استارتاپ‌ها پرچم‌دار شرکت‌های دانش‌بنیان
امروزه فعالیت‌های دانش‌محور و مبتنی‌بر علوم پیشرفته، کشورهای توسعه‌یافته و درحال توسعه را بر آن داشته تا با حرکت در این مسیر، سرعت رشد و توسعه اقتصادی خود را دوچندان کنند. تجربه کشورهای موفق در این عرصه نشان میدهد که نخستین پیامد فعالیت‌های دانش‌بنیان، رشد اقتصادی است تا جایی که فعالیت‌های دانش‌بنیان سهم مهمی از بازار اقتصادی جهان را به خود اختصاص داده‌اند.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از فرهیختگان، درواقع کشورها درصورتی که بر پایه دانش و برخوردار از شهروندان دانشی باشند، به‌خوبی قادرند در مدار توسعه پایدار به حرکت و رشد پرشتاب خود ادامه دهند و نقش اساسی را در پیشبرد اهداف اقتصاد دانش‌بنیان به عهده بگیرند. ناگفته نماند که برای حرکت به سوی اقتصاد دانش‌بنیان باید سیاستگذاری درستی برای ایجاد، کارایی، گسترش و تداوم شرکت‌های دانش‌بنیان اتخاذ شود؛ اقدامی که معمولا در راس امور اقتصادی کشورهای موفق در این زمینه صورت می‌گیرد.
3 دهه فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان
بیش از سه دهه است که از ورود عبارت «دانش‌بنیان» به ادبیات علمی و اقتصادی کشور می‌گذرد. طی دو دهه اخیر اهمیت فعالیت‌های متکی بر دانش و تاثیر آن بر رشد و توسعه اقتصادی کشور برای سیاستگذاران این بخش، محرز شده است و درنتیجه تلاش و تاکید قشر دانشگاهی بر این بوده تا با نهادینه شدن فعالیت‌های دانش‌بنیان، تحولی اساسی و عمیق در بخش‌های مختلف کشور ایجاد شود.
پایه و اساس شرکت‌های دانش‌بنیان و محصولات و خدمات آنها براساس تکنولوژی و روش تولید محصولات یا خدمات آنهاست. از سال 85 و با ایجاد معاونت علمی و فناوری، ذیل نهاد ریاست‌جمهوری ایران، توجه به فعالیت‌های دانش‌بنیان شکل جدی‌تری به خود گرفته و خط‌مشی استفاده از دانش و تکنولوژی‌های برتر، جهت‌دهی شده است. یکی از مهم‌ترین اهداف این نهاد، توسعه «اقتصاد دانش‌بنیان» از طریق هماهنگی و هم‌افزایی بین‌بخشی و بین‌دستگاهی، ارتقای ارتباط «دانش» با «صنعت» و «جامعه»، تسهیل تبادلات بین بخش‌های عرضه و تقاضای فناوری و نوآوری و تجاری‌سازی دستاوردهای فناوری و نوآوری و توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان عنوان شد تا جایی که شکل‌گیری شرکت‌های دانش‌بنیان با شتاب بسیار زیادی ادامه پیدا کرد.
فعالیت 4 هزار و 559 شرکت دانش‌بنیان
طبق آمار منتشرشده از سوی معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری، از سال 94 تاکنون 4 هزار و 559 شرکت دانش‌بنیان مورد تایید کارگروه ارزیابی و تشخیص صلاحیت شرکت‌ها و موسسات دانش‌بنیان قرار گرفته است. این شرکت‌ها در 9 دسته فناوری شامل فناوری زیستی، دارو و فرآورده‌های پیشرفته حوزه تشخیص و درمان، فناوری مواد پیشرفته و محصولات مبتنی‌بر فناوری‌های شیمیایی، ماشین‌آلات و تجهیزات پیشرفته و نرم‌افزارها و سامانه‌های تخصصی مربوطه، وسایل، ملزومات و تجهیزات پزشکی، سخت‌افزارهای برق و الکترونیک، لیزر و فوتونیک، فناوری اطلاعات و ارتباطات و نرم‌افزارهای رایانه‌ای، خدمات تجاری‌سازی و محصولات پیشرفته سایر حوزه‌ها مجوز فعالیت دارند.
