چه بر سر شریک ایرانی فولکس آمد؟
اوایل دهه ۸۰ درست زمانی که کرمان موتور شریک کره‌ای‌اش –دووموتورز- را از دست داده بود، شرکتی بزرگ تحت لوای این خودروسازی در منطقه ارگ جدید بم با نام بم خودرو یا همان «خودروسازان بم» متولد شد.
ابتدا همه چیز برای بمی‌ها خوب پیش رفت و با پایان مراحل ساخت و تجهیز خطوط تولید، فولکس نماینده‌اش با نام گل (GOL) را به آنجا فرستاد تا تحت لیسانس این شرکت، مونتاژ شود. فولکس نمی‌خواست از همان ابتدا ریسک کند و پرقدرت در بازار کشور حاضر شود، بلکه قصد داشت کارش را با مونتاژ محدود محصول آغاز و پس از بازارسنجی لازم، قدم‌های بعدی را برای حضور گسترده‌تر در ایران بردارد.
رویای بمی‌ها برای تولید فولکس در واپسین روزهای سال ۸۳ تعبیر شد و بم خودرو تولید آزمایشی مدل گل را آغاز کرد. گل آن زمان در شعبه برزیل فولکس واگن به تولید می‌رسید، بنابراین قطعات منفصله‌اش از این کشور به ایران ارسال می‌شد. با آغاز سال ۸۴، تولید فولکس در ایران از حالت آزمایشی وارد فاز رسمی شد تا پس از سال‌ها، محصولی متعلق به برندهای معتبر جهان میهمان خودروسازی کشور شود. در آن دوران، اصلی ترین خودروهای بازار ایران را پیکان، پراید، پژو ۴۰۵ و ۲۰۶ تشکیل می‌دادند و سمند نیز در حال «رو آمدن» بود.
بنابراین ورود فولکس، یک اتفاق بزرگ به شمار می‌رفت، به خصوص آنکه مسئولان وقت بم خودرو عنوان می‌کردند قصد دارند به تیراژ ۴۰۰هزار دستگاهی در سال برسند و ایران را به یکی از قطب‌های تولید این خودروساز در منطقه تبدیل کنند. این همان هدفی است که فولکس نیز داشت، چه آنکه مسئولان وقت این شرکت به اهمیت بازار ایران و موقعیت استراتژیک آن پی برده بودند و خوب می‌دانستند با استقبال مشتریان ایرانی مواجه خواهند شد.
آن زمان قرار بود فولکس گل با قیمتی حدود ۱۵ میلیون تومان به بازار عرضه شود که با توجه به سطح تکنولوژی‌اش و اینکه متعلق به غول خودروسازی جهان بود، جذابیت لازم را برای جا افتادن در ایران داشت. از همین رو هم فولکس و هم بم خودرو حساب ویژه‌ای روی «گل» باز کرده بودند. این خودرو در واقع می‌توانست زمینه‌ساز سهم‌گیری بزرگ فولکس در بازار خودروی ایران باشد؛ اتفاقی که اگر رخ می‌داد، برای کل صنعت و بازار؛ خودرو کشور نیز منفعت داشت.
رویایی که تعبیر نشد
مرور اظهارات حدودا دو دهه پیش مسئولان فولکس واگن و بم خودرو درباره همکاری مشترک‌شان، این واقعیت را که خودروساز آلمانی برنامه‌های زیادی برای بازار ایران داشت و به آن به چشم یک‌هاب منطقه‌ای نگاه می‌کرد، بیشتر نمایان می‌کند. به عنوان مثال، وایس‌گربر، عضو هیات‌مدیره فولکس‌واگن در آن دوران، درباره فعالیت این شرکت در ایران و بم خودرو گفته بود که «دو شرکت ابتدا همکاری خود را «با مونتاژ محدود یک محصول» آغاز می‌کنند و بعد به آرامی فعالیتشان را گسترش می‌دهند؛ مواردی از جمله داخلی‌سازی و سرمایه‌گذاری مشترک نیز در صورت مناسب بودن شرایط، انجام می‌شود.»
این گفته وی به وضوح نشان می‌دهد فولکس می‌خواسته آرام‌آرام وارد بازار خودروی ایران بشود و با سفت کردن جای پای خود، سهمی‌بزرگ و شاید سهم غالب آن را از آن خود کند. درباره برنامه‌های بزرگ فولکس و بم خودرو، گفت و گوهای داخلی جالبی هم وجود دارد. به عنوان مثال، مصاحبه‌ای از بهرام‌شریعت قائم مقام کرمان خودرو در سال ۸۴ وجود دارد که وی در آن وعده تولید ۲۰۰ هزار دستگاه فولکس گل را در سال (فقط در فاز نخست) می‌دهد. وی در آن مصاحبه این را هم می‌گوید که در فاز دوم، تولید فولکس در بم خودرو به سالانه ۴۰۰ هزار دستگاه افزایش خواهد یافت.
