گوشت و مرغ چرا گران شد؟
تصمیم‌سازی‌‌های نادرست و نبود نگاه آینده‌نگر در حوزه تامین کالاهای اساسی باعث شده سیاست‌های حمایتی نتواند تأثیر مثبتی بر بازار داشته باشد و تولیدکننده و مصرف‌کننده هردو متضرر شوند
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از همشهری، گرانی مواد پروتئینی داد مصرف‌کنندگان را درآورده است. گوشت قرمز مدت‌هاست از سفره بعضی اقشار رخت بربسته و آنها که گوشت گران را با مرغ ارزان جایگزین کرده بودند کم‌کم دیگر دستشان به مرغ هم نمی‌رسد. ماهی و میگو قیمتی کمتر از گوشت ندارند و تخم‌مرغ شانه‌ای 25تا30هزارتومانی هم دیگر ماده غذایی ارزان‌قیمتی محسوب نمی‌شود. سهم مهم‌ترین و مفیدترین گروه از 4گروه اصلی مواد غذایی در برنامه تغذیه روزانه بسیاری از خانواده‌ها -که بعضا فرزندانی در سن رشد هم دارند- رفته‌رفته کم و کمتر می‌شود و به‌نظر می‌رسد مسئولان کمتر نگران خطری باشند که می‌تواند سلامت نسلی از فرزندان ما را با مخاطرات جدی مواجه کند.
افزایش قیمت گوشت قرمز و مرغ در حالی است که متولیان تولید دام و طیور کشور از افزایش عرضه و تولید مازاد در کشور خبر می‌دهند و حتی بارها درخواست کرده‌اند دولت اجازه دهد مازاد تولیدشان را صادر کنند. در ماه‌های گذشته و به‌ویژه از ابتدای امسال مصرف گوشت قرمز تحت‌تأثیر عوامل مختلفی کاهش یافت. افت تقاضا در بازار به‌دلیل کاهش مصرف مردم که خود ناشی از محدودیت رفت‌وآمد و بیماری کرونا بود در کنار تعطیلی طولانی رستوران‌ها، سالن‌های پذیرایی و مراکز تهیه و توزیع غذا، مصرف گوشت قرمز و مرغ را تا حد بسیاری کاهش داد و باعث تراکم در مراکز تولید دام و طیور شد. مرغداران برای کاهش ضرر و زیان جوجه‌ریزی را متوقف کردند و حتی جوجه‌های تولیدی را از بین بردند. قیمت مرغ در چهار‌ماه ابتدای امسال به کمتر از قیمت تولید رسیده بود اما این شرایط موقتی بود و قیمت این کالا در یک‌ماه گذشته تا امروز روند افزایشی داشته و در کمتر فروشگاهی می‌توان مرغ را با نرخ مصوب 15هزار تومانی پیدا کرد. شرایط برای دامداران اما هنوز هم خوب نیست. حجم انبوه دام مانده روی دست دامداران و اعتراضات آنها به‌دلیل افت خرید، سرانجام دولت را به خرید تضمینی دام متقاعد کرد. افزایش قیمت در شرایط عرضه بیشتر بر خلاف قوانین اقتصادی است. بر اساس قوانین علم اقتصاد قیمت کالا در شرایط عرضه بیشتر باید پایین بیاید و زمانی که عرضه کمتر است قیمت افزایش یابد. اما چرا این ساده‌ترین اصل علمی در بازار کشور ما کار نمی‌کند؟
رشد شدید قیمت نهاده‌ها
اولین دلیلی که برای افزایش قیمت گوشت عنوان می‌شود افزایش هزینه تولید است. از ابتدای امسال و حتی پیش‌تر از آن و ابتدای شیوع کرونا، محدودیت منابع ارزی باعث توقف ثبت سفارش بسیاری از کالاها شد و حتی کالاهایی که قبل از این زمان ثبت شده بودند، به‌دلیل تخصیص نیافتن ارز اجازه خروج از گمرکات را نیافتند. رسوب محموله‌های خوراک دام شامل جو، ذرت و کنجاله سویا در گمرک بازار نهاده‌های دامی را خالی کرد و در شرایطی که تقاضا به‌دلیل اتمام ذخایر روزبه‌روز افزایش می‌یافت خلأ عرضه بازار را از تعادل خارج کرد و تولیدکنندکان دام و طیور را به بازار سیاه فرستاد؛ جایی که نهاده‌های دارای نرخ مصوب و ارز یارانه‌ای را با دو برابر قیمت تهیه می‌کردند. این بازار هنوز هم با گذشت چند‌ماه از شروع بحران و با وجود وعده‌های مسئولان مبنی بر ساماندهی توزیع نهاده‌ها هنوز هم فعال است اما با یک تفاوت؛ قیمت‌ها سه تا چهار‌برابر شده و کنجاله سویا در بازار آزاد هم گیر دامداران نمی‌آید.
