فروش آنلاین دارو قانونی است؟
آیا فروشگاه‌های آنلاین حق فروش آنلاین داروهای بدون نیاز به نسخه و مکمل‌ها و تجهیزات پزشکی را دارند؟ این پرسش دوگانه جدیدی در فضای سیاست‌گذاری فروش دارو در کشور ایجاد کرده است.
این تضاد دیدگاه در مورد فروش آنلاین در زمانی اتفاق می‌افتد که پیش از این وزارت بهداشت با برخی از دیگر جنبه‌های دیجیتالی شدن فرآیندهای پزشکی هم مخالفت کرده بود. سال گذشته و پس از رشد پاندمی کرونا، وزارت بهداشت جلوی سایت‌هایی که خدمات تست را انجام می‌دادند گرفت، همچنین در زمستان سال گذشته موضوع فروش آنلاین دارو توسط اسنپ با مخالفت وزارت بهداشت مواجه شده بود.
وزارت بهداشت سال‌ها قبل دستورالعملی برای فروش آنلاین دارو صرفا توسط داروخانه‌ها تدوین کرده بود و حالا چندین داروخانه مجوز فروش آنلاین را هم دریافت کرده‌اند، با این حال وزارت بهداشت حتی جلوی فروش آنلاین این داروخانه‌ها در بستر مارکت پلیس را هم گرفته است. این درحالی است که در موج جدید کرونا نیاز به خرید آنلاین اقلام دارویی وبهداشتی بیش از پیش احساس می‌شود.
دیدگاه‌های مختلف فروش آنلاین دارو
هفته پیش کیانوش جهانپور سخنگوی سازمان غذا ودارو در توییتی با فروش هرگونه دارو به‌صورت آنلاین مخالفت کرده بود. او گفته بود: فروش دارو در هیچ داروخانه آنلاینی مجاز نیست. فروش اقلام غیر دارویی قابل فروش درداروخانه آنلاین هم در فروشگاه‌های آنلاین مجاز نیست کما اینکه سوپرمارکت محله هم داروخانه نیست!
مدیرعامل دیجی‌کالا در توییتی در پاسخ به وی نوشت: چه اشکالی دارد داروخانه‌هایی که مجوز داروخانه آنلاین را دارند تحت ضوابط سازمان غذا ودارو و با رعایت تمام استانداردهایی که وجود دارد این اقلام را (در پلت‌فرم‌هایی مثل دیجی‌کالا) به فروش برسانند؟ این مدل عرضه با اصول موردنظر سازمان غذا و دارو منافاتی ندارد، اگرچه به تدوین دستورالعمل‌های جدیدو به روز منطبق بر تحولات فناورانه نیاز دارد.
محمد پاک مهر نایب‌رییس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس نیز در واکنش به صحبت‌های سخنگوی سازمان غذا و دارو مبنی بر ممنوعیت فروش غیردارویی در پلت‌فرم‌های آنلاین در گفت‌وگو با خبرگزاری مهر گفت که هیچ ممانعت قانونی برای فروش و عرضه کالاهای غیردارویی و تجهیزات پزشکی در فروشگاه‌های اینترنتی وجود ندارد و مردم می‌توانند از این ظرفیت استفاده کنند. او در این‌باره توضیح داد: «ضرورتی ندارد که مردم برای تهیه کالاهای سلامت محور حتما به داروخانه‌ها مراجعه کنند، فروشگاه‌های آنلاین و خدمات الکترونیک توسعه پیدا کرده و می‌توان در منزل سفارش داد و تهیه کرد. البته این فروشگاه‌ها باید کیفیت و استاندارد این محصولات را هم تضمین کنند. ضمن اینکه خرید اینترنتی می‌تواند باعث کاهش ترافیک و هزینه‌ها شده و حتی خرید با قیمت پایین‌تری انجام شود و در شرایط کرونایی کشور تهیه داروهای بدون نسخه و تجهیزات پزشکی از فروشگاه‌های اینترنتی موهبتی محسوب شده و عالی است و حتی خانواده خودم هم از این ظرفیت استفاده حداکثری می‌کنند.»
پاکمهر با اشاره به اینکه امکان تهیه برخی داروها بدون نسخه پزشک وجود ندارد، اظهار کرد: تهیه برخی داروهای غیرنسخه‌ای از طریق فروشگاه‌های آنلاین امکان پذیر است و می‌توان از طریق تاکسی‌های اینترنتی آن را در منزل دریافت کرد؛ چرا نباید از توسعه این بخش حمایت کرد؟ نایب‌رییس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس ادامه داد: «ممکن است برخی تجهیزات پزشکی با ارز ۴۲۰۰ تومانی وارد کشور شده باشند یا اینکه هیات امنای ارزی حمایت اعتباری از واردات این نوع خاص از تجهیزات پزشکی را دارد و عملا واردات این تجهیزات با ارز دولتی و ارز ترجیحی صورت می‌گیرد که باید برای توزیع آن وزارت بهداشت کنترل و نظارت لازم را داشته باشد. واردات از سوی وزارت بهداشت صورت می‌گیرد و توزیع آن هم در انحصار آنها است اما خرید سایر تجهیزات و محصولاتی که نیاز به دستور پزشک ندارد، چه از طریق داروخانه‌ها باشد و چه از طریق فروشگاه‌های آنلاین هیچ مشکلی ندارد ولی خرید آنلاین سهولت بیشتری برای خانواده‌ها دارد.»
