دیگر نمی توان چین را تحریم کرد؟

اقتصاد آنلاین – اکرم شعبانی؛ به گزارش اکونومیست شرایط پیرامون حذف این اسناد نامشخص است. روسای حزب کمونیست ممکن است به این نتیجه رسیده باشند که این نشان دهنده ضعف است آن هم در زمانی که شی جین پینگ می‌خواهد قدرت کشورش، حزب کمونیست را آن هم در حالی که آماده می‌شود تا اواخر سال ۲۰۲۲ به عنوان رییس‌جمهوری مادام العمر انتخاب شود، خودنمایی می‌کند. نتایج این گزارش در واقع برای آقای شی ناخوشایند است.

او از «تقویت خود» در برابر آنچه که دولتش آن را «خفگی» می‌نامد صحبت می‌کند که غرب برای دسترسی به فناوری‌های حیاتی، از دانه‌های کشاورزی تا نیمه هادی‌ها اعمال می‌کند.

در صورت حمله روسیه به اوکراین، ممکن است قدرت غرب در محدود کردن دشمنانش با تحریم‌ها در روسیه آزمایش شود – رویارویی نظامی و اقتصادی که حاکمان چین از نزدیک نظاره‌گر آن خواهند بود، ممکن است آسیب‌پذیری‌های آنها را روشن کند. چهاردهمین برنامه پنج ساله چین، طرحی استراتژیک که در سال ۲۰۲۱ منتشر شد و سال‌های تا ۲۰۲۵ را پوشش می‌دهد، خوداتکایی در علم و فناوری را به سنگ بنای سیاست اقتصادی تبدیل می‌کند.

ضرب‌الاجل‌های این طرح برای چین برای رهایی از وابستگی فنی موجود به سرعت در حال انجام است. دولت، میلیاردها دلار برای این تلاش سرمایه‌گذاری می‌کند و شرکت‌های چینی را به انجام همین کار وادار می‌کند. مخارج تحقیق و توسعه دولتی و خصوصی در سال ۲۰۲۱ به رکورد ۲.۸ تریلیون یوآن (۴۴۰ میلیارد دلار) افزایش یافت تا بتواند از رقبای خارجی پیشی بگیرد. این معادل ۲.۵ درصد تولید ناخالص داخلی است که هنوز از حدود ۳ درصد آمریکا فاصله دارد، اما همانطور که در نمودار زیر مشخص است در پنج سال گذشته، یک پنجم افزایش یافته است.

در یازدهم فوریه، اسمیک SMIC که بزرگترین سازنده تراشه چینی است، اعلام کرد که در سال ۲۰۲۲ حدود ۵ میلیارد دلار در کارخانه‌های نیمه هادی جدید سرمایه‌گذاری خواهد کرد. سه روز پس از آن، واحد هنگ کنگ استاندارد چارترد که یک بانک بریتانیایی است تبدیل به اولین وام دهنده خارجی در خارج از سرزمین اصلی چین شد که مستقیما به CIPS متصل است (معادل چینی سیستم پرداخت بانکی سوییفت که در بلژیک مستقر است.)

(هزینه‌های توسعه و تحقیقات در چین از سال ۲۰۱۷ تاکنون)

اکونومیست برای محاسبه این هزینه‌ها، شش حوزه را مورد بررسی قرار داده که در آنها اتکای چین به غرب نگرانی خاصی برای حزب و آقای شی داشته است. در این راستا واکسن‌های mRNA، مواد شیمیایی کشاورزی، هوافضای غیرنظامی، نیمه هادی‌ها، سیستم عامل‌های کامپیوتری و شبکه‌های پرداخت را مورد بررسی قرار داده‌ایم. نتیجه‌گیری‌های انجام شده منعکس کننده نتایج مقاله IISS است: اگرچه تا حدودی خودتقویتی صورت گرفته اما خوداتکایی هنوز تا حدودی دور از دسترس است.

پیشرفت چین در زمینه‌هایی برجسته‌تر بوده است که اگرچه خود از نظر فناوری پیچیده هستند اما به زنجیره‌های تامین کمتر گسترده و در عین حال پیچیده‌تری نیاز دارند. بهتر است از واکسن شروع کنیم. بسیاری از پیشرفت‌های چین در زمینه فناوری mRNA مورد استفاده در شرکت‌های غربی از جمله فایزر – بایون‌تک و یا مدرنا به مردی به نام یینگ بو مرتبط است. آقای یینگ برای چندین سال بر روی mRNA در مدرنا تحقیقات انجام داد، آن هم پیش از آنکه در آغاز همه‌گیری از بوستون به چین بازگردد.