سیاستگذاری نادرست در توزیع نهاده‌ها
نهاده‌های دام و طیور به‌عنوان نخستین حلقه از زنجیره تولید تا مصرف کالاهای اساسی شامل گوشت، شیر، مرغ و تخم مرغ، کالای استراتژیک محسوب می‌شوند و کارشناسان معتقدند دولت باید در زمینه تامین نهاده‌ها و ثبات بازار کالاهای اساسی بهتر از این عمل می‌کرد. رئیس انجمن خوراک دام و طیور و آبزیان کشور در گفت‌وگو با یکی از خبرگزاری‌ها در این زمینه می‌گوید: متأسفانه طی چند‌ماه گذشته عرضه نهاده‌ها به‌ویژه کنجاله سویا با تقاضای آن همخوانی نداشته، به همین دلیل قیمت این نهاده در بازار غیررسمی افزایش چشمگیری داشته و همین مسئله باعث شده قیمت تمام‌شده محصولات پروتئینی بسیار بالاتر از قیمت مصوب تنظیم بازار باشد و تولیدکنندگان نیز به این مسئله اعتراض کنند. مجید موافق‌قدیری، سیاستگذاری نادرست در توزیع نهاده‌ها را در ایجاد این بحران مؤثر دانسته و می‌افزاید: تخصیص سهمیه به میزان مناسب و در زمان مناسب انجام نمی‌شود؛ بنابراین بازار فرعی و غیررسمی نهاده‌ها کاملاً پابرجاست. به اعتقاد او، بازار سهمیه‌ای و رانتی باعث افزایش ریسک تأمین نهاده‌های دامی و ایجاد تقاضای کاذب شده است.
پیش‌بینی افزایش مشکلات در نیمه دوم سال
کارشناسان و فعالان حوزه تولید دام و طیور معتقدند اگر روند خرید، واردات و توزیع نهاده‌ها به‌ویژه کنجاله سویا با شیوه کنونی ادامه یابد قطعاً در هفته‌ها و ماه‌های آینده با چالش جدی‌تری روبه‌رو خواهیم بود. این موضوعی است که رئیس اتحادیه تهیه و توزیع‌کنندگان گوشت گوسفندی نیز درباره آن هشدار می‌دهد. علی‌اصغر ملکی با اشاره به افزایش قیمت نزدیک به 20هزار تومانی گوشت قرمز گوسفندی می‌گوید: افزایش قیمت نهاده‌ها در رشد قیمت گوشت طی ماه‌های اخیر مؤثر بوده است و این مسئله در شش ماهه دوم سال اثرات بیشتری خواهد داشت؛ چون در نیمه اول سال دام‌ها بیشتر از مراتع تغذیه می‌کنند اما پس از آن نیاز به نهاده‌های دامی افزایش می‌یابد. وی به خروج غیرمجاز دام زنده از کشور نیز به‌عنوان یکی از عوامل گرانی گوشت اشاره می‌کند.
