مالیات پنهان 12 هزار میلیاردی که سربازان می دهند

صادق الحسینی، اقتصاددان و مشاور پیشین بانک جهانی صحبت های خود را با تعریف سه محور برای سربازی آغاز کرد و گفت: سربازی سه ویژگی دارد؛ اول اینکه با عدم رضایت همراه است یعنی کسی به دلخواه خود به سربازی نمی‌رود. دوم اینکه کار رایگان است که فرد برای سیستم نظامی انجام می‌دهد. ویژگی سوم هم اینست که فرد در دوران سربازی امکان پیگیری مسئولیت فردی و منافع شخصی خود را ندارد.

به گزارش اقتصاد آنلاین به نقل از آنا، وی افزود: در بررسی عوارض سربازی خواهیم یافت که سربازی برای دو گروه ذینفع مشخص، عوارض مختلف دارد؛ اول برای دولت و سیستم نظامی که نیروی کار مجانی در اختیار دارد؛ چرا که سبب می‌شود تا مطابق با اصول اقتصادی، از کالای رایگان به صورت بهینه استفاده نشود، در نتیجه اگر برای یک فعالیت به یک واحد سرباز نیاز داشته باشیم، ممکن است برای همان فعالیت چهار سرباز در اختیار بگیریم، چرا که نیروی رایگان است.

وی افزود: از سال ١٩٧٣ به بعد در کشور آمریکا، سربازی اجباری حذف شد، سپس در سال ١٩٩٨ سازمان ملی حسابرسی آمریکا در گزارشی، هزینه های سربازی اجباری در برابر هزینه سربازی حرفه ای را مقایسه کرد. در این گزارش دو اقتصاددان اثبات می‌کنند که هزینه سربازی حرفه ای در آمریکا، کمتر از هزینه سربازی اجباری رایگان است، چرا که سربازان اجباری در دوره ای کوتاه مدت در اختیار ارتش هستند و ارتش هزینه هنگفت آموزش را می‌پردازد و به دلیل رایگان بودن آن، استفاده بهینه صورت نمی‌گیرد، اما هزینه سربازی حرفه ای در آمریکا، معادل یک پنجم، تا یک ششم هزینه سربازی اجباری بوده است.

الحسینی یادآور شد: این در حالی بود که با استفاده بهینه از نیروهای سربازی حرفه ای، هزینه های پرسنلی ارتش نیز کاهش یافت درحالی حقوق سرباز حرفه ای را دریافت می کرد؛ لذا از نگاه ذینفع (دولت)، هم اکنون مازاد نیرو کار داریم و بیش از اندازه بهینه اجتماعی سرباز داریم و استفاده بهینه ای می کنیم. مشکل دیگری که تبعات منفی بسیاری برای دولت دارد، این است که نیروی کار رایگان، عملا تمایل بهبود و بهینه سازی را از سیستم می گیرد و سیستم علاقه ای ندارد تا خود را بهبود و کارایی را افزایش دهد لذا در عمل، برخلاف حرکت به سوی کارایی، با افزایش شرح کارهای بیهوده برای سرگرم کردن سربازان مواجه هستیم. اما دسته دیگری از عارضه ها مربوط به مشکلات فردی و اجتماعی سربازی است، مشکلاتی که بر فرد سرباز و جامعه ای که سرباز عضوی از آن است، تحمیل می شود. عوارض روحی و روانی در بخش های دیگری قابل پیگیریست اما از منظر اقتصادی، سربازی اجباری به نوعی تقویت کننده فقر است، چرا که اندازه دهک اول اقتصادی بسیار بزرگتر از دهک دهم است، خانواده های واقع در دهک های پایین جمعیت بیشتر و جوانتری نسبت به دهک های بالا دارند. در نتیجه افراد فقیر، بخشی از زندگی خود را به صورت رایگان برای سیستمی کار می کنند که باعث می شود عمر مولد، امکان درآمدزایی و امکان مهارت آموزشی آنان کاهش پیدا کند.