براساس آمار به‌دست‌آمده، تنها در سال 97 و 6 ماهه نخست سال 98، تعداد ۲۴۹۶ شرکت دانش‌بنیان از سوی کارگروه ارزیابی و تشخیص صلاحیت شرکت‌ها و موسسات دانش‌بنیان، تایید شده است. بیشترین تعداد شرکت تاییدشده، مربوط به بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات و نرم‌افزارهای رایانه‌ای است. درحالی که کمترین تعداد شرکت دانش‌بنیان که از سوی کارگروه مذکور، تاییدیه دریافت کرده است، بخش فناوری خدمات تجاری‌سازی است. شرکت‌های دانش‌بنیان در حوزه خدمات، زیرمجموعه‌های متعددی دارند که شامل خدمات تجاری‌سازی، خدمات شتاب‌دهی کسب‌وکار و خدمات سیاستگذاری است.
نکته حائز اهمیت اینکه شرکت‌های دانش‌بنیان در بخش خدمات سیاستگذاری قادر به تدوین اسناد و برنامه‌‌‌های توسعه‌ای کشور هستند. این مهم میتواند دستاوردهای بسیار ارزشمندی برای توسعه اقتصادی، اجتماعی و شهری کشور به همراه داشته باشد.
قرارگیری شرکت‌های دانش‌بنیان در 4 گروه
شرکت‌های دانش‌بنیان براساس مزیت‌هایی که از آن برخوردارند، به چهار دسته «دانش‌بنیان نوپای نوع یک»، «دانش‌بنیان نوپای نوع دو»، «دانش‌بنیان تولیدی نوع یک» و «دانش‌بنیان تولیدی نوع دو» تقسیم می‌شوند. در ابتدا، شرکت‌های دانش‌بنیان نوپا شرکت‌هایی بودند که عمر آنها کمتر از سه سال بود، اما با تغییر آیین‌نامه ارزیابی شرکت‌های دانش‌بنیان، شرکت‌هایی که درآمدی نداشته یا فاقد اظهارنامه مالیاتی بودند، در زمره شرکت‌های دانش‌بنیان نوپای نوع یک قرار گرفتند. مضاف‌بر اینکه محصول این شرکت‌ها باید به مرحله تولید رسیده یا حداقل در حد نمونه آزمایشگاهی ساخته شده باشد.
شرکت‌های دانش‌بنیان نوپای نوع دو نیز شرکت‌هایی هستند که تمام مزایای شرکت‌های دانش‌بنیان نوپای نوع یک به غیر از معافیت مالیاتی را دارند. طبق تعریف شرکت‌های دانش‌بنیان تولیدی، این شرکت‌ها در گذشته به شرکت‌هایی گفته می‌شد که عمر آنها بیشتر از سه سال بود و علاوه‌بر اینکه از نظر فنی بررسی می‌شدند، از نظر مالی نیز مورد بررسی قرار می‌گرفتند. همچنین ضروری است که حداقل 50 درصد از فروش آخرین اظهارنامه مالیاتی این شرکت‌ها دستاورد محصول دانش‌بنیان این شرکت‌ها باشد. اما شرکت‌های دانش‌بنیان صنعتی(تولیدی نوع دو) از معافیت مالیاتی برخوردار نبودند. درواقع شرکت‌هایی که محصولات‌شان به مرحله تولید رسیده و این محصول علاوه‌بر داشتن طراحی مبتنی‌بر تحقیق و توسعه، باید از سطح فناوری نسبتا بالایی برخوردار بوده و مشمول فهرست کالا و خدمات دانش‌بنیان سطح دو باشند، در زمره این گروه قرار می‌گیرند.
