فصل گرد و غبار در راه است
معادن شن و ماسه، دستکاری بستر رودخانه‌ها و بیابان‌زایی در شهرستان‌های ملارد، شهریار و شهرقدس از عوامل افزایش پدیده گردوغبار در فصل بهار هستند.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از همشهری؛ این هفته چندبار آسمان ابری شد و باد وزید، اما بیشتر از اینکه قطره‌های باران به شهر طراوت و تازگی ببخشد، گردوغبار آمد و از پنجره‌های باز وارد خانه‌ها شد. اگر بارانی ببارد هم تا رسیدن به زمین تبدیل به گل می‌شود.
در سال‌های قبل بار‌ها گردوغبار آسمان شهر تهران را پوشاند و امسال که به گفته کارشناسان خشکسالی در پیش است، گردوغبار هم بیشتر و خسارت‌های آن گسترده‌تر خواهد شد. از طرف دیگر ذرات ریز شن در هنگام وزش باد شدید و در نتیجه برخورد با یکدیگر، بالا می‌روند و تبدیل به توفان شن می‌شوند.
زمین‌های اطراف تهران در مناطق جنوب و غرب که به‌دلیل خشکسالی اندک پوشش گیاهی خود را از دست داده‌اند امسال فضای مستعدی برای ایجاد بحران گردوغبار هستند. این اراضی وسیع هم دارای معادن شن و ماسه بسیار بزرگ هستند و هم جریان رودخانه‌های آن از بالادست قطع شده است تا آب آشامیدنی مورد مصرف در شهر را تامین کند. بستر خشک رودخانه‌های قدیمی منشا گرد و خاک شده‌اند.
برداشت بی‌رویه محصولات کشاورزی از زمین‌های جنوب شهر و تخریب و فرسایش خاک در شهریار، شهر قدس و ملارد هم زمینه دیگری را برای تولید گردوغبار فراهم کرده است. وزش باد غربی و جنوب غربی با سرعت بیش از 7متر بر ثانیه، از تمام این زمین‌ها ذرات خاک را بلند می‌کند و به‌سوی شهر می‌آورد. اگر پیک‌های جدید کرونا تا آن زمان کاهش پیدا نکرده باشد، گردوغبار خود تبدیل به عاملی برای تشدید بیماری خواهد شد.
ذرات کمتر از 5/2میکرون
رئیس کمیته محیط‌زیست شورای شهر تهران با اشاره به افزایش آلودگی هوا می‌گوید: «در فروردین امسال تعداد روزهای هوای پاک ما به نسبت سال گذشته کمتر شده است؛ تا حدی که تنها 2روز هوای پاک داشتیم. بخشی از این آلودگی هوا ناشی از ذرات کمتر از ۲.۵ میکرون است که نشات گرفته از گردوغبار محلی است.»
سید آرش میلانی می‌افزاید: «فصل گردوغبار معمولا از خرداد شروع می‌شود و خشکسالی، دشت‌های اطراف تهران را هم تحت‌تأثیر قرار می‌دهد.»
او می‌گوید: «امسال ادامه آبگیری سدهای ترکیه میزان آب در تالاب‌های عراق را کم می‌کند و ممکن است عوارض گردوغبار آن به تهران نیز برسد؛ همانطور که در سال‌های 95و 96این اتفاق افتاده بود. دریاچه حوض‌سلطان قم هم یکی از کانون‌های ریزگرد است که باید مانند دریاچه ارومیه به آن توجه کرد. تهران، قم و دیگر شهر‌های حوضه این دریاچه باید میزان آب ورودی به آن را پایش کنند و اگر اقدام مشترکی میان استان‌های مجاور لازم است، ستادی برای آن تشکیل شود.
این عضو شورای شهر می‌افزاید: «یکی از مشکلات این است که بلافاصله می‌گویند این کار وظیفه مدیریت شهری نیست و باید اختصاصا منابع طبیعی آن را پیگیری کند؛ درحالی‌که این موضوع مشکل فرابخشی است و صرفا اداره محیط‌زیست یا منابع طبیعی در آن مسئول دانسته نمی‌شود. کارگروه استانی آلودگی هوای تهران که نیمه دوم سال تشکیل می‌شود می‌تواند کار خود را زودتر شروع کند تا موضوع گردوغبار هم مورد بررسی قرار گیرد.»