مجتبی رضاخواه، رییس فراکسیون اقتصاد دیجیتال مجلس نیز درباره میزان حمایت دولت از فروشگاه‌های آنلاین به منظور عرضه داروهای بدون نسخه و فروش تجهیزات پزشکی گفت که موضوع عرضه دارو در فروشگاه‌های آنلاین با فروش تجهیزات پزشکی متفاوت است و هدف از عرضه داروهای بدون نسخه یا فروش تجهیزات پزشکی در فروشگاه‌های آنلاین آن است که بتوانیم خدمات بهتری را به‌صورت عمومی ارائه کنیم.
او به خبرگزاری فارس گفت: داروهایی که در فروشگاه‌های آنلاین کشورهای خارجی به فروش می‌رسد، داروهایی هستند که نیاز به تجویز نسخه پزشک نداشته و در حقیقت داروهای عمومی محسوب می‌شود، مثل قرص سرماخوردگی که البته خرید این دست داروها از فروشگاه‌های آنلاین هم مجاز است که ماهم می‌توانیم از این شیوه و ظرفیت فروشگاه‌های اینترنتی در کشورمان استفاده کنیم. وی افزود: «ممکن است در فروشگاه‌های آنلاین عرضه‌کننده دارو این موضوع مطرح شود که آن فروشگاه باید مسوولیت کیفیت و تاریخ ساخت آن دارو را بپذیرد که البته این کار سازوکار خودش را دارد.»
رضاخواه با بیان اینکه اگر بتوانیم از ظرفیت فروشگاه‌های آنلاین عرضه داروهای بدون نسخه، کالاهای غیردارویی و فروش تجهیزات پزشکی در قالب و بستر نسخه الکترونیک استفاده کنیم، امکان رصد بسیاری از امورات پزشکی افراد امکان‌پذیر است، گفت: «نسخه الکترونیک در بسیاری از کشورها از ابزارهای فناوری و اطلاعات برای ارائه خدمات بهتر در حوزه سلامت به مردم است، این درحالی است که تمامی نسخه‌ها در آن کشورها الکترونیک است و پزشکی که این کار را انجام می‌دهد نسخه را به بیمارش نمی‌دهد و این کار را به‌صورت آنلاین و الکترونیک برای یک داروخانه‌ای که بیمار آدرس آن را اعلام می‌کند، ارسال می‌کند و وقتی به آن داروخانه مراجعه کنیم متصدی آن دارو را آماده کرده و تحویل می‌دهد اما نکته مهم آن است که در این فرآیند همه چیز قابلیت ثبت و رصد دارد و می‌توانیم از ابتدا تا انتهای عمر داروهایی که نیازمند تجویز پزشک است را رصد کنیم.»
سابقه برخورد با استارت‌آپ‌ها در عرصه بهداشت و درمان
برخورد بخش بهداشت و درمان با استارت‌آپ‌های این حوزه سال گذشته هم خبرساز شده بود. تابستان سال گذشته محمد جهانگیری، معاون نظارت و برنامه‌ریزی سازمان نظام پزشکی در گفت‌وگو با «ایرنا» اعلام کرد که فعالیت «اسنپ دکتر» غیرقانونی بوده و این سرویس مشاوره آنلاین پزشکی، مجوزی از وزارت بهداشت و سازمان نظام پزشکی دریافت نکرده است.
چند روز پیش از آن نیز نامه‌ای از سوی وزارت بهداشت منتشر شده و در آن انجام تست کرونا در منزل برای استارت‌آپ‌های ایرانی فعال در حوزه پزشکی و سلامت ممنوع اعلام شده بود.
با این حال کمی بعد و براساس تصمیم کمیته تخصصی هیات مقررات‌زدایی فعالیت اسنپ‌دکتر بلامانع اعلام شده و گفته شد این اپلیکیشن مجاز است با همکاری آزمایشگاه‌های فیزیکی، نقش تسهیل‌گری را در انجام آزمایش‌های کرونا داشته باشد و اقدام به انجام تست کرونا کند.
