استراتژی دولت سیزدهم گسترش روابط با شرق است
در پنجمین قسمت برنامه موازنه عباس ملکی، دیپلمات سابق و استاد دانشگاه به مسائل پیرامونی سیاست خارجی ایران، شرایط پرونده احیای برجام، روابط ایران و آمریکا، مشکلات منطقه ای و مسائل اقتصاد بین الملل ایران پرداخته است.
اقتصادآنلاین - پرستو بهرامی‌راد؛ ایران به دلیل موقعیت خاص ژئوپلیتیکی از شرایط خاصی در حوزه سیاست خارجی برخوردار است. مجموعه برنامه «موازنه» سعی دارد با دعوت از کارشناسان و سیاستمداران تصویر کاملی از سیاست خارجی ایران به نمایش بگذارد.
عباس ملکی، دیپلمات سابق وزارت امورخارجه و عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی شریف است. در مورد توافق برجام در برنامه موازنه گفت: حتی اگر یک ماه به تغییر دولت در آمریکا مانده به نفع جمهوری اسلامی ایران است که در وین توافق کند، زیرا این شرایط برای دولت بعد هم رویه می شود. اگر توافق کنیم خیلی بهتر است. ما باید به دنبال منافع خود باشیم و منافع ما ایجاب می‌کند این شرایط را به پایان رسانده و اهداف را به جایی برسانیم.
قسمتی از این گفتگو را در زیر بخوانید:
عباس ملکی بیان کرد: سیاست خارجی ما در سال‌های گذشته به خصوص در دوره‌هایی که مشخص است، به سمتی رفتیم که کشورهای مختلف برای برقراری ارتباط به سمت ما نمیآمدند، تا جایی که حتی ممکن است امروز ما به کشوری برویم و مقامات آن کشور نخواهند با ما دیدار کنند. اما اینکه چرا ما این مزیت تاریخی و فرهنگی را از دست دادیم؟ یکی از سوالات عمیقی است که باید بعداً به آن پرداخت.
این دیپلمات سابق در خصوص شعار «نه شرقی نه غربی، جمهوری اسلامی» توضیح داد: در سال 1356 (ژانویه 1977) جیمی کارتر به تهران آمد و در تلویزیون در حالی که گیلاس مشروبی در دست داشت، به شاه گفت شما جزیره ثبات در این منطقه هستید. پس شعار «نه غربی» به آن نگاه و جریان برمی‌گردد و در همه این سال‌ها شعار «نه غربی» بوده است. در دوره‌ای که من وزارت خارجه بودم سه بار با انگلستان قطع روابط کردیم که مجلس شورای اسلامی هم یک بار آن را تصویب کرده بود.
او در ادامه توضیح داد: اتحاد جماهیر شوروی مرتکب دو اشتباه بزرگ در ایران شده بود. مورد اول مخالفت جدی با دکتر مصدق بود. گفتند یک موازنه برقرار کنید و وقتی نفت جنوب را به انگلیس‌ها داده‌اید، نفت شمال را به اتحاد جماهیر شوروی بدهید و استالین بر این موضوع فشار می‌آورد. به همین دلیل بعد از سال 1320 نیروهای خود را از آذربایجان خارج نکردند که این اشتباه بزرگ شوروی بود. همچنین بعد از 30 تیر 1330 تا 28 مرداد حزب توده شدیداً زیر پای جبهه ملی را خالی کرد. دومین اشتباه شوروی در 15 مرداد 1342 بود که رسماً به شاه تبریک گفت که شما توانستید ارتجاع را سرکوب کنید. به همین دلیل وقتی انقلاب اسلامی شروع شد شوروی خیلی مراقب بود اشتباه تاریخی نکند و با فعال شدن حزب توده فعال، شوروی سعی داشت نشان دهد انقلاب ایران، انقلابی علیه امپریالیسم است. بر همین اساس عکس‌العمل مردم ایران این بود که شعار «نه شرقی» را زودتر بگویند.
ملکی در مورد حرکت سیاست خارجی دولت رییسی به سمت شرق گفت: مقصر اصلی اینکه روابط ما با روسیه، چین، هند و کشورهای آسیایی بیشتر شده، دقیقاً کاری است که آمریکا با ما کرده است. از دوره صفویه یعنی از دوره‌ای که آمار داریم، در تجارت خارجی تا ده سال قبل نیز همواره با کشورهای اروپایی و آمریکای شمالی بیشتر از کشورهای به اصطلاح شرقی اعم از روسیه و چین روابط ما بیشتر بوده است. غربی‌ها به قدری فشار آوردند و تحریم کردند که چاره‌ای غیر از فروش نفت به چین و خرید کالا از روسیه و هند برای ما نماند. نکته دوم این است که اگر به صحبت‌های مقامات روس و چین دقت کنید، این نکته را همیشه تکرار می‌کنند که ایرانی‌ها اعتقادی به روابط با ما ندارند و می‌خواهند از ما استفاده کنند تا روابط خود را با غرب درست پیش ببرند و هر زمان که این روابط اصلاح شود باز هم روابط خود را با ما قطع می‌کنند. سیاست خارجی ما باید به رابطه با شرق اهتمام داشته باشد.
