سیاست‌ هایی که دوازدهمین تولیدکننده تخم مرغ جهان را زمین زد / علت نابه‌سامانی در بازار تخم مرغ چیست؟

اقتصاد آنلاین _ سیده زهرا محمودی؛  در این روزها نابه‌سامانی در بازار مواد غذایی و کالاهای اساسی جولان می‌دهد و تمام بازارها را مورد هدف آسیب‌های خود قرار داده و اکنون هم به بازار تخم مرغ رسیده و شاید بهتر باشد بگوییم به این بازار برگشته است؛ چرا که بازار تخم مرغ هم از بازارهایی است که بیش از 2سال، با وضعیتی آشفته دست و پنجه نرم می‌کند و این آشفتگی فعالان صنعت را زمین زده است.

در روزهای اخیر اخبار زیادی منتشر شده و نگرانی‌هایی نیز در خصوص کمبود و افزایش قیمت مرغ و تخم‌مرغ وجود دارد؛ یکی از فعالان این حوزه علت افزایش قیمت را کمبود مرغ اعلام کرده بود؛ به گفته این فعال، در نتیجه کمبود مرغ، تخم‌مرغی نیست و این موضوع به افزایش قیمت تخم مرغ دامن زده است.

از سویی دیگر تولیدکنندگان تخم‌مرغ بیان می‌کنند که بسته بودن بازارگاه، یکی از عوامل افزایش قیمت است؛ در مقابل، بسته بودن بازارگاه از سوی وزارت جهاد تکذیب شده و یکی از مسئولان این سازمان اذعان دارد که بازارگاه هیچ وقت بسته نمی‌شود؛ تنها تولیدکننده‌ای که سهمیه خود را گرفته، امکان گرفتن سهمیه اضافه ندارد؛ البته همانطور که گفته شد، مساله تخم مرغ، مساله امروز و دیروز نیست و پیش از مساله نهاده، بازارگاه و... نیز تولیدکنندگانش با مشکلات زیادی درگیر بودند.

ارز 4200تومانی نهاده‌های دامی و تمام مشکلاتی که این ارز در بازار نهاده‌های دامی به وجود آورد، نظارت‌ها و یا به عبارتی دخالت‌های بیهوده، ممنوعیت صادرات، تنظیم‌گری‌های دولت در این بازار، مانع‌تراشی بر سر راه تولیدکننده، قیمت‌گذاری دستوری، وضع تعرفه‌های بالا بر صادرات و... از جمله مسایلی است که بازار تخم مرغ را به یکی از آشفته‌ترین بازارها بدل کرده و ایران را از کشوری که روزی دوازدهمین تولیدکننده تخم مرغ در جهان بود، به این وضعیت رسانده است.

بازاری که از شهریور97 رنگ آرامش ندید

مشکلات مرغداران به طور جدی، از شهریور ماه سال97 آغاز شد؛ در آن زمان صادرات برخی از کالاهای اساسی ممنوع شد که تخم مرغ هم در بین این کالاها وجود داشت؛ ممنوعیت صادرات در آن زمان مساوی شد با رفتن آرامش از این بازار. البته ممنوعیت صادرات یک طرف ماجرا بود و در طرفی دیگر نیز آشفتگی بازار نهاده‌های دامی، به مشکلات این بازار دامن زد و چنین وضعیت اسفباری را برای این بازار ایجاد کرد.

صادراتی که بازیچه شد

همانطور که گفته شد، مشکلات در بازار تخم مرغ، از ممنوعیت صادرات آغاز و سپس به مسایل بحرانی‌تر رسید. ممنوعیت صادرات در پاییز و زمستان97، وضعیت مشخصی نداشت؛ یک روز برداشته می‌شد و روزی دیگر ممنوع بود؛ در آن زمان قیمت گوشت نیز افزایش داشت که این افزایش قیمت گوشت مساوی شد با افزایش مصرف تخم مرغ؛ در این شرایط کاهش تولید را هم شاهد بودیم و تقریبا از آنجا بود که مشکل در این بازار جدی شد ولی دولت به جای رها کردن بازار، هر روز بیش از قبل به آن وارد شد و شرایطی این چنینی را در بازار تخم مرغ رقم زد.