پس از آن، جلسات متعددی در کمیته تخصصی هیات مقررات‌زدایی و تسهیل صدور مجوزهای کسب‌وکار برگزار شد. در این جلسات ادعاهای مطرح‌شده با حضور طرفین مورد بررسی قرار گرفت و در نهایت وزارت امور اقتصادی و دارایی که مرجع برگزارکننده کمیته تخصصی هیات مقررات‌زدایی و تسهیل صدور مجوزهای کسب‌وکار است نتیجه مذاکرات و تصمیمات حاصله را در قالب صورت‌جلسه‌ای به شماره جلسه ۱۱۹ منتشر کرد. طبق نظر اعضای هیات مقررات‌زدایی و برابر قانون و آیین‌نامه‌های ناظر بر خدمات درمانی (از جمله تبصره ذیل ماده ۳۴ آیین‌نامه تاسیس و مدیریت آزمایشگاه‌های پزشکی) فعالیت اسنپ‌دکتر نقض‌کننده قوانین وزارت بهداشت شناخته نشده و در نتیجه متوقف‌ساختن فعالیت آن به وسیله وزارت بهداشت مبنای قانونی ندارد
. به این ترتیب نامه مرکز مدیریت آمار و فناوری اطلاعات وزارت بهداشت به علت نقض قانون ابطال و اعلام شد پلت‌فرم‌های سلامت‌محور که دارای مجوز فعالیت از اتحادیه کسب‌وکارهای مجازی هستند می‌توانند به فعالیت خود ادامه دهند. کلیه استانداردها و دستورالعمل‌های مدنظر وزارت بهداشت، درمان و آموزش نیز در اختیار مرجع صدور مجوز فعالیت پلت‌فرم‌های سلامت‌محور قرار می‌گیرد تا از این طریق به پلت‌فرم‌ها ابلاغ شود.
واکنش‌های استارت‌آپی به فروش آنلاین
مخالفت‌های اخیر وزارت بهداشت با فروش آنلاین دارو باعث بروز واکنش‌هایی نیز در فضای استارت‌آپ‌ها شد. رضا الفت‌نسب، عضو هیات‌مدیره اتحادیه کسب‌وکارهای مجازی در واکنش به مخالفت سخنگوی سازمان غذا و دارو در توییتر خود نوشت: «چطور فروش دارو در پلت‌فرم‌های آنلاین غیرمجاز است اما درناصرخسرو مجاز است. الان داروخانه‌ها بیشتر شبیه سوپرمارکت‌ها شده.
قرار بود در داروخانه دارو فروخته شود، نه لوازم آرایش … جا دارد در اقدامی متقابل اتاق اصناف ایران هم اجازه فروش غیرقانونی محصولات صنفی در داروخانه‌ها را ندهد.» همچنین مدیرعامل تپسی، میلاد منشی‌پور با اشاره به اینکه در سال‌های گذشته هم با تاکسی‌های اینترنتی مخالفت‌های زیادی می‌شد، در توییتر خود نوشت: «آقای دکتر، مسوولانی چون شما که در سال‌های گذشته، تاکسی‌های اینترنتی را خطرناک می‌دانستند و پلمب می‌کردند، امروز آنها را از ارکان حمل‌ونقل می‌دانند. کاش این تجارب بین دستگاه‌ها منتقل می‌شد تا به‌خاطر نبود دوراندیشی در مدیران، کشور مجبور نشود راه رفته را در تک‌تک حوزه‌ها طی کند.»
گلرخ داوران، هم‌بنیان‌گذار اسنپ‌دکتر در این زمینه در توییتر گفت: «با اوج‌گیری پیک چهارم کرونا، یکی از جدی‌ترین راهکارها برای حفظ جان مردم، تا پیش از واکسیناسیون کامل، این است که از رفت‌وآمدهای غیرضروری کم کنیم. پلت‌فرم‌های آنلاین ارسال دارو سهم بسزایی در بهبود روند درمان دارند و دغدغه بیماران را برای تامین دارو در این شرایط سخت مرتفع می‌کنند.»
امیر ناظمی هم یکی از مدیران دولتی بود که نسبت به اقدام وزارت بهداشت انتقاد کرد. وی در توییتر نوشت: «استارت‌آپ بد است، آنلاین بد است، رفاه بد است، شفافیت بد است، فقط اینا خوبند! چند سال است قرار است یک آیین‌نامه فعالیت استارت‌آپی تدوین کنند، ولی فقط درخواست فیلتر و نامه ممنوعیت و توییت ضدنوآوری تولید کرده‌اند!»
مرتضی متولی کارشناس توسعه استارت‌آپ هم معتقد است: استارت‌آپ‌ها طی یک دهه گذشته در ایران نشان‌دهنده مقاومت‌های سنتی مشابهی از بخش‌های مختلف بوده‌اند. در زمینه توسعه تاکسی‌های آنلاین حتی همین امروز هم مقاومت‌هایی وجود دارد اما رشد فروش و خدمات آنلاین نیاز امروز جامعه است و دیر یا زود همانند سایر نقاط جهان جای خود را خواهد یافت.
