مردم و شالیکاران دلواپس تعیین قیمت برنج

به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از همشهری،  هوای شرجی، عرق جبین و داسی در دست؛ اینجا آخر قصه‌ هم‌نشینی کشاورز و شالیزار است. کشاورزان گیلانی این روزها در تلاشند، قبل از سیلاب‌ شهریور، برنج خود را درو و راهی کارخانه برنج‌کوبی کنند. هرچند در هفته‌های اخیر بارش‌های پراکنده به بخشی از زمین‌ها آسیب زده، اما با گرم شدن مجدد هوا مزارع گیلان میزبان برنج‌کارانی است که از صبح تا حوالی غروب محصول خود را برداشت می‌کنند؛ چه با دست یا با کمباین. اما خوشحالی از برداشت محصول در چهره عموم آنها دیده نمی‌شود، زیرا بسیاری از این کشاورزان قیمت عرضه برنج را در بازار عادلانه نمی‌دانند و معتقدند افزایش هزینه تولید، تورم و معضلات کشت سنتی، امکان سود اقتصادی را از کشاورز سلب کرده است. از سوی دیگر،‌ امسال شیوع کرونا و بی‌ثباتی بازار هم مزید بر علت شده و قیمت نهاده‌های کشاورزی و سموم را تا حدود 2 برابر افزایش داده است. همچنین اغلب کشاورزان، به دلیل شیوع کرونا، فرصت کشت دوباره را از دست داده‌اند. در حال حاضر، قیمت برنج سالم گیلان بین 18 تا 21 هزار تومان است؛ کشاورزان فروش برنج با این قیمت را ضرر می‌دانند و خواستار افزایش قیمت هستند.

نگرانی برنج‌کاران از نرخ‌گذاری برنج

گیلان 430 هزار هکتار اراضی کشاورزی دارد و 238 هزار هکتار آن (معادل 55 درصد) زیر کشت برنج است که سالانه به طور متوسط بیش از 700 هزار تن برنج سفید در آنها تولید می‌شود (37 درصد تولید برنج کشور). «احمد نظرپور» یکی از برنج‌کارانی است که در همین زمین‌ها کار می‌کند. سرگرم برداشت محصول است. با شال کوچک آبی رنگی که دور گردنش است صورتش را پاک می‌کند و به دشت طلایی برنج هاشمی در روستای «لَختکی» شفت چشم می‌دوزد. او می‌گوید: «کشاورزی می‌کنیم چون شغل پدری ماست و راه معاش دیگری نداریم، اما برنج‌کاری دیگر برای ما سود ندارد.» هوای تب‌دار مرداد به زودتر رسیدن برنج کمک می‌‌کند. «احمد» نفسی تازه و صدایش را صاف می‌کند: «هزینه هر کارگر در گیلان در این فصل، به‌جز هزینه ایاب و ذهاب، روزی 400 هزار تومان است. سم و کود هم گران است، اما وقت فروش محصول که می‌شود همه حرف حمایت از مصرف‌کننده می‌زنند و دیگر کسی به فکر کشاورز نیست.» «علی سرافراز» کشاورز دیگری از همین روستا، هم منتظر جمع‌آوری برنج‌های درو شده است. نگران است که بارش‌ها به محصولش آسیب نزند. او می‌گوید: «چند روز دیگر برنج به بازار عرضه می‌شود، اما قیمت نهایی آن مشخص نیست. ما در طول سال مشکلات متفاوتی داریم. در زمان آبیاری با کم‌آبی روبه‌رو هستیم. دستمزد روزانه از فصل کشت از 150 هزار تومان شروع می‌شود و این روزها به دلیل گرمای هوا به 400 تا 450 هزار تومان در روز می‌رسد. با همه این‌ها تنها درخواست ما از دولت این است که در محاسبه قیمت نهایی برنج همه جوانب را ببیند، چون حتی اگر محصول به قیمت کیلویی 21 هزار تومان به فروش رود تازه با هزینه تولید برابر خواهد شد. اغلب افراد  در زمین دیگران کار می‌کنند و باید محصول را به صورت مساوی، بین خود و مالک تقسیم کنند و سودی برایشان باقی نمی‌ماند.» با شیوع کرونا و کمبود کارگر، کشاورزان هر از گاهی محصول خود را با کمباین برداشت می‌کنند‌، زیرا در همه مناطق کمباین نیست و برای رسیدن نوبت برداشت با کمباین باید روزها منتظر بمانند و در این شرایط، یک بارندگی می‌تواند زحمت چندماهه آنها را نابود کند.  «سید نجف موسوی» از کشاورزان اهل روستای «خسمخ» فومن هم توضیح می‌دهد که کشاورزان در این فصل از سال نگران فروش محصولات هستند و به دلیل نزدیک بودن قیمت برنج خارجی و ایرانی اغلب برنج خارجی می‌خرند در حالی که کشاورز زحمت کشیده و هزینه داده تا محصول به بار بنشیند