در اسفند 97 و فروردین 98، دولت به منظور تنظیم بازار و عدم افزایش قیمت در شب عید، بار دیگر وارد این بازار شد و صادرات را ممنوع کرد و این تصمیمات عجیب و ناگهانی مرغداران را به سطوح آورده بود و پیش‌بینی بازار را برایشان دشوار ساخت. سال97 به پایان رسید و صادرات تخم مرغ، عدد صفر را ثبت کرد و هیچ صادراتی رسمی در آن سال برای تخم مرغ صورت نگرفت.

با آغاز 98 نیز در یک ماه اول به صورت رسمی صادرات ممنوع بود و تولیدکنندگان اجازه صادرات تخم مرغ تولیدی خود را نداشتند؛ این در حالی بود که در فروردین98 تقریبا هر روز تولید مازاد داشتیم و تولید مازاد نیز افت قیمت شدید را به دنبال داشت و افت قیمت هم تنها ضرر و زیان تولیدکننده بود؛ اما صادرات آزاد نشد و در آن ماه تولیدکنندگان نتوانتسند حتی یک تخم مرغ صادر کنند. بالاخره پس از چند ماه صادرات در اردیبهشت98 آزاد شد؛ البته تنها در صحبت و در عمل صادرات متوقف شده بود و در این بین تولیدکننده بود که قربانی سیاست‌های غلط می‌شد.

تخم مرغ حتی به قیمت مصوب هم نرسید

در خرداد ماه دولت به بازار تخم مرغ ورود و اعلام کرد که مازاد تخم مرغ را از بازار جمع خواهد کرد؛ اما این مساله قطعا نمی‌توانست مرهمی بر این بازار باشد. در نهایت صادرات تخم مرغ برای مدتی بسیار کوتاه آزاد شد و در همان زمان کوتاه تا نیمه مرداد ماه حدود 10هزار تن تخم مرغ صادر شد؛ اما مشکل مازاد تولید حل نشد و تولید آنقدر بالا بود که قیمت تخم مرغ حتی به قیمت مصوب هم نمی‌رسید.

البته آزادسازی صادرات تخم مرغ بازهم همیشگی نبود و دوباره در شهریور ماه زمزمه‌های ممنوعیت به گوش می‌رسید و فعالان در نامه‌های متعدد خواستار آزادسازی ممنوعیت صادرات بودند؛ علی رغم تمام این درخواست‌ها، در مهر ماه خبر توقف صادرات به طور رسمی منتشر شد و تا اینجای سال تنها 13هزار تن تخم مرغ صادر شده بود و از این میزان صادرات، 10هزار تن مربوط به حدود یک ماه بود؛ سیاست‌های اشتباه دولت بالاخره کار خود را کرد و تخم مرغ ایران به دلیل شرایط ناپایدار، مشتریانش را از دست داد و کشورهای دیگر جایگزین ایران در این صنعت شدند.

همه این‌ اتفاقات افتاد؛ اما دولت بازهم دست از سیاست اشتباهش برنداشت و واردات و صادرات تخم مرغ یک روز آزاد بود؛ روز دیگر ممنوع و در عمل آن یک روز ممنوعیت، اجازه صادرات در روزی که آزاد بود هم نمی‌داد؛ چرا که دیگر هیچ مشتری‌ای برای تخم‌مرغ‌های صادراتی ایران وجود نداشت.

مشکلات نهاده‌های دامی هم وارد شد و بازار تخم مرغ را فلج کرد

مرغداران در جدال برای حل مساله صادرات بودند که در دی ماه98، سیل مشکلات ارز ترجیحی و نهاده‌های دامی هم بر سر این صنعت خراب شد و مرغداران در تامین نهاده مورد نیاز خود با مشکل مواجه شدند. مشکل تامین نهاده‌های دامی از این قرار بود که این نهاده‌ها مشمول ارز ترجیحی بود و به دلیل رانت و فساد ایجادشده ارز، مرغداران در تامین نهاده مشکل داشتند و مجبور بودند نهاده را با قیمت بالا از بازار آزاد خریداری کنند که در نتیجه قیمت محصول نهایی یعنی مرغ، تخم مرغ، گوشت و... افزایش ‌یافت.

