خواجه ها چه کسانی بودند و چه قدرتی در دربار داشتند؟

به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از روزیاتو، سریال جیران بار دیگر نام خواجه‌ها و قدرت آن‌ها در دربار پادشاهان را بر سر زبان‌ها انداخت. اما خواجه کیست؟ چرا به مردان حرمسرا‌ها خواجه می‌گفتند؟ چطور مردان را خواجه می‌کردند و خواجه کردن یعنی چه؟

خواجه در ابتدا به معنای بزرگ، سرور، آقا و کدخدا استفاده می‌شد. از آنجایی که کسی که به مراقبت حرمسرای شاهان گماشته می‌شد، در واقع بزرگ و سرپرست حرمسرا بود، به آن خواجه حرم می‌گفتند. اما به مرور زمان شاهان که نگران دفاع از ناموس و حفظ امنیت حرمسرای خود بودند، برای سرپرستی حرمسرای خود از مردان اخته استفاده می‌کردند و از همین روی اخته بودن هم به معانی خواجه اضافه شد.

در میان خدمتکاران، خواجه‌ها نسبت به بقیه نفوذ بیشتری داشتند. زنان حرمسرا با آنکه در فضایی بسته زندگی می‌کردند، اما گاه با اعمال نفوذ یا توطئه‌هایشان و همکاری خواجه‌ها توانستند موفق به برکناری پادشاهی شوند.

در زمان قاجار، مردم در شهر‌های بزرگ، مخصوصا در تهران، برای ورود به دربار، حرمسرای شاه و شاهزادگان و سایر بزرگان در قالب کنیز، غلام و خواجه درمی‌آمدند. برای هر دختر شاه به محض تولد یک دده (پرستار) و یک خواجه در نظر گرفته می‌شد تا او را بزرگ کرده و کمکش کنند. خیلی ها، مخصوصا آن‌هایی که به دنبال جلب توجه شاه و سایر مردان قدرتمند بودند، برای به دست آوردن موقعیت بهتر و قدرتمندتر شدن، هرجا زنی زیبا می‌دیدند مهم نبود که چه شرایطی دارد، او را به خواجه حرمسرا معرفی می‌کردند تا وارد دربار شود.

خواجه‌ها چه کسانی بودند و چه جایگاهی در دربار داشتند؟

خواجه‌ها را در اوایل نوجوانی، بین هفت تا ۱۰ سالگی اخته می‌کردند و بدین ترتیب بعد از اخته کردن به آن‌ها خواجه، اخته یا آغا می‌گفتند. ظاهر آن‌ها بیشتر زنانه بود و سنشان از ظاهرشان قابل تشخیص نبود. این خواجگان هم از اسیران سیاه پوستان آفریقایی و هم سفید پوستان قفقازی بودند. بعض اوقات خلافکاران و مجرمینی که تجاوز انجام داده بودند، اخته می‌شدند. پس از اخته شدن، اگر زنده می‌ماندند زندگی به کامشان می‌شد. چرا که داشتن خواجه سفید پوست عنصری تجملی در دربار به حساب می‌آمد.

قیمت یک خواجه حداقل سه برابر سایر غلامان بود. خواجه­ باشی و سر خواجه ­ها اغلب درآمد خوبی داشتند و حقوق خوبی دریافت می‌کردند. آن‌ها نه تنها اتاقی در اندرونی که خانه‌ای هم در شهر داشتند. ناصرالدین شاه در نهایت پس از مرگ خواجه‌ها صاحب دارایی‌های آن‌ها می‌شد، در نتیجه در رسیدگی به آن‌ها کم نمی‌گذاشت.

خواجه‌ها در خدمت زنان حرمسرا

در دوران ناصرالدین شاه، تعداد خواجه‌های حرمسرا به بیش از ۹۰ نفر می‌رسید و شاه خودش هفت خواجه ویژه داشت که از میان آن‌ها می‌توان به آغا بشیر، آغا محمدخان و آغا غلامعلی اشاره کرد. آغا بشیر که از او به عنوان خواجه اول ناصرالدین شاه یاد می‌شود از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بود و علی‌رغم قانونی که برای منع زن گرفتن خواجه‌ها وجود داشت، پس از مرگ محمدشاه، یکی از زیباترین زنان او را به همسری انتخاب کرد.

وظیفه خواجه سرایان محافظت از حیاطی بود که مخصوص زنان بود و اغلب همانجا زندگی می‌کردند. ریاست خواجه‌ها با یک نفر سر خواجه بود و خود این سرخواجه‌ها زیر دست آغاباشی، رئیس حرمسرا و خواجه‌ها بودند. تعداد خواجگانی که در خدمت زنان حرمسرا بودند بستگی به این داشت که آن زن تا چه حد مورد علاقه و محبت شاه قرار داشت. اکثر خانم‌های دربار یک تا دو خواجه داشتند؛ البته زنان درجه سه حرمسرا، خواجه نداشتند.

خواجگان دربار ناصرالدین شاه کلیددار خزانه سلطنتی بودند و همچنین وظیفه مراقبت از غذای شاه را بر عهده داشتند.

غا بهرام، خواجه محبوب جیران

آغا بهرام خواجه مخصوص جیران، سوگلی محبوب ناصرالدین شاه بود که ارج و قربی بیش از سایر خواجگان نزد شاه داشت. او که ظاهری به مراتب زشت‌تر از بقیه خواجه‌ها داشت از نزدیکی به شاه استفاده می‌کرد و گاه برای آنکه حرف زنانی از حرمسرا که برای مدت طولانی موفق به دیدار با شاه نمی‌شدند، به او برساند، انعام ویژه‌ای از این زن‌ها می‌گرفت.