اهداف فولکس واگن و بم خودرو، اما هرگز محقق نشد، که اگر می‌شد، ضمن حضور دیگر محصولات فولکس در ایران و اتصال قوی‌تر بم خودرویی‌ها به این خودروساز بزرگ، رقیبی گردن‌کلفت برای خودروهای داخلی و همچنین پژو که آن روزها در مسیر تبدیل به شریک اصلی خودروسازی کشور قرار داشت، رخ می‌نمود. این در حالی بود که رویای فولکس در ایران تعبیر نشد و خودروساز آلمانی کشور را پس از حدودا شش سال ترک کرد.
در پاییز سال ۸۸ خبرهایی مبنی بر توقف تولید فولکس گل به گوش رسید. هرچند بمی‌ها این اخبار را با تاخیر تایید کردند، با این حال می‌گفتند قرار است به جای «گل» مدل‌های دیگری از فولکس به ایران بیاید. این وعده محقق نشد و فولکس واگن رفت تا پرونده تولید «گل» در بم خودرو با تیراژی تنها ۱۱ هزار دستگاهی بسته شود. هیچ‌گاه رسما اعلام نشد که فولکس چرا در ایران نماند، اما به نظر می‌رسد سیاست‌های داخلی و البته تحریم‌های بین‌المللی، نقش اصلی را در خروج این شرکت داشته‌اند. فولکس واگن البته در دوران پسابرجام به ایران بازگشت و حتی با یکی از خودروسازان بخش خصوصی نیز بر سر همکاری مشترک مذاکره کرد، اما این بار نیز تحریم مانع شکل‌گیری رویای بزرگ (تولید گسترده فولکس در ایران) شد.
«لوبو» به جای پولو
بمی‌ها می‌گفتند با رفتن گل مدلی دیگر از فولکس با نام «پولو» را مونتاژ خواهند کرد، اما به جای این خودروی مشهور، محصولی ضعیف به نام «لوبو» از شرکتی گمنام در چین (هافی‌موتور)، راهی خطوط تولید بم خودرو شد. این خودرو ازآنجا که نه ظاهر جذابی داشت و نه از کیفیت مناسبی برخوردار بود، نتوانست بم خودرو را نجات دهد و خیلی زود از خطوط تولید این شرکت کنار رفت. با توقف مونتاژ لوبو (خودرویی که نقطه‌ای تاریک در کارنامه خودروسازان بم محسوب می‌شود)، بم خودرو عملا تعطیل شد، زیرا محصولی برای مونتاژ نداشت. خودروسازی که روزی می‌خواست به هاب منطقه‌ای فولکس‌واگن تبدیل شود، حالا درمانده شده بود و با وجود خطوط تولید مجهز و وسیعش، محصولی برای ساختن نداشت. این اتفاق نتیجه سندروم مخصوص بخش خصوصی خودروسازی ایران یعنی بی‌توجهی به تولید داخل و برندسازی بود، زیرا بم خودرو نیز مانند هم‌صنفان خود تمرکزش را صرفا روی مونتاژ گذاشت و توجهی به ساخت داخل و ساخت برند نکرد. اگر بمی‌ها طی دهه نخست عمرشان، داخلی‌سازی و برندسازی را جزو برنامه‌های اصلی خود قرار می‌دادند، شاید در دهه ۹۰ تا این حد از تحریم آزار نمی‌دیدند و با وجود ظرفیت بالای تولید، تعطیلی موقت را تجربه نمی‌کردند.
«چینی‌های بی‌وفا»
سرنوشت بم خودرو پس از تجربه ناموفق «لوبو» بار دیگر با چینی‌ها و این بار با‌جیلی موتورز گره خورد. جیلی برعکس هافی موتورز، جزو برندهای خودروسازی مشهور چین به شمار می‌رفت و بمی‌ها امیدوار بودند با کمک این شرکت بازگشتی پر قدرت به عرصه خودروسازی داشته باشند. با توجه به اینکه طی دهه ۹۰، خودروسازی بخش خصوصی کشور به اشغال چینی‌ها درآمد، بم خودرو نیز چاره را در اعتماد دوباره به چشم بادامی‌ها دید و به سراغ جیلی رفت. مونتاژ جیلی در بم خودرو طی سال ۹۶ (وقتی که کشور هنوز در دوران پسابرجام به سر می‌برد) آغاز شد و بمی‌ها قصد داشتند همکاری خود را با دوست چینی‌شان گسترش دهند و به سمت تولید قطعات نیز ببرند.