ناکارآمدی سیاست سرکوب قیمت
تخصیص ارز دولتی به واردات نهاده‌های دام با هدف تثبیت بازار کالاهای اساسی به دلایل مختلف تاکنون سیاست موفقی نبوده و آشفتگی بازار نهاده‌ها و بی‌ثباتی قیمت مرغ و گوشت نشان می‌دهد ادامه سیاست ارز چندنرخی و سرکوب قیمت جز آسیب به تولید و مصرف‌کننده نهایی حاصلی ندارد. قیمت مرغ زنده و گوشت مرغ گرم در تیرماه امسال از سوی سازمان حمایت از تولیدکننده و مصرف‌کننده 10و 15هزار تومان مصوب شد، اما در بسیاری از فروشگاه‌های محصولات پروتئینی قیمت مرغ بین 2تا5هزار تومان بالاتر است. رئیس هیأت مدیره شرکت مادرتخصصی توسعه صنعت طیور ایرانیان با اشاره به تأثیر تورم و افزایش سطح عمومی همه قیمت‌ها در گرانی مرغ، می‌گوید: مسئله جهش قیمت کنونی گوشت مرغ عمیق‌تر از ظاهری است که مشاهده می‌کنیم. در اینجا بحث گرانی نیست، بلکه بحث علمی تورم و رشد پایه پولی است که لاجرم به افزایش قیمت همه کالاها می‌انجامد. برومند چهارآیین، با بیان اینکه ۳۰ سال است اقتصاد کشور با سرکوب قیمتی سازمان یافته، می‌افزاید: من و دیگر تولیدکنندگان از آذرماه سال گذشته هشدار دادیم که پیامد سرکوب قیمت، چیزی جز انفجار قیمتی در آینده نزدیک نخواهد بود. وی ادامه می دهد: سازمان حمایت از مصرف‌کننده به‌عنوان ابزار این سرکوب قیمتی، قیمت هر کیلوگرم مرغ زنده را ۱۰ هزار تومان تعیین کرده است، درحالی‌که اساسنامه همین سازمان می‌گوید، وقتی قیمت حداقلی برای یک کالا تعیین شد، در شرایطی که قیمت بازار پایین‌تر آمد، لازم است نسبت به خرید تضمینی به‌موقع آن کالا اقدام شود. با این حال وقتی تولیدکنندگان ۲۷۰۰ میلیارد‌تومان ضرر کردند، این سازمان اقدامی نکرد. نتیجه چنین اقداماتی توقف تولید است.
دیگر دلایل گرانی گوشت
گذشته از گرانی نهاده‌های دامی در ماه‌های اخیر، عوامل دیگری نیز زنجیروار در افزایش قیمت گوشت مؤثر بوده است. به اعتقاد کارشناسان یکی از این عوامل واردات گوشت قرمز بوده که البته با هدف کاهش قیمت و تنظیم بازار انجام شده است. واردات بی‌رویه گوشت در 3فصل گذشته در کنار ممنوعیت صادرات دام و گوشت، باعث ماندن 300هزار دام سنگین روی دست دامداران و پروار شدن آنها شده و امروز کشتارگاه‌ها بر اساس استانداردهای موجود از خرید آنها امتناع می‌کنند. تغذیه این دام‌ها هزینه زیادی به دامدار تحمیل می‌کند درحالی‌که دامدار نمی‌داند با آن چه باید بکند. البته شرکت پشتیبانی امور دام به تازگی اعلام کرده که خرید تضمینی دام‌های فوق سنگین را نیز آغاز می‌کند. ناگفته نماند که قیمت و شیوه خرید تضمینی نیز با انتقادات بسیاری از سوی دامداران مواجه است. وجود واسطه‌های زیاد در چرخه تولید تا مصرف نیز از جمله دلایل تأثیرگذار در این زمینه بوده که باعث می‌شود دام با قیمت بیشتری به‌دست مصرف‌کنندگان برسد.
خلأ تصمیمات اصولی در حوزه گوشت
رئیس شورای تأمین دام کشور با تأکید بر اینکه تصمیماتی که در حوزه گوشت گرفته می‌شود ناقص است، می‌گوید: به‌دلیل پایین بودن درآمد و قدرت خرید مردم و همچنین شیوع کرونا، مصرف گوشت پایین آمد و همین عاملی شد تا در کنار تولید بیشتر مازاد وجود داشته باشد. در چنین شرایطی دولت باید خیلی زودتر از اینها با تصمیم خود از ضرر و زیان تولیدکنندگان جلوگیری می‌کرد. منصور پوریان، درباره اقداماتی که می‌تواند بازار گوشت و مرغ را سامان دهد، می‌گوید: دولت باید تولید گوشت منجمد از تولید داخل را در دستور کار قرار دهد تا هم ذخیره استراتژیک باشد و هم اینکه در زمان نیاز از آن استفاده شود. همچنین دولت می‌تواند صادرات را به‌صورت مقطعی آزاد کند که در شرایط مازاد تولید، تولیدکنندگان متضرر نشوند.