بازگشت او به خانه توسط رسانه‌های دولتی به عنوان یک میهن پرست که به ندای سرزمین مادری پاسخ می‌دهد مورد استقبال قرار گرفت. شرکت او یعنی ابوژن بایوساینس Abogen Biosciences، با ارتش آزادیبخش خلق برای توسعه پیشرفته‌ترین دوزهای mRNA کشور کار کرده و بخشی از برنامه‌ای بود که حداقل ۲.۳ میلیارد دلار در توسعه واکسن‌های محلی سرمایه‌گذاری کرد.

تزریق واکسن

به گفته رسانه‌های دولتی، نتایج حاصل از آزمایشات بالینی فاز یک تزریق ابوژن، معروف به آرکوواکس ARCoVax اخیرا منتشر شده است.

از برخی جهات، این امر چشمگیر به نظر می‌رسد و تنها یک سال و نیم پس از نسخه‌های غربی معرفی شده است. با این حال، شرکت هیچ اظهارنظری در مورد استقرار در مقیاس گسترده ارائه نکرده است. ظرفیت تولید سالانه ۲۰۰ میلیون دوز در کنار ۴ میلیارد دوز مورد انتظار برای واکسن فایزر – بایون‌تک در سال جاری چندان قابل توجه نیست.

بایون‌تک یک سال پیش با همکاری فوسان Fosun که یک شرکت محلی است، واکسن‌های خود را به چین ارائه کرد. به گفته هوانگ یانژونگ از اندیشکده شورای روابط خارجی CFR به نظر می‌رسد آقای شی با حمایت از آرکوواکس و در عین حال انکار مجوز تزریق mRNA غربی (البته نه قرص‌های کووید غربی که یکی از آنها در ماه جاری تایید شد)، به نظر می‌رسد ارزش بیشتری برای خوداتکایی قائل است تا رفاه عمومی.

به نظر می‌رسد ملاحظات مشابه باعث کند شدن پیشرفت در فناوری کشاورزی شیمیایی شده است. اصلاح ژنتیکی خارجی و روش‌های اصلاح بذر به دلیل ترس دیرینه مبنی بر اینکه این امر کنترل عرضه غلات چین را به شرکت‌های خارجی بدهد، مانع از استفاده داخلی آن شده است. شرکت‌های چینی در حال توسعه جایگزین‌های داخلی هستند.

دابینونگ بایوتکنولوژی که یک تولیدکننده بزرگ خوراک است، سرمایه‌گذاری زیادی در تحقیقات در این زمینه انجام می‌دهد. آنها همچنین این سرمایه را از طریق تملک تهیه کرده‌اند. قابل توجه‌ترین آنها خرید ۴۴ میلیارد دلاری در سال ۲۰۱۶ توسط کم‌چاینا است که یک شرکت مواد شیمیایی تحت نظارت و کنترل دولتی است که از شرکت سینژنتا یک غول سوییسی در زمینه بذر و مواد شیمیایی کشاورزی با دارایی معنوی یک انبار غله بود.

اما کمبود مداوم ظرفیت تولید داخلی به این معنی است که چین همچنان به واردات محصولات کشاورزی وابسته است. در سال ۲۰۲۱، چین حداقل ۴۰۰ میلیارد یوآن (۶۲ میلیارد دلار) را برای واردات سویا، ذرت و پنبه هزینه کرد که بر اساس نمودار زیر بخش بزرگی از آن از نظر ژنتیکی اصلاح شده بود.

(نمودار بخش‌های فناوری منتخب چین)

هواپیماها و قطعات وارداتی به چین به میزان قابل توجهی – ۱۹ میلیارد دلار در سال گذشته – هزینه کمتری داشته است. اما در اینجا نیز حزب می‌خواهد صنعت از وابستگی‌های خارجی خلاص شود. اگر قرار است به رسانه‌های دولتی اعتماد شود، هم اکنون نیز قابل اعتماد هستند.

امسال COMAC که یک گروه هوافضای دولتی است، قصد دارد تحویل c۹۱۹ بدنه باریک خود را آغاز کند، رقیب بوئینگ ۷۳۷ و ایرباس A۳۲۰ که از سال ۲۰۰۸ تاکنون در حال توسعه است و خطوط هوایی چین صدها فروند آن را سفارش داده است.

اما با بررسی دقیق‌تر، c۹۱۹ آنقدرها هم چینی به نظر نمی‌رسد. به گفته مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی که یک اتاق فکر است، این برنامه ۷۲ میلیارد دلار یا بیشتر هزینه داشته است، اما با این وجود این هواپیما مجموعه‌ای از قطعات خارجی است، موتورهای توربوفن در حال توسعه با برخی مشکلات فنی روبروست.

