واکسن در برابر جهش‌های کرونا موثر است؟
از زمستان به زمستان، یک همه‌گیری کش آمده است. یک پدیده که برایش نامی گذاشتیم و زندگی‌مان را با آن تطبیق دادیم و جان‌های بسیاری را به آن باختیم.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از اعتماد، حالا پس از یک سال می‌شود دید که ویروسی که نام کووید19 به آن دادیم هم بسان ما در تلاش بوده است، علاوه بر تمام مرگ‌ها و خسارت‌های روانی و اقتصادی و اجتماعی که زد، او هم شروع کرد به تطبیق دادن خودش با شرایط. ویروس هم درست مانند آدمیزاد میل به بقا دارد، اگر ما زندگی‌مان را عوض کردیم که زنده بمانیم، این پدیده هم دقیقا همین کار را کرد. اسم کارش را گذاشته‌ایم «جهش» و حالا هفته‌ها است که نام «گونه» یا به قول انگلیسی‌زبان‌ها واریانت از دهان‌مان نمی‌افتد.
نقاط مبهمی در مورد کل این پدیده و حالا جهش‌هایش که هر یک از یک نقطه زمین سر برآورده‌اند وجود دارد، اما تا اینجای کار آنچه می‌دانیم همان است که علم می‌داند و دانشمندان دریافته‌اند. باید گام به گام با همین دانسته‌های تا به امروز پیش رفت. آنچه در این گزارش می‌خوانید دانسته‌های تاکنون نسبت به رابطه جهش‌های کرونا و گونه‌های مختلف آن و ارتباط‌شان با واکسن‌های ساخته شده است. آیا واکسن بر گونه‌های جدید از جمله گونه بریتانیایی تاثیر دارد؟ پاسخ بسیار مختصر این است: بله. پاسخ مفصل‌تر را می‌توانید در ادامه بخوانید.
چند روز پیش‌تر کارل زیمر، خبرنگار علم و ستون‌نویس روزنامه نیویورک‌تایمز مهمان پادکست دیلی (the Daily) متعلق بود. در این برنامه او تلاش کرد با زبان ساده و روشن در مورد جهش‌ها در ویروس کرونا و رابطه آنها با واکسن‌های موجود را توضیح دهد. همزمان با ما که در ایران نگران رشد دوباره موارد ابتلا به بیماری و از دست رفتن جان‌های بیشتر هستیم، در ایالات متحده هم تغییراتی که بر اثر ورود گونه‌های تازه کرونا ایجاد شده قابل تامل است. در این کشور چند هفته‌ای بود که آمار ابتلا و مرگ به شدت کاهش پیدا کرده بود اما از زمانی به بعد این کاهش در حدی نسبتا ثابت ماند و کمتر نشد. زیمر در این برنامه گفت که جدا از کاهش احتیاط میان مردم که پایین رفتن آمار خیال‌شان را راحت کرده بود، گونه‌های جدید کرونا می‌توانند یکی از عواملی باشند که میزان ابتلا از حدی پایین‌تر نمی‌رود: «دانشمندان چندده گونه ویروس را تحت‌نظر دارند تا ببینند که هر یک از آنها تا چه حد ممکن است خطرناک باشند. بدون شک سه مورد از این جهش‌ها آنها را نگران کرده است تا جایی که برای آنها نام‌گذاری هم کرده‌اند: گونه‌های نگران‌کننده.»
به عنوان مخاطب اخبار به احتمال زیاد نام این سه گونه نگران‌کننده را تاکنون شنیده‌اید؛ در ایران برای ما نگران‌کننده‌ترینش همان گونه‌ای است که با لقب «کرونای انگلیسی» می‌شناسیم. دانشمندان این سه گونه را بر‌اساس نسب یعنی شاخه‌هایی که این جهش به آنها تعلق دارد، دسته‌بندی کرده‌اند: شاخه B.1.1.7 که گونه 501Y.V1 را به وجود آورده است. این همان گونه‌ای است که با عنوان گونه بریتانیایی شناخته می‌شود و در ماه دسامبر سال گذشته میلادی شناسایی شد. این گونه حدود 50درصد قابلیت انتشار بیشتر دارد و تخمین زده می‌شود که به نسبت ویروس اولیه کرونا می‌تواند تا 30درصد یا حتی بیشتر سبب مرگ و میر شود. شاخه دوم یعنی B.1.351 گونه 501Y.V2 را به وجود آورده است که آن هم تقریبا همزمان به گونه بریتانیایی، در آفریقای جنوبی شناسایی شد و تا اینجا نشان داده است که سبب تاثیرگذاری کمتر واکسن‌ها می‌شود. شاخه سوم با نام P.1 گونه 501Y.V3 را با خود آورده است که در اواخر سال 2020 در برزیل شناسایی شد و شباهت‌های جهشی‌اش به نوع آفریقای جنوبی می‌ماند.