 در نتیجه در این بازار هم مانند مرغ و... با افزایش قیمت مواجه شدیم؛ اما با افزایش قیمت همه چیز بر سر صادرات خراب شد و وزیر جهاد کشاورزی در شهریور99، صادرات را عامل افزایش قیمت تخم مرغ عنوان کرد! برخی دیگر نیز کمبود و گرانی تخم مرغ را در نتیجه جوسازی مجازی می‌دانستند. البته معاون وزیر جهاد کشاورزی در بهمن ماه99، عامل گرانی را نبود نظارت عنوان کرد؛ یعنی عامل مشکلات همه چیز عنوان می‌شد جز آنچه دلیل اصلی.

این مسایل به جایی رسید که وزیر صمت و جهاد در دادسرای دیوان محاسبات حاضر شدند تا به تبیین مسایل بپردازند و در این جلسه، عدم هماهنگی عامل نابه‌سامانی در بازار عنوان شد. حال در این روزها هم شاهد مساله عدم صادرات هستیم و هم مشکل در تامین نهاده‌های دامی، هنوز مرغداران را رها نکرده است. حدود یک ماه پیش نیز کاهش 15روزه تعرفه صادرات ابلاغ شد که این مصوبه هم حدود 11روز بعد از ابلاغ به تصویب رسید و عملا دردی از مرغداران دوا نکرد.

جبران اشتباهاتی که دیگر آسان نیست

باتوجه به آنچه گفته شد، بیش از دو سال است که مشکلات زیادی گریبانگیر این بازار شده است؛ مشکلاتی که ریشه همه آن‌ها به دخالت دولت باز می‌گردد و دولتی که حاضر نیست بپذیرد حضور همه جانبه‌اش در این بازار عامل مشکلات است. شاید اگر در همان ابتدا دولت دست از ممنوعیت صادرات برمی‌داشت، امروز شاهد چنین وضعیتی در بازار تخم مرغ نبودیم؛ اما نه تنها این کار را نکرد بلکه در زمان آزادسازی صادرات هم تعرفه را افزایش داد؛ البته که افزایش تعرفه‌ها آنقدر هم مشکل آفرین نبود؛ زیرا دیگر بازاری برای صادرکنندگان در خارج از مرزها وجود نداشت و اینکه تعرفه صادرات چه قدر باشد، آنقدر هم تفاوت ایجاد نمی‌کرد.

در مساله نهاده‌های دامی هم بیش از یک سال است که همه فعالان این صنعت، خواستار حذف ارز ترجیحی هستند؛ اما دولت بر این ارز اصرار دارد و با وجود تمام مشکلاتی که ارز ترجیحی ایجاد کرد، هنوز هم حاضر به حذف آن نیست و در نتیجه هر روز یک بازار به بازارهای آشفته اضافه می‌شود و ضرر و زیان آن تنها به تولیدکننده و مصرف‌کننده خواهد رسید.

شرایط تولید در تمام بازارها آنقدر نابه‌سامان شده که بسیاری از تولیدکنندگان دیگر افق روشنی برای تولید ندارند و تولید را رها کرده‌اند. تداوم شرایط و ادامه دخالت‌های دولتی، باقی تولیدکنندگان را نیز از دور تولید خارج خواهد کرد. به بیان دیگر ممکن است تداوم این سیاست‌های غلط دیگر جایی برای جبران اشتباهات و یا حتی اشتباه جدید باقی نگذارد؛ حال باید دید سیاست جدید دولت چیست و آیا بازهم به تخریب و نابودی ادامه خواهد داد یا بالاخره می‌پذیرد که حضورش در بازارها تا چه حد مشکل آفرین شده و دست از سیاست‌های اشتباهش برمی‌دارد.