هزینه کشت برنج چقدر است؟

بر اساس بررسی‌های میدانی کشاورزان برای آماده‌سازی زمین یک هکتاری باید با تراکتور کار و 2 میلیون و 500 هزار تومان هزینه کنند و این به‌جز هزینه جو و خزانه‌گیری برنج است. همچنین میزان دستمزد کارگر هم از ابتدای فصل کشت بسته به نوع فعالیت از حدود 200 هزار تومان شروع و به 450 هزار تومان در نیمه‌های تابستان می‌رسد. هزینه خرید و مصرف سم و کود شیمیایی برای هر هکتار زمین در فصل کشت 600 هزار تومان کود و 600 هزار تومان سم (در 2 مرحله) است.  آمارهای محلی نشان می‌دهد هر یک هکتار زمین یک تن برنج می‌دهد که حین برداشت و شالی‌کوبی 120 کیلوگرم از آن تبدیل به برنج خرد یا نیم‌دانه می‌شود. کشت مکانیزه هم بین 4 تا 6 میلیون هزینه برای کشاورز در پی دارد، اما زمانی سود دارد که برخی از ماشین‌ها و ابزار کشاورزی متعلق به خود کشاورز باشد، در حالی که اغلب کشاورزان ماشین‌های کشت و کار ندارند.

سود کشاورزان در هر هکتار

به گفته کشاورزان، هزینه سم شالیزار 330 هزار تومان، کود شیمیایی اوره و پتاس 50 کیلویی 165 هزار تومان، کود فسفات 140 هزار تومان، کود تقویتی 20 کیلیویی 60 هزار تومان، کود سفید مخلوط 50 کیلویی حدود 170 هزار تومان است. هزینه کمباین هم به ازای هر 20 کیلو جو برنج یک کیسه دستمزد کمباین‌کار است.  از سوی دیگر، کارخانه‌های برنج‌کوبی به ازای سفید کردن هر 100 کیلوگرم برنج 8 کیلوگرم برنج سالم برمی‌دارند و همه این‌ها به‌جز هزینه نگهداشت برنج و خرید گونی است. بررسی‌ها نشان می‌دهد، با توجه به هزینه‌ها درآمد هر کشاورز گیلانی در هر هکتار حدود 8 میلیون تومان است.

محصول پارسال روی دست مانده

علاوه بر تمام این مشکلات،‌ امسال محصول باقی‌مانده از سال گذشته هم به دغدغه‌ کشاورزان اضافه شده است.  رئیس اتحادیه برنج شهرستان رشت با بیان این‌که سال گذشته به علت بحران کرونا، تعطیلی رستوران‌ها و تالارها و حمایت نکردن دولت، برنج سال 98 روی دست کشاورزان مانده است  می‌گوید: «برنج اگر خیلی کهنه شود به درد نمی‌خورد.»

«اسماعیل محمدی پویا» با بیان این‌که دولت با حذف ارز برنج خارجی قیمت آن را به 18 هزار تومان رساند، می‌افزاید: «با وجود این، مردم به دلیل کاهش قدرت خرید حتی حاضر نیستند 2 هزار تومان هزینه بالاتر برای خرید برنج ایرانی بپردازند. در حال حاضر، قیمت برنج هاشمی 21 تا 23 هزار تومان است و دولت به تازگی به جای حمایت، با خرید و عرضه برنج هندی در فروشگاه‌ها بازار برنج ایرانی را با رکود بیشتر مواجه کرده است.» وی ادامه می‌دهد:‌ «بهتر بود با توجه به افزایش قیمت دلار و سایر محصولات باغی، برنج هم گران شود، اما وقتی شهروندان قدرت خرید نداشته باشند، نمی‌توان امیدوار بود.  اگر هدف دولت رونق تولید است، باید تدابیری اتخاذ شود تا هم محصول سال 98 و هم محصول سال جدید با قیمت عادلانه به فروش برسد.»