حتی در ماه‌های پایانی دوران پسابرجام (بهمن ۹۶) خبر رسید خط بدنه‌سازی شرکت خودروسازان بم، با ظرفیتی برابر ۱۵۰ دستگاه در روز برای تولید خودروهای سواری جیلی راه‌اندازی شده است. این در حالی بود که سه ماه بعد، آمریکا از توافق هسته‌ای و برجام خارج شد تا کشور در آستانه تحریم‌های سخت و طاقت‌فرسا قرار گیرد. اتفاقا اولین بخشی که تحریم شد، خودروسازی بود و بم خودرویی‌ها تحت تاثیر این ماجرا، دوست چینی البته بی‌وفایشان را از دست دادند.
چینی‌ها در دوران تحریم‌های دهه ۹۰، نه تنها از خودروسازی ایران نرفتند، بلکه فعالیت خود را گسترش نیز دادند و جیلی نیز جزو شرکت‌هایی بود که محصولاتش را راهی بازار کشور کرد. با توجه به این تجربه، گمان می‌رفت این بار نیز چینی‌ها در ایران بمانند و منجی خودروسازی در روزهای سخت تحریم باشند، اما این اتفاق در مورد برخی شرکت‌های بخش خصوصی از جمله بم خودرو رخ نداد. با آغاز تحریم، تولید جیلی در بم خودرو رو به افت رفت و سرانجام نیز در اواخر سال ۹۸ متوقف شد. با رفتن جیلی، دست بم خودرویی‌ها در پوست گردو ماند و این شرکت ضربه سنگین دیگری از تحریم خورد تا باز هم برای مدتی عملا تعطیل شود.
«میزبانی از لیفان»
هرچند گمان می‌رفت با توجه به دو تجربه ناکام بم خودرو در همکاری با چینی‌ها، آنها این‌بار سراغ خودروسازی از کشور دیگر بروند، اما تحریم اجازه خروج از این محدوده را نداد. دوست چینی جدید بمی‌ها لیفان موتورز چین است، خودروسازی نام‌آشنا در ایران که پیش‌تر میهمان کرمان موتور بود. بم خودرو البته مونتاژ یکی از محصولات جدید لیفان به نام X۷۰ را بر عهده گرفته و مسئولیتی نیز در قبال خدمات پس از فروش لیفان‌های قبلی ندارد و کرمان موتور خدمات لازم را به آنها ارائه می‌دهد. آمار و ارقام می‌گویند فعلا تیراژ این محصول در بم‌خودرو بسیار پایین است، اما امکان دارد در آینده و پس از لغو تحریم‌ها، رقم تولید بسیار بالاتر برود. بم خودرو البته در کنار لیفان، ازسرگیری همکاری با جیلی را نیز در دستور کار قرار داده و حتی قصد دارد در آینده به سمت خرید مالکیت برخی از محصولات این شرکت نیز برود. در کنار چینی‌ها بمی‌ها گوشه چشمی نیز به تولید محصولات اروپایی دارند، به نحوی که گفته می‌شود ممکن است در آینده‌ای نه چندان نزدیک، برخی زیرمجموعه‌های فولکس واگن میهمان بم خودرو شوند.