این مشاور بانک جهانی به استناد آمار تصریح کرد: جمعیت جوان در دهک اول اقتصادی بسیار افزایش یافته است. در واقع افراد فقیر جامعه، جوان هستند و قطعا سربازی در درآمد و سطح زندگی این افراد تاثیرگذار است، اما راهکار و مدل اقتصادی پیشنهادی که سابقه مطالعاتی در خارج از کشور دارد این است که سربازی اجباری به این معنی است که سربازها به جامعه مالیات می‌پردازند، تفاوت میزان دستمزد سربازان در سیستم نظامی و تفاوت حداقل حقوق در کشور، معادل مالیاتی است که هر سرباز ماهیانه به خزانه دولت می پردازد. مبلغ پنهانی که در ایران حجمی بالغ بر ١٢ تا ١٥ هزار میلیارد تومان در طی دو سال سربازی است، یعنی در حدود یک چهارم کل مالیات کشور؛ اما این مبلغ را فقیرترین اقشار جامعه می پردازند، که متاسفانه اثر بازتوزیعی منفی دارد چراکه از فقرا می‌گیرد و به کل جامعه می‌پردازد، لذا سبب می‌شود تا سربازی اجباری ناعادلانه باشد.

وی با اشاره به جنگ ویتنام گفت: در طول جنگ ویتنام که سربازی اجباری وجود داشته است، سالانه هشت میلیارد دلار مالیات پنهانی بوده است که سربازان به واسطه تفاوت حقوق سرباز و حداقل حقوق به دولت پرداخت می کردند.

الحسینی در خصوص راهکار پیشنهادی خود گفت: راهکار پیشنهادی من این است که ما سیستم خرید قسطی سربازی داشته باشیم. اگر سالانه ٢٠٠هزار نفر به سربازی حرفه ای بروند و باقی مشمولانی که به سربازی نمی روند، ماهانه ٣٤٠ هزار تومان می پردازند که این سربازی می تواند یک سال، سه سال یا هرمیزان که تعیین شود. این سبب می شود تا کسانی که درآمد بیشتری دارند بازتوزیع مثبت داشته باشیم به کسانی که درآمد کمتری دارند. لذا مدل های شبیه به این می تواند سه عامل، رضایت، حقوق دریافتی و پیگیری نفع شخصی را ایجاد کند. در هر صورت مدل های ارائه شده، فتح بابی است برای افرادی که بتوانند در این حوزه مطالعه کنند و مدل پیشنهادی ارائه کنند، مدل هایی که باعث شوند سربازی عادلانه، کارا و با رضایت باشد.

این همایش دومین نشست پس از همایش سربازی و راهکارهای عادلانه است که در اسفند ماه سال گذشته در دانشکده حقوق دانشگاه تهران برگزار شده بود. در این همایش عباسعلی منصوری آرانی نماینده نهمین دوره مجلس، عضو کمیسیون امنیت ملی و مسئول پیشین آموزش کل ارتش، حسن سبحانی استاد تمام اقتصاد دانشگاه تهران و نماینده پیشین مجلس شورای اسلامی، صادق الحسینی اقتصاددان و مشاور پیشین بانک جهانی و مهدی احمدی معین کارشناس مرکز پژوهش های مجلس در حوزه خدمت سربازی به سخنرانی پرداختند و این موضوع را با تاکید بر ابعاد اقتصادی آن مورد بررسی قرار دادند.

با اجبار نمی‌توان کار تولید کرد

حسن سبحانی با اشاره به روابط کار در اقتصاد، مدل سربازی در گذشته و امروز را مورد مداقه قرار داد و گفت: اجبار در رفتن به سربازی برای جوانان گذشته در مجموع به رشد فردی منجر می‌شد اما امروز تحولات به گونه‌ای شده که افراد احساس می کنند که با رفتن به سربازی احتمالا، امکاناتی و فرصت هایی از آنان سلب می‌شود. این نکته‌ای است که در نظام های اقتصادی باید به آن توجه کرد و براساس آن به این سوال یکبار دیگر پاسخ داد: نیروی کار با چه انگیزه ای به فعالیت می پردازند؟ انگیزه مادی انگیزه رایجی است که برای به دست آوردنش افراد یک فعالیت اقتصادی را دنبال می کنند. در نظام های سوسیالیستی و برخی نظام های ایدئولوژیک بعضا انگیزه‌های تشویق و هنجاری را مطرح می‌کنند و انگیزه سومی هم وجود دارد که برخی نویسندگان اقتصادی به نام اجبار ذکر کرده‌اند.