بازار برنج و کنترل دولت

نماینده رشت در مجلس شورای اسلامی هم نظر مشابهی را مطرح و تاکید می‌کند که دولت باید جلو واردات برنج خارجی در ایام درو تا 4 ماه بعد را بگیرد. «سیدعلی آقازاده» با بیان این‌که بازار برنج نیازمند کنترل است، می‌افزاید:‌ «فروش توافقی برنج می‌تواند راهگشای معضلات باشد، اما ضعف برنامه‌ریزی دولت موجب کمک به ورود برنج خارجی در این ایام شده است. شغل بسیاری از مردم گیلان کشاورزی است و جز کشت برنج درآمد دیگری ندارند و بهتر است  از آنها حمایت شود.» وی با بیان این‌که بسیاری از کشاورزان نهاده‌های تولید را به قیمت آزاد تهیه می‌کنند و باید فکری برای تعادل هزینه و درآمد آنها کرد، ادامه می‌دهد: «بهتر بود دولت برای حمایت از کشاورزان قیمت نهاده‌های کشاورزی را کاهش یا به آن یارانه اختصاص می‌داد. اکنون کشاورزان از واردات بی‌رویه برنج و حمایت نکردن دولت گلایه دارند و در انتظار راهکار برای خروج از این وضعیت هستند..»

ضرورت افزایش 20 درصدی قیمت برنج

سرپرست جهادکشاورزی گیلان اما اظهار امیدواری می‌کند که قیمت برنج با توجه به واقعیت‌های موجود حداقل تا 20 درصد افزایش داشته باشد، زیرا در غیر این صورت کشاورزان با ضررهای جبران‌ناپذیری مواجه می‌شوند. «مسعود الماسی» با تاکید بر این‌که تولید میانگین برنج در گیلان ۷۵۰ هزار تن است می‌گوید: «بیش از ۳٠٠ هزار بهره‌‌بردار در گیلان در بخش تولید برنج فعالیت می‌کنند. اما کاهش هزینه تولید و افزایش ارزش افزوده با تولید مکانیزه محقق می‌شود و برای تجهیز و مکانیزاسیون، امسال 1020 میلیارد ریال در نظر گرفته شده که از این میزان بیش از ۱۵۱ میلیارد ریال جذب شده است.» به گفته این مقام مسئول، پیش‌بینی می‌شود با توجه به افزایش سطح استفاده از ارقام اصلاح‌شده، 1.2 میلیون تن شلتوک برنج با ارزش اقتصادی ۱۵ هزار میلیارد تومان در گیلان برداشت شود. طبق آماری که الماسی ارائه می‌کند، کشت و برداشت برنج در حدود ۱۶۱ هزار هکتار از شالیزارها، یعنی 75 درصد، به صورت مکانیزه و با کمباین انجام می‌شود.  کشت با کمباین برای کشاورزان مزایای زیادی از جمله کار سریع‌تر و هزینه کمتر دارد که الماسی هم آن را تایید می‌کند و توضیح می‌دهد: «کمباین ها  به توسعه کشت مکانیزه دیگر محصولات کشت دوم نیز کمک شایانی می کند.»

راه چاره چیست؟

«امیر حبیب‌دوست» استاد اقتصاد دانشگاه گیلان با استناد به صحبت‌های مطرح شده از سوی کشاورزان و مسئولان و با تاکید بر اینکه هیچ جای دنیا راهی وجود ندارد که هم تولیدکننده ضرر نکند و هم مصرف‌کننده، توضیح می‌دهد: «با این حال یکی از راه‌هایی که می‌تواند تا حدودی موثر باشد خرید برنج داخلی برای دستگاه‌ها یا تعیین قیمت توافقی برنج است. هرچند دخالت دولت در قیمت‌گذاری چندان مناسب نیست،‌ زیرا این قیمت‌گذاری در حوزه چای و گندم هم به درستی و عادلانه انجام نمی‌شود.» وی با اشاره به واردات گسترده برنج خارجی می‌گوید: «از سوی دیگر، دولت در فصل کاشت برای کاهش قیمت نهاده‌های تولید از کشاورزان حمایت نکرده است. بنابراین راهکاری که باقی می‌ماند تسطیح اراضی، مکانیزاسیون، آموزش‌های فناورانه و استفاده از بذرهای با صرفه اقتصادی است. همچنین اعطای وام‌های زودبازده و کم‌بهره راهکار دیگر برای حمایت از کشاورزان و کاهش فشار اقتصادی بر آنان است.»