تشریح تجارت ایران با کشورهای عربی و آفریقایی در سال 98

به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از فارس، قاره آفریقا با دارا بودن 54 کشور دومین قاره وسیع جهان محسوب می‌شود. این قاره با 1.3 میلیارد نفر جمعیت در مقایسه با میانگین جهانی نرخ رشد بالاتری دارد و به همین دلیل قاره آفریقا به عنوان یکی از بازارهای بالقوه آتی جهان به شمار می‌رود.

اما این قاره سهم اندکی از تجارت جهانی را به خود اختصاص داده به طوری که حجم تجارت خارجی این قاره حدود 2 هزار میلیارد دلار است.

عمده‌ترین کالاهای صادراتی آفریقا نفت خام و فرآورده‌های آن، طلا، گاز  و گازهای هیدروکربنی و الماس است و مهمترین کالاهای وارداتی این قاره نفت خام و فرآورده‌های آن، وسایل نقلیه موتوری،‌ تلفن، موبایل، دارو و گندم است.

بازار کشورهای آفریقایی از پتانسیل صادراتی خوبی برای ایران برخوردار است و می‌توان برای صادرات کالاهایی مثل لوازم خانگی، لوازم ساختمانی از قبیل در و پنجره، لوله و شیرآلات، سیمان، سنگ و همچنین ماشین‌آلات کشاورزی و حتی مواد غذایی مانند رب گوجه‌فرنگی، شیرینی و شکلات برنامه‌ریزی کرد.

در شرایط دشوار بین‌المللی کنونی، بر اساس یک برنامه جامع تجاری تجارت با این قاره را می‌توان توسعه داد و سهم مناسبی را در رقابت با صادرکنندگانی مانند هند، چین و ترکیه به این کشور را می‌توانیم در بازار آفریقا به دست آوریم.

لذا با توجه به لزوم توسعه صادرات و دستیابی به بازارهای صادراتی جدید مانند کشورهای آفریقایی گفت‌وگویی با فرزاد پیل‌تن مدیرکل دفتر عربی و آفریقایی سازمان توسعه تجارت ایران انجام شده که در ادامه آمده است و در این گفت‌وگو به اقدامات انجام شده و در دست انجام سازمان توسعه تجارت ایران برای توسعه صادرات کشورمان به کشورهای آفریقایی و عربی اشاره شده است.

با توجه به اینکه شما مسئولیت بخش عربی و آفریقایی سازمان توسعه تجارت ایران را عهده‌دار هستید، درباره وضعیت تجارت ایران با کشورهای عربی و آفریقایی در سال 1398 بفرمایید که در این حوزه تجارت ایران چگونه بوده است و به چه اهدافی رسیده‌ایم؟

صادرات 570 میلیون دلاری به کشورهای آفریقایی

- پیل‌تن:‌ همان طور که می‌دانید سال ۱۳۹۸ یکی از سخت ترین سال‌ها برای تجارت خارجی کشور بوده است. فشار‌های حداکثری ناشی از لغو برجام و بازگشت و تشدید و توسعه تحریم‌های ایالات متحده آمریکا به طور مستقیم بر روی بخش تجارت خارجی کشور و بطور غیر مستقیم از طریق اعمال فشار بر طرفهای تجاری کشور دست اندرکاران این حوزه را در دشوارترین شرایط قرار داد.

البته حوادث دیگری هم در این سال اتفاق افتاد که بی‌تأثیر بر حوزه تجارت خارجی نبود.حادثه ترور سردار سلیمانی و دیگر تحولات منطقه ای مانند تشدید بحران در کشورهای سوریه و عراق و حادثه سقوط هواپیمای اوکراینی و در اواخر امسال شیوع ویروس کرونا به داخل کشور و پیامدها و آثار این  حوادث بر بازارهای منطقه‌ای و بین المللی و حوزه‌های  اقتصادی و تجاری داخلی و بین‌المللی را نباید از نظر دور داشت.

با وجود همه مسائل و مشکلات فوق، خوشبختانه تجارت خارجی کشور در ۱۱ ماهه اول سال ۱۳۹۸ اگر چه از نظر ارزشی کاهش کمی را نشان می‌دهد، لیکن از نظر وزنی که معیار دقیق‌تری برای ارزیابی عملکرد تجارت خارجی محسوب می‌شود، با افزایش نسبتاً خوبی همراه بوده است.

در ۱۱ ماه ابتدای سال جاری  جمع صادرات جمهوری اسلامی ایران به کشورهای آفریقایی حدود ۵۷۰ میلیون دلار بوده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته از نظر ارزشی ۶ درصد کاهش ولی از نظر وزنی حدود ۲۲ درصد رشد را نشان می‌دهد.

