جای خالی کاشی ایران درآسیای میانه

به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از همشهری، «خاک گهربار» تنها یک تعریف و تمثیل از روی عشق به سرزمین مادری نیست، هرگوشه و هرجایی از این سرزمین یا گوهری در خاک پنهان است یا بر خاک جاری یا ساکن است اما از معدن و رود و کوه و جنگل که بگذریم خود خاک ایران هم کیمیایی است برای صنعت کاشی و سرامیک و صنایع کوچک‌تر مثل سفال. ایران از دیرباز یکی از قطب‌های تولید کاشی و سرامیک بوده و پیشینه درخشان در زمینه سفالگری باعث شده کشور ما تبدیل به یکی از کارآزموده‌های صنعت کاشی و سرامیک شود تا جایی که صنعتگران این عرصه همواره بین 10کشور برتر دنیا در زمینه تولید بوده‌اند اما صادرات حکایت دیگری دارد...

میزان تولید سالانه کاشی در کشور حدود 400میلیون مترمربع است که 200تا250میلیون مترمربع از این میزان به مصرف تقاضای بازار داخلی می‌رسد. البته به گفته کارشناسان این صنعت، ظرفیت تولید کاشی در کشور بالاتر از این میزان و حدود 600میلیون مترمربع است ولی به‌دلیل ایجاد تعادل میان عرضه و تقاضا از یک سو و افزایش مشکلات دسترسی به مواداولیه، تولیدکنندگان از تمامی ظرفیت خود استفاده نمی‌کنند.

ظرفیت‌های صادراتی کاشی ایران

هرسال حدود 150تا 200میلیون مترمربع از کاشی تولید کشور با صادرات از کشور خارج می‌شود که عمده مشتری این صادرات در یکی دو سال اخیر کشور عراق بوده است. دیگر مقصدهای صادراتی کاشی ایران  سوریه و افغانستان و پاکستان همگی از اهالی جهان سوم هستند و صادرات به این کشور‌ها نمی‌تواند برای ایران سود آنچنانی داشته باشد. این صادرات حتی به لحاظ کیفی هم مطلوب نظر کارشناسان نیست. رئیس اتحادیه کاشی‌ساز و کاشی‌فروش  در این زمینه می‌گوید: با توجه به رکود ساخت‌وساز در کشور طی سال‌های اخیر، صادرات همیشه برای این صنف امیدوارکننده بوده و متأسفانه در سال‌های اخیر ترکیه جای ما را در بازار کشورهای آسیای میانه گرفته است. مصطفی گودرزی اضافه می‌کند: از آنجا که عمده صادرات کاشی ما به کشور عراق است، هرگاه این کشور از لحاظ سیاسی، اقتصادی و اجتماعی شرایط باثبات و مناسبی داشته وضعیت صادرات ما هم بهتر بوده ولی بااین‌حال، این صادرات بیشتر کمی است و از لحاظ کیفی ارزش چندانی ندارد. وی با اشاره به اینکه میزان صادرات طی سال‌های اخیر هرسال رو به افزایش بوده است، ادامه می‌دهد: تولیدات کاشی ایران زمانی حتی به کشورهای اروپایی صادر می‌شد. البته حجم این صادرات زیاد نبود و کشورهای آسیای میانه مشتری عمده تولیدات ما بودند درحالی‌که این کشورها امروز به هیچ عنوان از ما جنس نمی‌خرند و بازار صادرات ما باوجود همه ظرفیت‌هایی که در این صنعت وجود دارد، به عراق منحصر شده است.

وابستگی به واردات

صنعت تولید کاشی ایران اغلب صنعتی بدون وابستگی به واردات یا با درصد بسیار پایینی از وابستگی شناخته می‌شود اما واقعیت این است که این وابستگی نه چندان کم است و نه کم‌اهمیت. رئیس اتحادیه کاشی با بیان اینکه وابستگی صنعت کاشی به واردات هم نرم‌افزاری است و هم سخت‌افزاری، می‌افزاید: صنعت کاشی از لحاظ تولید بدنه به واردات وابستگی‌ ندارد ولی در زمینه سطح کاشی که شامل بحث چاپ و جوهر و تکنیک‌های مربوط به این مقوله است در حد بسیار زیادی به واردات مواد اولیه و تجهیزات، ماشین‌آلات و قطعات وابسته است. گودرزی، تأثیر این وابستگی را در قیمت تمام‌شده بالای 40درصد عنوان می‌کند و معتقد است با مشکلاتی که بر سر راه دسترسی به مواد اولیه وجود دارد، این تأثیر قطعا افزایش خواهد یافت. با این حال تولیدکنندگان کاشی در سال‌های اخیر تمام تلاش خود را به‌کار بسته‌اند که از درصد این وابستگی کم کنند و به گفته فعالان این صنف، این تلاش در زمینه لعاب به نتایج خوبی رسیده است.