نماینده پیشین مجلس افزود: هم اکنون پذیرندگان افراد با این دید افراد را به خدمت سربازی فرا می خوانند که با استفاده از اجبار، از نیروی کار آنان برای مدت دو سال بهره ببرند. ملاحظه می شود که مسئله انگیزه که مهمترین اصل در فعالیت اقتصادی است به جای مادی بودن و هنجاری بودن، سر از زور و اجبار در می آورد اما این مسئله نباید مانع از آن بشود که موضوع همه جانبه دیده نشود.

وی تاکید کرد: بررسی از دید افرادی که به سربازی می روند اجباری بودن، موقتی بودن دوره ایست که در آن کار می کنند و متناسب نبودن اختصاص توانایی های فرد با کاری است که به او واگذار می شود به همین دلیل بعضی افراد حس می کنند که هزینه فرصتی که افراد از دست می دهند به مراتب بیشتر از عایدی آنهاست؛ لذا احساس زیان می کنند. اما از طرف کسانی که آنها را می پذیرند، نیروی کار تحقیقا نیروی ارزان قیمتی است که بدون اینکه متقاضی هزینه کننده ای برای آن وجود داشته باشد به زور قانون در اختیار دارد و در عین حال دستمزدی برای آنها در نظر گرفته نمی شود، یا آنقدر اندک است که می تواند هیچ محسوب شود. البته این نیروی کار هرچند برای کسانی که به سربازی می روند موقتی است اما برای نیروهای پذیرنده یک نیروی کار دائمی ارزان قیمت است. هزینه فرصت این مجموعه برای پذیرندگان قابل اعتناست چون می توانند با این نیروی کار هر اقدامی را با هزینه کمتر انجام دهند.

سبحانی خاطرنشان کرد: اما از دید امنیت ملی راه اندازی سلاح ها و تجهیزات پیشرفته جنگی امروزی نیازمند تخصص منحصر به فرد است و حتی سربازان با مدرک بالا نیز نمی توانند در این زمینه مفید واقع شوند.

سربازی و زندگی کارگری

در ادامه این همایش عباسعلی منصوری آرانی، نماینده هشتمین دوره مجلس شورای اسلامی، سرتیپ بازنشسته و مسئول پیشین آموزش کل ارتش با تاکید بر اینکه مهمترین سرمایه هر انسان عمر اوست گفت: باید ببینیم آیا این عمری که هر فرد دو سال از زندگی خود را در سربازی می گذراند به خوبی سپری می شود یا خیر. مسلما کشور ما در شرایط جغرافیایی موجود شرایط متفاوتی با کشوری مثل سوییس دارد ولی ما درشرایط صلح هستیم.

عضو کمیسیون امنیت ملی گفت: اصل 147 قانون اساسی می گوید «دولت باید در زمان صلح از افراد و تجهیزات ارتش در کارهای امدادی آموزشی تولیدی و جهاد سازندگی استفاده کند در حدی که به آمادگی رزمی ارتش آسیبی وارد نکند» در قانون دولت به این کار ملزم شده است اما هم اکنون در نیروهای مسلح هزاران فارغ التحصیل برق، مکانیک، اقتصاد و ... داریم که در نهاد مرتبط به کار گرفته نمی شوند و مشخص است که نیروهای مسلح به این میزان نیرو احتیاج ندارند. لذا یک دانش آموخته برق باید به آمارگیری سربازی بپردازد که برای او احساس بطالت ایجاد می‌کند. بنده در قالب برنامه ششم، پیشنهادی ارائه کردم که در قسمتی از کارگاه های تولیدی، صنعتی، کشاورزی و ... توسط بخش خصوصی با استفاده از نیروهای سازمان وظیفه مشروط به عدم آسیب دیدگی، آمادگی رزمی شکل گیرد.