او با اشاره به پیشرفت فناوری می‌گوید: «در گذشته برای پایش محیط‌زیست باید تجهیزات خاصی نصب می‌شد، ولی الان سازمان‌های متعددی با کمک سنجش از دور پایش را انجام می‌دهند و داده های آنها قابل استخراج و مقایسه است. نتیجه اینکه می‌توانیم برای هجوم ریزگرد نوعی هشدار داشته باشیم همانطور که درباره دیگر مخاطرات هشدار می‌دهیم. اگر کارگاه‌های شن و ماسه باید تعطیل شوند یا بخشی از بیابان‌ها با مالچ گیاهی مالچ‌پاشی شود یا حقابه‌ای به دریاچه و تالاب اختصاص داده شود باید زودتر درباره آن تصمیم بگیریم. در سال قبل سطح زیادی جنگل‌کاری در خارج از شهرها انجام شده است. خشکسالی باعث نابودی این نهال‌ها می‌شود.»
میلانی با تأکید بر اینکه آلودگی هوا به‌صورت کلی برای سلامتی زیانبار است، می‌افزاید: «افزایش ذرات کمتر از 5/2میکرون می‌تواند باعث ضعف سامانه ایمنی بدن شود و به انتقال بیماری‌ها کمک کند. سال گذشته مسئله ازن هم در فصل تابستان و در مدتی نزدیک به یک‌ماه شدت گرفته بود. لغو طرح ترافیک به‌دلیل کرونا هم به آلودگی در مرکز شهر می‌افزاید و همه اینها باعث تشدید آلودگی هوا و متعاقبا افزایش احتمال ابتلا به بیماری‌ها خواهد شد.»
برهم خوردن تعادل محیط‌زیست
تا وقتی بحران آلودگی هوا در فصل سرد وجود داشته باشد، موضوع گردوغبار تابستانی کمتر مطرح می‌شود. سال پیش و امسال هم کرونا و خطر مرگ ناشی از آن همه خبر‌ها را کنار زده است.
عضو هیأت علمی دانشگاه تهران با اشاره به سابقه افزایش گردوغبار در کشور می‌گوید: «نزدیک به 2دهه است که موضوع ریز‌گرد‌ها در تمام منطقه و نه فقط ایران مطرح شده است، اما این مشکل محصول کوتاه‌مدت نیست که بتوان در کوتاه‌مدت آن را حل کرد. این پدیده مربوط به دخالت‌های طولانی انسان در منابع و به هم زدن تعادل آن است. به‌عنوان مثال قبل از ایجاد سد کرج بخش زیادی از اراضی غربی تهران سرسبز و حتی تالاب بود که به‌صورت شکارگاه از آنها یاد می‌شد. حالا این مناطق به شکل معادن شن و ماسه درآمده است. محیط‌زیستی که در طول هزاران سال به تعادل رسیده بود با دخالت انسان به‌صورت ناپایدار درآمده است. یکی از عواقب آن فرونشست زمین و گردوغبار است.»
علیرضا نورپور می‌افزاید: «من اعتقاد ندارم که گردوغبار از معادن شن و ماسه می‌آید؛ زیرا ذرات موجود در معادن شن و ماسه فقط گاهی اوقات و مثلا در هنگام جابه‌جایی کامیون‌ها می‌توانند به این شکل درآیند و با باد جابه‌جا شوند.
ریزگرد‌هایی که سال‌های قبل در تهران دیده می‌شدند از مسافت‌های طولانی جنوب و غرب کشور می‌آیند. معادن تأثیر کمی در این گرد و خاک دارند.»
استفاده از پساب برای حفظ منابع طبیعی
شهرداری تهران مدتی پیش با وزارت نیرو به توافق رسید تا بتواند از پساب شهری برای آبیاری فضای سبز استفاده کند و میزان برداشت از منابع زیرزمینی و آب‌های سطحی را کاهش دهد.
نورپور،استاد محیط زیست دانشگاه تهران در این‌باره می‌گوید: «امسال هم زمستان کم‌بارش و هم بهار کم‌بارش داشتیم؛ در نتیجه با مشکل کمبود آب روبه‌رو خواهیم شد. خیلی از شهرک‌های صنعتی پساب قابل استفاده دارند. فاضلاب شهری هم به‌عنوان آب خاکستری قابل استفاده است و فرایند پیچیده‌ای هم ندارد. در این شرایط نباید از آب آشامیدنی برای فضای سبز استفاده کنیم.»
او درباره تأثیر ذرات معلق در هوا بر انتشار بیماری‌ها می‌گوید: «ذرات معلق هوا مانند یک حامل عمل می‌کنند و ویروس به آنها متصل و منتقل می‌شود؛ به همین دلیل این گردوغبار می‌تواند به‌عنوان حامل عوامل بیماری‌زا عمل کند و بر شدت انتشار آنها بیفزاید.»
