رتبه دوم جهانی صادرات خرما، ارزش صادراتی هر کیلوگرم خرمای ایران در سطح بسیار پایینی قرار دارد و درآمد کشور از آن در برابر دیگر کشورهای که تولید خرما در حجم بسیار کمتر دارند تامل برانگیز است.

به طور مثال به گزارش سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (FAO) ، کشوری نظیر تونس که سهم اندکی در تولید جهانی خرما دارد، از صادرات خرما بیش از هفت برابر درآمدی ارزی کشور مصر به‌عنوان بزرگترین صادرکننده خرمای جهان، چهار برابر امارات، سه برابر ایران و ۲ برابر عربستان را داشته است.

شاید یکی از مهمترین دلایل ارزش پایین صادراتی خرمای کشور به رغم رتبه جهانی بالا در تولید و صادرات، خروج فله‌ای این محصول از کشور باشد.

به گفته کارشناسان؛ در حال حاضر حدود ۹۰ درصد خرمای صادراتی ایران به صورت فله و بدون بسته‌بندی و فرآوری و با ارزش افزوده پایین به بازارهای جهانی عرضه می‌شود.

ادامه صادرات فله‌ای خرما موجب شده، جایگاه جهانی ایران متزلزل شود و این امر طی ۲ سال اخیر بیشتر مشهود است.

حالا با تکرار بازپس فرستاده شدن محصولات کشاورزی از سوی کشورهای هدف صادراتی، زنگ خطر برای بازار صادراتی خرمای کشور که منبع درآمد استان‌های کم برخودار است، بیش از گذشته به صدا درآورده است و کارشناسان نسبت به مخاطراتی که بازار صادراتی این محصول را تهدید می‌کند هشدار می‌دهند.

شرایط کنونی تهدیدی برای بازار جهانی خرمای کشور است

مسعود لطیفیان، عضور هیأت علمی سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، در گفت و گو با اقتصاد آنلاین درباره مخاطراتی که بازار جهانی خرمای ایران را در شرایط کنونی تهدید می‌کند، گفت: اگرچه تجارت خرما به کشورهای مختلف همواره یک فرصت و ظرفیت ایده‌آل برای ما است، اما این فرصت مخاطرات زیادی نیز دارد.

وی ادامه داد: چالش‌های جدی اقتصادی در بازار صادراتی خرمای ایران وجود دارد و اگر برنامه ریزی صحیحی انجام نشود تحت تاثیر فضای سیاسی این بازار یا به کلی حذف می‌شود و یا جبران آن به راحتی صورت نمی‌گیرد.

لطیفیان مهمترین مخاطراتی که بازار صادراتی این محصول را تهدید می‌کند را اینگونه تشریح کرد: "قانون حداقل استفاده از آفت کشهای شیمیایی" از منظر جامعه ذینفعان که در اکثر جوامع بین المللی از قوانین پایه حفظ نباتات است، هنوز در ایران به روز رسانی و به طور کامل اجرایی نشده است. این الزام را می توان تحت عنوان "قانون عملکرد خوب برای حفاظت از گیاهان" در تولید خرمای کشورمصوب نمود و استانداردهای آن را براساس ضوابط مورد قبول کشورهای مقصد صادراتی در ابتدای شروع فصل زراعی جدید در نخلستانهای کشور عملیاتی نمود.

وی تصریح کرد: بازرگانان خرمای ایران برای اطمینان شرکای تجاری خود نیاز به سیستم‌‎های بهداشت گیاهی قوی دارد که اطمینان دهد که محصولات خرمای ایران با آفاتی همراه نخواهد بود که به اقتصاد یا محیط زیست کشور وارد کننده آسیب برساند. بروز رسانی تکنولوژیهای تشخیص بهداشت خرما و تضمینهای بهداشتی و صدور گواهینامه کشور مطابق استاندارد بین المللی، مسیرهای تجارت خرما را هموارتر خواهد کرد و مخاطرات تجارت این محصول کمتر می‌شود. برقراری موفقیت آمیز الزامات سیستم  IPPC ePhyto به عنوان سیستم بین المللی برای تبادل اطلاعات الکترونیکی از نکات کلیدی و مجهز نمودن نظام صدور بهداشت گیاهی محصولات صادراتی به تکنولوژیهای تشخیص روز دنیا در جلوگیری از مخاطرات تجارت خرما است.

لطیفیان با تاکید بر اینکه کشورهای واردکننده خرما به طور روز افزون برای مسائلی همچون کیفیت، بهداشت و ایمنی مواد غذایی که می‌خورند، اهمیت بیشتری قایل می‌شوند، افزود: تضمین کیفیت و سلامت خرمای صادراتی به عنوان مساله ای کلیدی برای رقابت در صحنه تجارت این محصول حایز اهمیت است. بنابراین برنامه ریزی مدیریت ریسک تجارت خرما برای تمامی کسانی که در زنجیره تولید تا صادرات آن دخیل هستند، از نخلدارن گرفته تا  فروشندگان، توزیع کنندگان، شرکت های حمل و نقل و صادرکنندگان در قالب نخلداری قراردادی به عنوان نیازی اساسی به حساب می آید.

بر اساس این گزارش، علاوه بر به کارگیری این توصیه‌ها برای بهبود شرایط بازار جهانی خرمای ایران، می‌توان تجربه کشورهای پیشگام در حوزه صادرات خرما از جمله تونس و مصر را الگو قرار داد و روش‌های آن ‌ها برای افزایش ارزش افزوده محصول خرما، توسعه صنعت بسته‌بندی و فرآوری این محصول را به کار بست.