تلاش برای کاهش وابستگی به واردات

لعاب از نظر ارزشی، سهم بالایی در تولید کاشی و سرامیک دارد و چیزی در حدود ۶۰ تا ۷۰درصد هزینه‌های تولید را تشکیل می‌دهد. در گذشته حجم زیادی از لعاب مورد استفاده در این صنعت از خارج وارد می‌شد، اما امروز شرکت‌ها استفاده از لعاب باکیفیت ایرانی را ترجیح می‌دهند، هر چند افزایش نرخ ارز در 2 سال گذشته در این تغییر رویکرد شرکت‌ها بی‌تأثیر نبوده است. یکی از مشکلات برخی شرکت‌های تولیدکننده، عودت داده شدن محصولاتشان از سوی خریداران خارجی و داخلی در سال گذشته به‌دلیل کیفیت پایین لعاب مورد استفاده بود، اما رشد نرخ ارز سبب شد تا لعاب‌سازان داخلی با ارتقای کیفیت محصولات خود، جای خارجی‌ها را بگیرند.

تهیه مواداولیه؛ مهم‌ترین مشکل

تولیدکنندگان کاشی مهم‌ترین مشکل این صنعت را دسترسی به مواد اولیه می‌دانند. این مشکل از یک سو با افزایش نرخ ارز و از سوی دیگر به‌واسطه اعمال تحریم‌ها در یکی‌دو سال گذشته و به‌ویژه در ماه‌های اخیر پررنگ‌تر و تبدیل به معضل شده است. گودرزی در این زمینه می‌گوید: ارز تخصیصی به واردات مواد و تجهیزات مرتبط با کاشی عمدتا ارز آزاد بوده است. در مقطعی گفته شد که بخشی از واردات می‌تواند با ارز نیمایی انجام شود که این شامل قطعات و ماشین‌آلات چاپ دیجیتال نمی‌شد، ضمن اینکه با افزایش نرخ ارز نیمایی، امروز دیگر فرقی هم ندارد که ما مواد مورد نیازمان را با چه ارزی وارد کنیم، چون در هرصورت افزایش قیمت روزافزون آن هزینه‌های تولید را به‌شدت افزایش داده است. وی شرایط این صنف را بسیار بحرانی توصیف می‌کند و می‌افزاید: شرایط ما بسیار ناپایدار است، چرا که به‌دلیل نوسان نرخ ارز، امروز نمی‌توانیم وضعیت فردا را پیش‌بینی کنیم.

ضرورت تسهیل صادرات

صنعت کاشی و سرامیک در گذشته دارای رشد بالایی بوده و توانسته است که اشتغال‌زایی مناسبی داشته باشد و قسمت بزرگی از صادرات غیرنفتی کشور را به‌خود اختصاص دهد. هم‌اکنون بیش از 130واحد تولیدی در زمینه کاشی ‌در حال فعالیت است که هرکدام به‌طور میانگین بین 400 تا 500نیروی کار فعال دارد. کمتر صنعتی را می‌توان یافت که بتواند چنین میزان بالایی از اشتغال را داشته باشد. این در حالی است که بازار امروز کاشی با توجه به رکود ساخت‌وساز در داخل کشور راکد است و در چنین شرایطی که بخش زیادی از حجم تولید به‌دلیل نبود تقاضای داخلی در انبارها رسوب کرده، چشم تولیدکنندگان به صادرات است. اگر دولت نتواند موانع صادراتی را کاهش دهد، حال و روز این صنعت روزبه‌روز خراب‌تر خواهد شد و ممکن است واحدهای تولیدی ناچار شوند نیروهای خود را تعدیل کنند.

  موانع صادرات کاشی

موانع و مشکلاتی که کار صادرکنندگان کاشی و سرامیک را سخت کرده می‌توان در چند عنوان دسته‌بندی کرد. درحال حاضر با توجه به افزایش نرخ دلار، کمبود نقدینگی را می‌توان مهم‌ترین مشکل صادرکنندگان دانست، اما با توجه به مشکلات تحریم سیستم بانکی کشور، حتی اگر صادراتی هم انجام شود مشکلات بازگرداندن پول به کشور، آنها را دچار سردرگمی زیادی می‌کند. مشکلات و موانع مربوط به تولید، مانند تحریم برخی قطعات مورد نیاز کارخانه‌ها و همچنین مالیات‌های سنگین برای صادرکنندگان به‌جای مشوق‌های صادراتی را باید دیگر موانع صادرات کاشی عنوان کرد. به این مشکلات باید قوانین سختگیرانه گمرک برای تجار و صادرکنندگان و حمل‌ونقل پرهزینه کاشی و سرامیک را هم اضافه کرد. کارشناسان این حوزه اعتقاد دارند دولت می‌تواند در تمام این موارد به تولیدکنندگان و صادرکنندگان کاشی کمک کند و موانع صادراتی را از پیش پای آنها بردارد.