وی در تعریف سربازی حرفه ای گفت: سربازی حرفه ای یعنی نیروهای مسلح میزان نیرویی که احتیاج دارند را اعلام می کنند. این نیروها برای مدت پنج سال با یک حقوق مشخص برای نیروهای مسلح کار می کنند. ابتدا این افراد را 6 ماه آموزش می دهند و به مدت چهار سال و نیم از آنها استفاده می کنند. اگر بخواهیم به جزییات اقتصادی سربازی هم توجه کنیم همین بس که وقتی خودروهایی به سربازها می‌دهیم هزینه نگهداری یک سال آن پنج یا شش برابر هزینه ای وقتی است که ماشین در اختیار فرد کادری قرار داده می‌شود. این به دلیل عدم مواظبت سربازان از وسایل به خاطر تعویض مکرر آنهاست!

مسئول پیشین آموزش کل ارتش یادآور شد: در وضع فعلی با حقوق 60 هزارتومان اگر یک فرد اهل تهران باشد و بخواهد در بندرعباس خدمت کند با شرایط فعلی اقتصاد حتما باید از خانواده نیز کمک خرجی بگیرد. یکی از دلایل فرار سربازان این است که فرد نمی‌تواند خرج زندگی خودش را تامین کند و اگر فرزند یک کارگر به سربازی برود و هرماه بخواهد از پدر خود هم پول بگیرد شرایط بسیار سختی به وجود می آید.

منصوری آرانی تاکید کرد: در بحث طرح مشمولان غایب، با توجه به سابقه نظامی به تک تک نمایندگان مراجعه می کردم، اما متاسفانه نمایندگان مجلس از این مشکلاتی که در این جلسه مطرح شد، مطلع نیستند.

وی افزود: غایبین سربازی از قشر فقیر جامعه هستند اما نمایندگان مخالف عقیده داشتند که این طرح به نفع آقازاده هاست! دو و نیم میلیون نفر مشمول این طرح می شوند، مگر ما چه تعداد آقازاده در کشور داریم؟ اما هم اکنون مشخص شد که غایبین توانایی پرداخت جریمه را نداشتند، بیش از 80درصد از افرادی که غایب هستند، فقر مالی دارند!

خروج نحبگان و فشار به اقتصاد

مهدی احمدی معین، دانشجوی دکترای علوم سیاسی دانشگاه تهران و کارشناس مرکز پژوهش های مجلس در حوزه خدمت سربازی در خصوص ابعاد امنیتی اقتصادی سربازی گفت: در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس از دو منظر به مساله سربازی نگاه شده است؛ اول بحث اثرات اجتماعی - اقتصادی سربازی به شکل کنونی است. در خانواده های ایرانی مردان مسئول هزینه و درآمد خانواده هستند. موضوع دیگر تصمیم هایی است که پسران برای معاف شدن از سربازی می گیرند مثل طلاق های صوری یا آسیب های جسمی که تاثیرات اقتصادی نیز در پی دارد.

کارشناس مرکز پژوهش های مجلس افزود: طبق یک نظرسنجی، یکی از دلایل اصلی خروج نخبگان از کشور مساله سربازی اجباری است.

نماینده مرکز پژوهش های مجلس افزود: هم اکنون یک نهادی در کشور آمریکا با حضور 80 شرکت و موسسه تحقیقاتی در حال کار روی پروژه ربات های رزمی هستند که در آینده از ربات ها برای حضور در جنگ استفاده کنند. در حال حاضر بیشتر تسلیحاتی که کشورهای اطراف خلیج فارس از کشورهای دیگر خریداری می کنند در زمینه نیروی هوایی و آبی است زیرا آنها ایران را خطر مهمی می دانند و ایران نیز مرزهای زمینی کمی با همسایگان خلیج فارس دارد.

وی تصریح کرد: مرکز پژوهش های مجلس تاکنون بیش از 6 گزارش کارشناسی در خصوص سربازی تهیه کرده است، همچنین هم اکنون الگو پیشنهادی بهینه سازی خدمت سربازی در زمان صلح، با حفظ شاکله قانون که تسهیلاتی را برای زمان صلح در نظر می گیرد، تدوین شده است.

در پایان این نشست شرایط استفاده از تسهیلات نظام وظیفه تخصصی، برای افراد فعال در شرکت های دانش بنیان تشریح شد.