به عنوان مثال، هواپیماها در حال حاضر با موتورهای سرمایه‌گذاری مشترک بین سافران Safran فرانسه و جی‌ای اوییشن GE Aviation آمریکا مجهز می‌شوند. با صدها قطعه دیگر که آنها هم در خارج از کشور تولید می‌شوند، محصول نهایی رونوشتی عینی از یک هواپیمای غربی است – و نه حتی پیشرفته‌تر. یکی از بزرگان صنعت هواپیمایی غربی به این مساله اشاره می‌کند که سی۹۱۹ نسلی پیش از A۳۲۰neo کم مصرف ایرباس است و بنابراین در بازار جهانی چندان رقابتی نیست.

چین در تلاش برای رهایی از زنجیره تامین جهانی نیمه هادی‌ها با همین مشکل مواجه است، زنجیره‌ای که مانند هواپیما پیچیده و تحت سلطه آمریکا و متحدانش است. آسیب پذیری چین در برابر تحریم‌های فناوری در سال ۲۰۱۸ مشخص شد، زمانی که دولت دونالد ترامپ، فروش سخت افزار حساسی را که از فناوری آمریکایی استفاده می‌کرد به دو سازنده تجهیزات مخابراتی چینی یعنی زدتی‌ای و هوآوی متوقف کرد.

برای جلوگیری از تکرار چنین اتفاقی، آخرین برنامه پنج ساله تصریح می‌کند که چین باید تا سال ۲۰۲۵ تراشه‌های مصرفی خود را تا ۷۰ درصد تولید کند، در حالی که سال گذشته این میزان کمتر از ۲۰ درصد بود. مانند سایر زمینه‌ها، کشور در جهت رسیدن به این هدف پیشرفت می‌کند.

دولت صدها میلیارد یوآن به این بخش تزریق کرده است. اسمیک در یازدهم فوریه اعلام کرد که در سال ۲۰۲۲ حدود ۵ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری و ساخت سه کارخانه جدید را تکمیل خواهد کرد. این هزینه همچنین به سازندگان تراشه چینی کمک کرده است تا استخدام بی رویه داشته باشند.

یک آزمایشگاه مستقر در شانگهای که توسط سازنده تراشه آمریکایی میکرون Micron اداره می‌شود، به محل شکار غیرقانونی شرکت‌های محلی تبدیل شده است. در ۲۶ ژانویه میکرون اعلام کرد که آزمایشگاه را به طور کامل تعطیل خواهد کرد. آدام سگال از سی‌اف‌آر خاطرنشان کرد نتیجه این بوده است که برخی از تراشه سازهای بزرگ چینی بتوانند خطوط تولید زدوده شده از فناوری های آمریکایی را راه‌اندازی کنند. 

اما همچون هواپیماهای مسافربری، تراشه‌های چینی به وضوح از برترین‌های این حوزه عقب هستند. اسمیک و دیگر شرکت‌ها در تلاشند تا زنجیره تامین تراشه‌ها را با ساختارهایی که در ده‌ها نانومتر (میلیاردم متر) اندازه‌گیری می‌شوند، به طور کامل بومی سازی کنند که مرتبه‌ای بزرگتر از اکثر تراشه‌های پیشرفته کنونی است. این مساله آنها را یک نسل پشت TSMC تایوان و سامسونگ کره جنوبی، دو شرکت پیشرو در این صنعت قرار می‌دهد.

چین احتمالا سال‌ها از تکرار ماشین‌های لیتوگرافی ساخته شده توسط ASML که یک شرکت هلندی است که بازار تجهیزاتی را برای حک کردن کوچکترین مدارهای مجتمع بر روی ویفرهای سیلیکونی گرفته است، فاصله دارد. به گفته تیلی ژانگ از شرکت تحقیقاتی گیوکال دراگونومیکس GaveKal Dragonomics گروه تجهیزات میکرو الکترونیک شانگهای، شرکت ایالتی که وظیفه آن مقابله با ای‌اس‌ام‌ال است، در تحویل این دستگاه‌ها تلاش می‌کند.

برخی از سرمایه‌گذاری‌های کلان در ظرفیت نیمه هادی‌ها به شرکت‌هایی رسیده است که تقلب کرده‌اند.