او در ادامه تصریح کرد: هیچ تردیدی در محکومیت دولت روسیه در تجاوز به اوکراین نیست. من فکر می‌کنم ایران از معدود کشورهایی در دنیا است که رهبری حکومت به صورت خیلی مشخص گفتند ما با جنگ مخالف هستیم. اگرچه این سخن از لحاظ دیپلماتیک خیلی هزینه دارد، ولی در این مورد خاص این مساله باید مطرح می‌شد. به نظر من رابطه ما با روسیه، چین و هند در حالت مناسبی قرار دارد. تنها نکته‌ای که باید تذکر دهم این است که مبادا روابط ما با غرب بهبود، باز با شرق رویه دیگری را در نظر بگیریم.
این استاد دانشگاه در مورد دخالت روسیه در خصوص پرونده برجام اظهار کرد: روسیه ارتباط نزدیکی در برنامه برجام با ما نداشته است. ما در همان حدی که با چین، فرانسه، انگلستان، آلمان و اتحادیه اروپا رابطه داشته‌ایم با روسیه هم همانطور بوده‌ایم. اتفاقاً در قضیه برجام بیشترین رابطه را با اتحادیه اروپا داشتیم اما به نظر من روسیه سیاست خارجی پیچیده‌ای دارد. در آنجا بعضی از افراد، مسئول صحبت با مردم هستند و به نوعی نارضایتی دولت روسیه را از بعضی کارهای حکومت به مردم منتقل می‌کنند. در این تردیدی نیست که روسیه مایل نبود برجام به سرعت به نتیجه برسد، اما به این معنا نبود که روسیه برجام را وتو کند.
وی با بیان اینکه به نظرم سیاست خارجی روسیه برای اینکه مردم ایران هرگونه روابط مثبت با غرب را قبول نمی‌کند، توضیح داد: به ما اطلاعات اشتباه می‌دهند، آقای اولیانوف و رجب صفروف این نقش را بازی می‌کنند و سخنان آنها نقش رو به پیشرفتی برای ما ندارد. من نمی‌دانم چرا؟ آقای اولیانوف مواردی مطرح کرد هیچ کدام در ظرفیت کاری که می‌کند نیست. چرا ایشان باید با مردم ایران صحبت کند؟ کدام یک از دیپلمات‌های ما با مردم روسیه صحبت می‌کنند؟ این رفتار در رویه‌های دیپلماتیک رسم نیست.
در پاسخ به این سوال که آیا سیاست ایران ایدئولوژیک است یا خیر؟ ملکی بیان کرد: یکی از غیر ایدئولوژیک‌ترین سیاست خارجی‌ها در دنیا سیاست خارجی ایران است. نشانه‌های زیادی از این موضوع وجود دارد. ما سال‌ها با آسیای مرکزی و قفقاز کار کردیم. از سال 1989 در دوره شوروی و بعد از آن من بارها به این منطقه رفته‌ام، ما همه نوع کمکی به جز کمک‌های اسلامی به آن کشورها داشته‌ایم.
او در ادامه توضیح داد: حضور ما در منطقه بحث ایدئولوژیک نیست. ما با نیروهایی در عراق، لبنان، فلسطین و یمن در ارتباط هستیم، ولی همه آنها مسلمان نیستند. حتی برخی از مسلمانان آنها شیعه هم نیستند. رابطه ما با مسیحی‌های لبنان بسیار خوب است. سعی دارند نشان دهند که سیاست خارجی ما ایدوئولوژیک است. سیاست خارجی را یا باید تخصصی دید یا باید به این مساله رسید که در چه موضوعاتی هیاهوی بیشتری وجود دارد.
ملکی گفت: سیاست خارجی می‌تواند آسیب‌هایی هم با انتشار اعلامیه‌های اشتباه یا محکوم کردن‌های بی مورد برای کشور داشته باشد. چنین رویکردهایی در برخی موارد درست به اندازه سکوت کردن بی مورد اشتباه است. من اگر جای آقای رییس جمهوری بودم سه هواپیما اجاره می‌کردم و سه نفر را مسئول می کردم. وزیر امور خارجه، وزیر مشاور در امور خارجه و معاون رییس جمهوری در امور سیاسی را به کشورهای مختلف می فرستادم تا ارتباط برقرار کنند و در تعامل با کشورهای خارجی باشند.