حالا همه نگرانی ما این است که این اسم‌های پرطمطراق علمی آخر قرار است به واکسن‌ها واکنشی نشان بدهند یا خیر؟ شایعات بسیاری در مورد بی‌اثر بودن واکسن در برابر جهش‌های تازه در میان مردم چرخیده اما واقعیت این است که تا اینجا واکسن‌ها نشان داده‌اند که از قدرت خوبی دست‌کم برای کم‌اثر کردن ویروس برخوردار هستند. منظور از واکسن هم البته تا اینجا واکسن‌های ساخت غرب است که دانشمندان مشغول مطالعه و اثرسنجی مداوم آنها هستند. بی‌بی‌سی انگلیسی در مطلبی به میزان اثرگذاری این واکسن‌ها پرداخته است: «مطالعه تازه‌ای نشان داده است که گونه برزیلی شاید در برابر آنتی‌بادی‌های بدن انسان که قاعدتا باید حدی از ایمنی را ایجاد کنند، مقاومت نشان می‌دهد. با این حال نتایج اولیه آزمایشگاهی حاکی از آن است که واکسن فایزر می‌تواند در برابر گونه‌های تازه هم موثر باشد هر چند این تاثیر تا اندازه‌ای کمتر است. دو واکسن تازه یعنی نوواکس و جانسون هم تا اندازه‌ای ایمنی (در برابر گونه‌های جدید) را با خود دارند. داده‌های تیم تولید واکسن آکسفورد- آسترازنکا می‌گوید که این واکسن به همان خوبی کرونای اولیه در برابر گونه بریتانیایی هم موثر است. این واکسن در برابر گونه آفریقای جنوبی تا حد بسیار کمتری تاثیرگذار است هر چند همچنان می‌تواند جلوی وخامت شدت بیماری را بگیرد. نتایج اولیه آزمایش واکسن مدرنا هم می‌گوید که این واکسن در برابر گونه آفریقای جنوبی هم موثر است با این حال واکنش ایمنی بدن ممکن است به قدرت و پایداری قبل (در مقایسه با کرونای اولیه) نباشد.
اسپوتنیک وی و گونه‌های جدید
تا اینجا مشخص است که خریدهای محدود واکسن در ایران و رسیدن چند هزار، چند هزار دوز بیشتر متکی به واکسن اسپوتنیک وی ساخت روسیه بوده‌اند. این واکسن تا اینجا تنها به اندازه‌ای وارد کشور شده که بنا بر خبرهای رسیده بیشتر به تیم‌های درمانی در بخش‌های مرتبط با بیماران کرونایی و اورژانس اختصاص یابند. تا همین‌جا سوال اینجاست که آیا واکسن روس در برابر گونه‌های تازه هم موثر است؟
واکسن روس با حرف و حدیث‌های فراوان به بازار عرضه شد. اسپوتنیک وی زودتر از رقبای غربی رسید و مراحل تستش هنوز به پایان نرسیده به عنوان دستاورد پزشکی روسیه به دنیا معرفی شد. پس از نقدهای فراوان اما در یکی، دو ماه گذشته گویا نظرهای انتقادی نسبت به واکسن روسی اصلاح شد تا جایی که ماه گذشته نشریه نیچر نوشت که این واکسن تا 91درصد اثرگذاری از خود نشان داده است. شبکه اسکای نیوز هم چندی پیش در مورد میزان اثرگذاری واکسن در برابر گونه‌های تازه کرونا نوشت. در این گزارش به نقل از محققان روس تولیدکننده واکسن آمده است که واکسن اسپوتنیک وی «نتایج موثری در مقابله با جهش‌های کووید19» از خود نشان داده است. این واکسن هم در حال حاضر مانند سایر واکسن‌ها همچنان مشغول طی مراحل تکمیلی است: دانشمندان همچنان میزان تاثیرگذاری آن را روی انواع جهش‌های کرونا زیر نظر دارند.
در مطالب رسانه‌های بزرگ، دانشمندان و خبرنگاران علم یک مساله به صورت واضح تکرار می‌شود: واکسن‌ها موثرند اما تا اطلاع ثانوی همه جهش‌های کرونا را می‌توان با ماسک، حفظ فاصله اجتماعی و تهویه درست کنترل کرد. این مساله در ایران پررنگ‌تر می‌شود، چرا‌که نحوه و زمان دسترسی عمومی به واکسن هنوز محل تردید است.
