نقشه ماموران تجاری برای توسعه تجارت
در سالیان گذشته رایزنان بازرگانی به‌عنوان ماموران تجاری کشورها نقش و جایگاه مهمی در پیوند اشتراکات تجاری کشور مبدا و کشور هدف بازی کرده‌اند و درعین حال اهمیت انکارناپذیری در شناخت مقاصد صادراتی و نیاز بازارهای هدف ایفا کرده‌اند و تبدیل به پلی برای تجار و فعالان اقتصادی برای رسیدن به مقاصد تجاری شده‌اند.
این طیف گسترده از وظایف، اهمیت حضور فعال رایزنان ایرانی در مقاصد هدف را دوچندان می‌کند و دستگاه‌های متولی تجارت خارجی را بر آن داشته است که تعداد رایزنان ایرانی را در سایر کشورها مهار افزایش دهد. به تازگی مدیرکل دفتر توسعه خدمات بازرگانی سازمان توسعه تجارت ایران اعلام کرده است که طی یک تا دو ماه آینده ۶ رایزن بازرگانی به کشورهای هدف اعزام خواهند شد، تغییری که نشان از یک رویکرد جدید در عرصه رایزنی بازرگانی در کشور است.
ایران در کدام کشورها رایزن داشته است؟
ایران در دوره‌های مختلف جدا از کشورهای همسایه در تونس، الجزایر، کنیا، آفریقای جنوبی، نیجریه، کویت، قطر، ارمنستان، روسیه، افغانستان و پاکستان و .... رایزن بازرگانی داشته است. ایران در مجموع طی سال‌های گذشته تا به امروز مجموعا ۷۵ رایزن بازرگانی در کشورهای مختلف داشته است. اما در حال حاضر به‌دلیل برخی محدودیت‌های بین‌المللی که بخشی از آن ناشی از کرونا است تعداد رایزنان ایران به حداقل خود تقلیل یافته است. در حال حاضر ایران تنها دو رایزن بازرگانی در عراق و افغانستان دارد و ۶ رایزن دیگر هم آماده اعزام به چین، روسیه،آذربایجان، ارمنستان، ترکیه و عمان هستند. از سوی دیگر ایران این مجوز را دارد که همزمان به ۶۰ کشور دنیا رایزن بازرگانی اعزام کند، این در حالی است که پیش از این ایران تنها دارای ۲۰ پُست رایزنی بازرگانی بود.
رایزنان بازرگانی باید چه ویژگی‌هایی داشته باشند؟
سازمان توسعه تجارت ایران مسوولیت آموزش و اعزام رایزنان بازرگانی را بر عهده دارد. آن طور که مسوولان سازمان توسعه تجارت عنوان می‌کنند انتخاب یک رایزن بسیار پیچیده و زمانبر است، به‌طوری‌که شاید تا یک سال زمان ببرد که یک نفر در نقش رایزن بازرگانی فعال و به یک کشور هدف اعزام شود. برای اعزام یک رایزن معمولا تا ۲۰۰ ساعت کلاس آموزشی برگزار می‌شود و رایزن اعزامی ضرورتا باید به زبان کشور هدف مسلط باشد. یک رایزن بازرگانی باید همزمان به تجارت خارجی و دیپلماسی آشنا باشد و توانایی ارتباط برقرار کردن هم داشته باشد. البته یک مشکل این است که طی ۱۵ - ۱۰ سال گذشته، نیروهای جدید چندانی وارد سازمان توسعه تجارت نشده‌اند، برای همین نیاز است از تعدادی نیروی جوان‌تر در سازمان استفاده شود و با ارائه آموزش‌های لازم، آنها را به‌عنوان رایزن اعزام کرد. مسوولان سازمان توسعه تجارت در عین حال اعلام آمادگی کردند که به ۱۰ کشور مهم همسایه رایزن بازرگانی اعزام کنند.
البته عملکرد رایزنان بازرگانی بسته به ساختار اقتصادی بازار هدف از جمله اندازه و پتانسیل بازار، محیط قانونی و تشکیلات قضایی، فاصله جغرافیایی، تفاوت‌های فرهنگی و زبانی، داشتن کارمند محلی و بودجه کافی، میزان توانمندی سفیر و کارکنان سفارت در امور اقتصادی، وجود نهادهای داخلی پشتیبان و در نهایت مهارت‌های علمی و ارتباطی خود رایزنان متفاوت است. شناخت نسبی از نظام سیاسی و اقتصادی بازار هدف و اولویت‌بندی اقدامات و برنامه‌ها، شناسایی نهادهای تجاری دولتی و خصوصی و ایجاد ارتباط با آنها، رصد، گردآوری و تحلیل اطلاعات تجاری (تحلیل رقبا، رویدادها، اخبار، گزارش‌ها و...) و ایجاد مکانیزم ارتباط با فعالان اقتصادی می‌تواند در ارتقای کارآیی و اثربخشی رایزنان بازرگانی تاثیر بسزایی داشته باشد.
نقش رایزن بازرگانی به‌عنوان نماینده دولت و دیده‌بان تجاری کشور در بازار محل ماموریت به منظور معرفی شفاف و عادلانه فرصت‌ها و اطلاع‌رسانی و ظرفیت‌های تجاری با کشور هدف به همه تجار و فعالان اقتصادی کشور نقش بی‌بدیلی است که جایگزینی ندارد و ایده‌هایی همچون حضور نماینده بخش خصوصی در بازارهای هدف به‌عنوان رایزن بازرگانی کشور در عمل به‌دلیل ساختار اتاق‌های بازرگانی کشور قابلیت اجرایی ندارد.
با توجه به اینکه محدودیت‌های بودجه‌ای و قانونی مانع از حضور گسترده رایزنان بازرگانی به‌عنوان نماینده دولت در بازارهای مختلف بالقوه و بالفعل خارجی شده است، اتاق‌های بازرگانی با فعال کردن اتاق‌های مشترک در هر بازار و ایجاد دفاتر تجاری قادر خواهند بود اعضای تشکل‌های مرتبط خود را از آخرین فرصت‌ها و ظرفیت‌های توسعه تجاری آن کشور مطلع و به اعضای خود خدمات تجاری مرتبط ارائه کنند. با اختصاص بودجه‌های محدود به سفرای ایران در بازارهای مهم که به‌صورت بالقوه یا بالفعل قابلیت توسعه تجارت با ایران را داشته باشند، امکان به کارگیری ایرانیان متخصص مقیم خارج از کشور یا حتی اشخاص ذی‌صلاح خارجی فعال در بازار در جهت کمک به تجار و بازرگانان کشور تحت عنوان مشاوران افتخاری خارجی فراهم خواهد شد.
طبق برآوردهای بانک جهانی ۱۰ درصد افزایش در بودجه سازمان‌های توسعه تجارت تا یک درصد افزایش در صادرات را به دنبال خواهد داشت. در شرایطی که موضوع توسعه صادرات غیرنفتی به یک ضرورت برای تامین منابع ارزی کشور تبدیل شده است و با توجه به نقش تسهیل‌کننده رایزنان بازرگانی و خدماتی که در حوزه شناخت فرصت‌های بازار جهت توسعه صادرات به تجار و فعالان اقتصادی دارند لازم است دستگاه‌های متولی تامین بودجه، این موضوع را در اولویت اول اقدامات اساسی برای پیشبرد سیاست‌های توسعه صادرات قرار دهند.