در دو فناوری حیاتی اخیر، مشکل چین کمتر به تسلط بر یک فناوری یا بازآفرینی زنجیره‌های تامین مربوط می‌شود و بیشتر به غلبه بر عدم اعتماد کاربران به جایگزین‌های آن مربوط می‌شود. سیستم عامل‌هایی که رایانه‌های شخصی و تلفن‌های هوشمند را تغذیه می‌کنند، نمونه بارز آن هستند. زمانی که دولت ترامپ در سال ۲۰۱۹، شرکت‌های آمریکایی را از همکاری با هوآوی منع کرد، نسلی از گوشی‌های این شرکت چینی نه تنها از تراشه‌ها، بلکه از سیستم عامل اندروید گوگل نیز محروم شدند. مجموع این محدودیت‌ها باعث کاهش حدود ۳۰ درصدی درآمد هوآوی در سال گذشته شد.

تخمین زده می‌شود که شرکت‌های چینی بین سال‌های ۲۰۱۹ تا سپتامبر ۲۰۲۱ حدود ۴ میلیارد دلار در توسعه سیستم عامل‌ها سرمایه‌گذاری کرده باشند. برخی از تحلیل‌گران انتظار دارند جایگزین اندروید هوآوی به نام هارمونی‌اواس HarmonyOS و تا حدودی بر اساس سیستم منبع باز گوگل، سهم بازار را به دست آورد.

اما تقریبا همه گوشی‌های هوشمند چینی همچنان بر روی اندروید و آی‌او‌اس اپل کار می‌کنند و تقریبا تمام رایانه‌های رومیزی چینی از مک‌اواس MacOS اپل یا مایکروسافت ویندوز پشتیبانی می‌کنند. سیستم عامل‌های جایگزین چینی برای جذب توسعه‌دهندگان تلاش می‌کنند، چرا که به طور گسترده‌ای مورد استفاده قرار نمی‌گیرند – و به دلیل نداشتن برنامه یا برنامه‌های زیادی برای دانلود، کاربرد وسیعی ندارند. 

پرداخت در مسیر ویژه

مشکل مشابه مرغ و تخم‌مرغ را در تلاش چین برای ایجاد یک شبکه پرداخت در سراسر جهان مشاهده کرد. بخش عمده‌ای از انتقال پول جهانی از طریق سوییفت، سیستم پیام رسان بین بانکی مستقر در بلژیک و چیپس CHIPS سیستم تسویه داخلی آمریکا پردازش می‌شود.

این موارد، به علاوه استفاده گسترده از دلار در امور مالی و تجارت بین‌المللی، قدرت آمریکا را بر سیستم مالی جهانی افزایش می‌دهد. چین برای محافظت از خود در برابر تهدید اخراج از این سیستم، که آمریکا به دلیل سرکوب آزادی در هنگ کنگ و نقض حقوق بشر در شین جیانگ از سوی آقای شی در نظر گرفته است، از سال ۲۰۱۵ یک سیستم موازی برای پرداخت یوآن به نام CIPS گسترش داده است. در سپتامبر، این سرویس روزانه ۳۱۷ میلیارد یوآن تراکنش در بیش از ۱۰۰ حوزه قضایی پردازش می‌کرد.

هزینه‌های توسعه CIPS ناشناخته اما احتمالا زیاد است. با این حال، با توجه به اندازه اقتصاد چین، ردپای این سیستم ضعیف است. هشتاد موسسه یا بیشتر مرتبط با CIPS با بیش از ۱۱ هزار سوییفت تضعیف شده‌اند.

بیشتر رشد استفاده فرامرزی یوآن – به ۲.۷ درصد در دسامبر از ۱.۹ درصد دو سال قبل – نتیجه تقاضای خارجی برای ارز چینی نبوده، بلکه ناشی از گسترش شرکت‌های دولتی چینی در خارج از کشور بود. یک گزارش اخیر از بنیاد کارنگی برای صلح بین‌المللی، اشاره می‌کند که بی اعتمادی به چین از زمان شروع همه‌گیری افزایش یافته است که این در کوتاه مدت برای یوآن مطلوب نیست.

چنین برخوردهایی تنها ممکن است عزم حزب کمونیست را برای کنار زدن غرب در مناطقی که آن را دارای اهمیت راهبردی می‌داند، تقویت کند. مانند هر خودکامگی، نوع فناوری هزینه دارد: میلیاردها دلار هزینه شده، اغلب به صورت بیهوده و همچنین در برنامه‌های توسعه نیافته، مزارع کاشته نشده و بازوهایی که واکسنی دریافت نکرده‌اند. از دیدگاه آقای شی، به نظر می‌رسد که این هزینه‌ای است که ارزش پرداخت دارد.