در بم خودرو چه می‌گذرد؟
بم خودرو این اواخر به لحاظ مالی و جنبه تولید اوضاع خوبی نداشته است، تا جایی که حتی گفته می‌شود خط تولید اتوبوس‌سازی این شرکت به دلیل بدهی به بانک، مصادره شده است. با این حال، اوضاع شرکت کم‌کم در حال رسیدن به شرایطی نسبتا پایدار است و اگر تحریم‌ها لغو شوند، بم خودرو می‌تواند روزهای بهتری را در آینده تجربه کند. یک مقام مسئول در «خودروسازان بم» که نخواست نامش فاش شود، در مورد اوضاع فعلی این شرکت می‌گوید: در حال حاضر مشغول تولید لیفان جدید (مدل ایکس ۷۰) هستیم و تا به حال حدود ۳۰۰ دستگاه از این خودرو را به تولید رسانده‌ایم. وی با بیان اینکه خط تولید لیفان از کرمان موتور به «خودروسازان بم» منتقل شده، می‌افزاید: از این پس ما نماینده لیفان در حوزه تولید محصولات این شرکت چینی هستیم، اما خدمات پس از فروش مربوط به مدل‌های قبلی لیفان را همچنان کرمان موتور ارائه می‌دهد. این مقام مسئول با بیان اینکه بم‌خودرو فعلا تیراژ خیلی بالایی را برای تولید لیفان در نظر نگرفته، تاکید می‌کند: برای امسال حداقل تولید را پنج هزار دستگاه در نظر گرفته‌ایم، زیرا فعلا شرایط کار به دلیل مسائل ناشی از تحریم مانند سختی‌های حواله پول و همچنین مدت زمان حمل از چین، اجازه نمی‌دهد لیفان را در تیراژ بالایی به تولید برسانیم؛ الان تضمینی نیست که پول را بدهیم و قطعه به دستمان برسد و حتی گاهی ممکن است پولمان بلوکه شود، چون به نوعی در سیستم سایه بانکی فعالیت داریم. اظهارات وی در حالی است که زمزمه‌های دستیابی ایران و آمریکا به توافق هسته‌ای و برجام و لغو تحریم به گوش می‌رسد و این اتفاق می‌تواند سرعت تولید خودرو در بم خودرو را افزایش دهد. او در این مورد می‌گوید: در صورت لغو تحریم، احتمالا نرخ ارز کاهش خواهد یافت، ضمن آنکه مشکلات مربوط به نقل و انتقال پول نیز حل می‌شود، بنابراین قطعات بیشتری وارد می‌شود و تولید افزایش می‌یابد.
این مقام مسئول با بیان اینکه در صورت لغو تحریم‌ها و رفع محدودیت‌ها، تیراژ لیفان تا ۱۰ هزار دستگاه نیز افزایش خواهد یافت، می‌گوید:بم خودرو بزرگ‌ترین خط تولید را در بین خودروسازان حاضر در منطقه ارگ جدید دارد، همین الان می‌توان تا ۱۰۰ هزار دستگاه محصول را در آن تولید کرد. او اما در پاسخ به این پرسش که تکلیف همکاری بم خودرو با جیلی چین چه می‌شود، می‌گوید: ما با جیلی قرارداد معتبری داریم و با توجه به ظرفیت بالای خطوط تولید، در صورت لغو تحریم‌ها همکاری با این شرکت را نیز ادامه خواهیم داد. او تاکید می‌کند: در حال حاضر ارتباط با جیلی با توجه به احتمال احیای برجام، به نوعی برقرار شده و این شرکت حتی از ما برای ادامه همکاری در طول پنج سال آینده برنامه نیز خواسته است، بنابراین جیلی حتما باز خواهد گشت.
به گفته این مقام مسئول، بم خودرو قصد دارد پنج محصول جدید جیلی را در ایران تولید و عرضه کند، محصولاتی که در رده نسبتا لوکس (به لحاظ قیمتی) قرار می‌گیرند و احتمالا بالای ۵۰۰ میلیون تومان قیمت خواهند داشت. او این را هم می‌گوید که بم خودرو روی داخلی‌سازی هم حساب ویژه‌ای باز کرده، به نحوی که شروع فعالیت جدید شرکت با داخلی‌سازی ۳۰درصدی است، ضمن آنکه امکان دارد در آینده نسبت به خرید مالکیت و خطوط تولید برخی خودروهای متعلق به جیلی یا لیفان، اقدام شود. این روش مشابه همانی است که کرمان موتور و گروه بهمن در پیش گرفته‌اند.
این مقام مسئول در بم خودرو در پاسخ به این پرسش که آیا امکان بازگشت فولکس واگن و ادامه همکاری با این شرکت آلمانی نیز بعد از لغو تحریم وجود دارد، تاکید می‌کند:ما قرار بود با تیراژی ۴۰۰ هزار دستگاهی در سال، به هاب منطقه‌ای فولکس تبدیل شویم، اما شرایط آن‌طور که باید، پیش نرفت و فولکس نیز راهی هند شد. در حال حاضر نیز مدیران فولکس واگن گوشه چشمی به همکاری با شرکت ماموت دارند، اما ما نیز روی برندهای وابسته به فولکس حساب کرده‌ایم. به گفته وی، اگر شرایط پس از لغو تحریم‌ها مساعد شود، امکان دارد بم خودرو با اشکودا یا سئات (دو زیرمجموعه مشهور فولکس‌واگن در جمهوری چک و اسپانیا) وارد فعالیت مشترک شود.