در مورد برجام عباس ملکی بیان کرد: شما اسم آن را می‌گذارید برجام، من می‌گویم تحریم. در کل تاریخ حدود 120 تحریم تا به امروز وجود داشته است. در مورد این 120 تحریم می‌توان نتیجه گرفت که هیچ کدام به نتیجه دلخواه نرسیده‌اند. اما با مطالعه همه آنها می‌توان به این نتیجه رسید که تحریم‌های ایران شکل دیگری دارد. تحریم ایران یک تحریم هوشمندی است که حدود 40 سال بر روی آن کار شده است. یعنی از سال 1979 که قضیه گروگانگیری پیش آمد در آوریل 1980 که جیمی کارتر روابط خود را با ایران قطع کرد از آن زمان تا به امروز برای تحریم‌های ما برنامه‌ریزی شده است. تحریم‌های ایالات متحده علیه ایران هوشمندانه‌ترین، پیچیده‌ترین و سخت‌ترین تحریم‌ها در طول تاریخ انسانی است.
ملکی در ادامه تصریح کرد: شاید باید از همان اول روش دیگری را انتخاب می‌کردیم، مثل بعضی کشورها مانند مالزی. این کشورها در عین حال که نظرات خودشان را در مورد سیاست‌های کاپیتالیستی آمریکا دارند، همزمان روشی اتخاذ کردند که منجر به پیشرفت شد. ما در قضیه گروگانگیری نشان دادیم که با مردم آمریکا مشکل داریم. به نظرم از همان جا این قضیه دومینو وار ادامه یافته است.
ملکی با تاکید بر اینکه هر چه سریع‌تر باید توافق شکل بگیرد، تصریح کرد: برجام از معدود فعالیت‌های ایران بود که به صورت کاملاً روشن به دولت و مردم آمریکا نشان داد که ما می‌خواهیم روش جدیدی در سیاست خارجی داشته باشیم.
وی در ادامه بیان کرد: حتی اگر یک ماه هم به عوض شدن دولت در آمریکا مانده باشد، به نفع جمهوری اسلامی ایران است که توافق صورت گیرد، زیرا این رویه‌ای برای دولت بعدی آمریکا می‌شود. قرائن نشان می‌دهد دولت آقای بایدن خیلی ضعیف است. با اینکه می‌دانیم در انتخابات میان دوره‌ای نوامبر ممکنه است محافظه‌کارها دست بالا را داشته باشند یا در انتخابات 2024 ممکن است حزب جمهوری‌خواه پیروز شود، اما ایران همین امروز توافق کند خیلی بهتر است. ما باید دنبال منافع خودمان باشیم. منافع ما ایجاب می‌کند این شرایط را تمام کنیم و پرونده برجام را به نقطه مطلوبی برسانیم.
او در مورد اقتصاد بین‌الملل گفت: امروز بخش مهم سیاست خارجی، اقتصاد بین الملل است. روابط خارجی یعنی هر چیزی که خارج از کشور اتفاق می‌افتد و مربوط به ایران است را باید وزارت خارجه دنبال کند. البته باید بر روی این موضوع کار شود. در وزارت خارجه دکتر ظریف ساختار را تغییر داد که به نظر من به ضرر وزارتخانه تمام شد، الان هم وزارت خارجه آن اقتدار لازم را ندارد که بتواند همه امور خارج از ایران را رصد کند.
ملکی در خصوص فروش نفت توضیح داد: بهترین راه برای ما این است که به وزیر نفت اختیار لازم را بدهیم تا به هر کشوری که می‌خواهد نفت بفروشد. ما به عنوان افکار عمومی هم باید به سمت این برویم که کشور توسعه پیدا کند. با توجه به وجود منابع نفت و گاز در داخل ایران، اما روی زمین توسعه پیدا نکردیم. من اعتقاد دارم در سال‌های تحریم، هر کشور دیگری به جای ایران بود یک بشکه نفت هم نمی‌توانست صادر کند، اما مردم ایران باهوش هستند و تحریم‌ها را دور زدند. در همان زمان هم به مسئولین سیاست خارجی توصیه کردند که مذاکره کنند.
این دیپلمات سابق در مورد آینده روند سیاست خارجی ایران در پایان گفت: من خیلی امیدوار هستم. وقتی به تمام عوامل نگاه می‌کنم، به این نتیجه می‌رسم که ایران به آنجایی که بوده است و باید در تاریخ باشد، می‌رود. سیاست خارجی باید در مسائل مختلف مدنظر باشد، اما اگر بخواهد به نتیجه برسد باید صبر بیشتری داشت. چون ما صبر می‌کنیم، مطمئن باشید وضع کشور خوب می‌شود.