اشتغالزایی 300 هزار نفری دانش‌بنیان‌ها
شکل‌گیری شرکت‌های دانش‌بنیان در ایران از ابتدا تاکنون زمینه اشتغال بیش از 300 هزار نفر را ایجاد کرده است. طبق اعلام معاونت فناوری ریاست‌جمهوری، شرکت‌های دانش‌بنیان در سال 97 بیش از 20 میلیارد دلار کالا به فروش رسانده‌اند. این درحالی است که درآمد حاصل از فروش کالاهای دانش‌بنیان برای شرکت‌ها، در سال 96 حدود 15 میلیارد دلار بوده است. برآوردها نشان میدهد شرکت‌های دانش‌بنیان ایران، از ابتدای شکل‌گیری تا پایان سال 97 رقمی معادل 6 هزار میلیارد تومان فروش داشته‌اند.
افزایش چشمگیر فعالیت‌های دانش‌بنیان که در قالب شرکت‌های مختلف انجام می‌شود، همچنین موجب شده رتبه جهانی ایران در اقتصاد دانش‌بنیان در چهار سال گذشته 55 رتبه بهبود یابد. 70 درصد از این شرکت‌ها را استارتاپ‌ها تشکیل می‌دهند.
تمرکز ۱۲۱۸شرکت دانش‌بنیان در پایتخت
اهمیت شکل‌گیری شرکت‌های دانش‌بنیان و نقش آنها در توسعه و رشد همه‌جانبه کشور، امری بدیهی است. اما در شکل‌گیری این شرکت‌ها توجه به مواردی که موجب اعتلای فعالیت‌های آنها می‌شود نیز ضروری به نظر می‌رسد. توجه به ظرفیتهای منطقه‌ای کشور و راه‌اندازی شرکت‌های دانش‌بنیان براساس ظرفیتهای موجود در هر استان، بی‌تردید میتواند دستیابی به اهداف از پیش‌تعیین‌شده این شرکت‌ها را تسریع کند. آمار به‌دست‌آمده از تعداد شرکت‌های دانش‌بنیانی که در سال‌های 97 و 6 ماهه نخست 98 مورد تایید قرار گرفته‌اند، نشان میدهد که پراکندگی این شرکت‌ها در سراسر کشور یکسان نیست.
برای مثال بیشترین تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان با هزار و 218 شرکت در استان تهران متمرکز است. درحالی که در دو استان مازندران و اراک، تنها دو شرکت دانش‌بنیان، طی مدت مذکور مورد تایید قرار گرفته است. بر کسی پوشیده نیست که استان اراک، به‌عنوان قطب صنعتی کشور شناخته می‌شود و از آنجایی که پیوند صنعت و فناوری‌های دانش‌بنیان، زمینه رشد تولید و درنتیجه رشد اقتصادی را فراهم می‌کند، به نظر می‌رسد بخش آموزش عالی در این استان میتواند با استفاده از این ظرفیت، فعالیت‌های دانش‌بنیان را با فعالیت‌های صنعتی همسو سازد. البته توجه به اهمیت این موضوع مختص به استان مرکزی نیست بلکه همه استان‌های کشور، ظرفیت‌ها و پتانسیل‌هایی در اختیار دارند که همگام‌سازی آن با فناوری‌های دانش‌بنیان نیازمند بسترسازی و حمایت همه‌جانبه از نخبگان و فعالان این بخش است. نگاهی به نمودار ضمیمه این گزارش به‌خوبی گویای این نکته است که سهم هر استان از شرکت‌های دانش‌بنیان درسال 97چه میزان بوده است.
ناگفته نماند که بررسی ظرفیتهای هر استان و تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان در این استان‌ها موضوع مهمی است که سعی خواهد شد در گزارش‌های آتی مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد.
