اجرای قانون جدید چک از امروز/ نوآوری‌های قانون جدید، از ثبت چک در سامانه صیاد تا ممنوعیت پشت‌نویسی

اقتصادآنلاین – صبا نوبری؛  چک یک ابزار مبادلاتی است که توسط بسیاری از افراد مورد استفاده قرار می‌گیرد. اولین بار در سال 1311 در قانون تجارت قانونگذار موادی را به بحث چک اختصاص داد و در سال 1312 مجازات کیفری را هم برای اولین بار برای چک در نظر گرفت. در سال 1331 چک به عنوان یک سند رسمی لازم الاجرا شناخته شد به این معنا که دیگر نیازی نبود برای دریافت چک به دستگاه قضایی مراجعه شود.

در این مدت قانون چک تغییرات زیادی را داشت. در سال 1332 و 1337 و 1344 قانونی تحت عنوان قانون چک تدوین شد که در نهایت در سال 1355 این قانون تصویب شد. اساس قانون فعلی ما در سال 1355 ریخته شد و امروز هم به عنوان قانون سال 55 و الحاقات و اصلاحات آن شناخته می‌شود. پس از انقلاب هم در سال‌های 72، 76، 82 و 97 قانون چک تغییراتی داشته است.

چرا تغییر؟

چک به عنوان یک ابزار پرداخت و تسهیل مبادلات شناخته می‌شود ولی از آن طرف سواستفاده‌هایی هم از آن شده است که اشخاص تعهد خود را در زمان مقتضی انجام ندادند و باعث شد قانونگذار تصمیمات جدیدی برای اصلاح آن بگیرد.

در یک برهه آنقدر با چک سخت‌گیرانه برخورد شد که چرخه اقتصاد کندتر شود و مبادلات با مشکل مواجه شوند و قانونگذار تصمیم گرفت این قوانین را ساده‌تر کنند اما از آنطرف تعداد چک‌های برگشتی افزایش یافت و دوباره با سخت‌گیری این چرخه تکرار شد.

قانون چک پیش از این بعد از وقوع تخلف، افراد را مجازات می‌کرد. اما پس از این سعی می‌شود در مرحله اعتبارسنجی افراد دقت بیشتری داشته باشد که مشکلی پیش نیاید.

نوآوری‌های قانون جدید چک

چک الکترونیک

شاید در بدو اجرای قانون چک جدید این موضوع کمرنگ باشد اما در آینده از آن بیشتر خواهید شنید. چک الکترونیک بستری است که دیگر نیاز ما به چک کاغذی برطرف می‌شود و در آن از امضای دیجیتال استفاده خواهد شد.

استفاده از چک موردی

پس از این دیگر نیازی نیست هرشخصی برای استفاده موردی دسته چک بگیرد و نیاز اشخاصی که طی سال احتیاج به تنها چند برگ چک پیدا می‌کنند رفع می‌شود.

البته این شیوه محدودیت‌هایی هم دارد که اعطای چک موردی به کسی که دسته چک دارد و یا اعطای چک معمولی به آن ممنوع است، هم ممنوع خواهد بود. مجازات‌های چک عادی برگشتی هم به چک موردی سرایت می‌کند.

همچنین تعداد چک موردی و حداکثر مبلغ چک موردی برای هر شخص محدود است و صدور، دریافت، انتقال و تسری چک موردی همانند چک عادی است.

شناسه یکتا

هر چک یک شناسه 16رقمی به نام شناسه یکتا دارد که بسیار مهم است زیرا کسی که بخواهد چک را صادر کند از آن استفاده می‌کند و همینطور کسی که آن را بگیرد و تایید کند هم همینطور، استعلام چک با همین شناسه است و کاربرد زیادی در قانون چک دارد.

کد رهگیری

قانون الزام کرده است کد رهگیری برای چک‌هایی که برگشت می‌خورد روی گواهینامه عدم پرداخت قید شود. کاربرد آن هم این است که مرجع قضایی با این کد به چک رسیدگی می‌کند.

سقف اعتبار برای صدور چک

بانک مرکزی از این پس بر اساس فرمول‌ها و الگوریتم‌ها یک سقف اعتباری را تعیین می‌کند و افراد حتی اگر بیش از آن هم در حسابشان اعتبار داشته باشند نمی‌توانند چک بکشند. مبنای این سقف اعتبار هم گردش مالی، درآمد، تجاری بودن یا غیرتجاری بودن اشخاص است.

سامانه صیاد

سامانه صیاد چیز جدیدی نیست و قبلا هم وجود داشته است اما قانونگذار تکالیف بیشتر و جدی‌تری به آن می‌دهد و افراد را مکلف می‌کند صدور، دریافت، انتقال و یا حتی استعلام چک‌هایشان همه از طریق سامانه صیاد باشد‌.

سامانه چکاوک

تسویه چک از طریق این سامانه انجام می‌شود که آن هم قبلا وجود داشته است ولی برخی چک‌های درون بانکی که مبدا و مقصد آن‌ها برای یک بانک است در سامانه چکاوک ثبت نمی‌شدند اما از این پس قانون تکلیف کرده است که چک‌های درون بانکی هم از این طریق تسویه شوند که منجر به افزایش اطلاعات می‌شود.

ممنوعیت صدور و پشت‌نویسی چک در وجه حامل

اولین چیزی که از قانون جدید چک مطرح شد، پشت‌نویسی چک بود. تکلیف این است وقتی چکی را صادر می‌کنیم حتما گیرنده مشخص باشد و در دست چندین نفر در جامعه نچرخد و مزایایی هم دارد از جمله اینکه شفافیت ایجاد می‌کند، از پولشویی جلوگیری می‌شود و مدت استفاده از چک را محدود می‌کند. زیرا چک‌هایی داریم که چندین سال در بازار می‌چرخید و به بانک برنمی‌گشت و اگر کالاهای ممنوعه‌ای هم با آن خریداری می‌شد قابل رهگیری نبود. همچنین پس از این پشت‌نویسی چک هم ممنوع است و هرگونه انتقالی باید در سامانه صیاد ثبت شود.

امکان استعلام وضعیت صادرکننده چک

هر فردی که قرار است چکی را دریافت کند می‌تواند با مراجعه به سامانه صیاد از طریق اپ‌های پرداخت یا بانکی خود، اسکن کد روی چک و یا ارسال شناسه به یک شماره پیامک، اطلاعات آن چک، وضعیت سقف اعتبار صادرکننده، تعداد چک‌های برگشتی صادرکننده و یا کسانی که چک در دستشان بوده است را بررسی کند و سپس به دریافت آن اقدام کند.

مجازات‌های چک برگشتی

در قانون جدید تلاش می‌شود بجای اینکه مجازات‌های کیفری بیشتر شود از خود ابزارهای بانکی برای پیشگیری از وقوع جرایم استفاده شود. به این صورت که خدمات بانکی کسی که چکش برگشت می‌خورد، محدود شود.

از جمله محدودیت‌ها این است که افرادی که چکشان برگشت بخورد دیگر امکان افتتاح حساب، دریافت کارت بانکی حتی برای حساب‌های قبلی در صورت مفقود شدن یا افتتاح حساب جدید ندارند.

نکته مهم این است که اگر کسی به نمایندگی یا وکالت به صاحب چک، چکی صادر کند مشمول مجازات‌ها می‌شود. نمایندگی یعنی صاحب امضا یا وکیل اشخاص حقیقی یا حقوقی.

البته اگر سه سال از تاریخ برگشت خوردن چک بگذرد و هیچ طرحی اقامه دعوا نشده باشد، از آن رفع سواثر می‌شود.