به اهداف تعیین شده در زمینه صادرات به کشورهای عربی و آفریقایی در سال 98 دست یافته‌اید؟

به اهداف تجارت با آفریقا در سال 98 دست یافته‌ایم

- پیل‌تن: برنامه ریزی انجام شده برای سال ۹۸ بر اساس برنامه‌ها و اهداف اسناد بالادستی کشور ۲۰ درصد رشد بوده که بر این اساس می‌توان گفت، حداقل از نظر وزنی هدف مذکور در تجارت با قاره آفریقا در سال ۱۳۹۸ تقریباً محقق شده است.

شاید بتوان گفت علیرغم ظرفیت قابل توجه تجاری با کشورهای آفریقایی، از این ظرفیت‌ها به خوبی استفاده نکرده‌ایم، برای استفاده بهینه‌تر از ظرفیت‌های بازارهای آفریقایی تا کنون چه اقداماتی انجام شده است و آیا کالاهای ایرانی در بازارهای آفریقایی شناخته شده است؟

- پیل‌تن: از نقطه نظر اقدامات صورت گرفته لازم است ابتدا بر این نکته تاکید شود که تجارت خارجی به عنوان یک حوزه چند وجهی در ارتباط با عملکرد دستگاه‌ها و نهادهای مختلف دولتی و غیر دولتی قرار دارد. زیرساخت‌های تجاری مانند شبکه حمل و نقل هوایی، دریایی،ریلی و زمینی داخلی و بین‌المللی کشور، ارتباطات بین بانکی نظام بانکی کشور با دنیا، زیرساختهای بندری و گمرکی، سطح توسعه و تجهیز پایانه‌ها و بازارچه های مرزی و همچنین کیفیت و قیمت تمام شده محصولات در حوزه تولید، میزان توانمندی و حرفه ای بودن شرکتهای تجاری و یا بنگاههای صادراتی و همچنین نقش اتاق های بازرگانی و تشکل‌های صادراتی در این زمینه بسیار اهمیت و اثر گذار است.

سازمان توسعه تجارت ایران علاوه بر اینکه بعنوان یک بازوی دیپلماسی اقتصادی کشور در کنار وزارت امور خارجه عمل میکند، در   زمینه ترویج و تسهیل تجارت نیز وظایفی بر عهده دارد. در مورد سایر عوامل مذکور که عمدتا" به زیرساختهای تجاری مربوط میشوند، این سازمان بیشتر بصورت غیر مستقیم، مسئولیتهایی از جنس تسهیل گری و پیگیری دارد و سایر دستگاهها به طور مستقیم  مسئولیت داشته و ایفای نقش می‌نمایند.

این سازمان در حوزه آفریقا در سال ۱۳۹۸ و بر اساس برنامه‌های کلان کشور و راهبردی خود در زمینه توسعه تجارت با آفریقا، اقدامات مختلفی را به مرحله اجراء در آورده است. از جمله مشارکت در اجلاس های کمیسیون مشترک با کشورهای آفریقایی،برگزاری میز‌ها و همایش‌های شناسایی مشکلات و موانع و معرفی  بازارهای آفریقایی در تهران و استانها با حضور دستگاههای دولتی و بخش خصوصی کشور، اطلاع رسانی نمایشگاههای بین المللی کشور و پذیرش هیات های تجاری از کشورهای آفریقایی به طور همزمان، ارائه مشاوره های تجاری و اطلاع رسانی فرصتهای تجاری آفریقا به بخش خصوصی کشور، تدوین نقشه راه تجاری ۳ ساله مشترک با سفرای جدید کشورمان در آفریقا، پیگیری اجرای اسناد همکاری با کشورهای آفریقایی، پیگیری حل مشکلات پروژ‌ه‌های کشور در آفریقا، پیگیری برقراری خط حمل و نقل دریایی منظم و مستقیم به جنوب آفریقا، شناسایی فرصت‌های تهاتر با تک تک کشورهای آفریقایی، برگزاری جلسات کارشناسی کمیسیون اقتصادی ستاد آفریقا و ارائه پیشنهادات مختلف به ستاد آفریقا، تخصص تسهیلات نمایشگاهی و بازدیدهای تجاری به بخش خصوصی و....از جمله مهمترین اقدامات این سازمان در سال ۱۳۹۸ بوده است.

ظرفیت‌های زیاد برای صادرات به آفریقا در حوزه خدمات فنی و مهندسی

البته هنوز ظرفیت‌های زیادی برای صادرات به آفریقا هم در زمینه کالا و هم در حوزه خدمات فنی و مهندسی وجود دارد که در تلاش هستیم بر اساس راهبرد توسعه تجارت با این قاره نسبت به فعال سازی آنها اقدام کنیم. البته در این زمینه همکاری کلیه دستگاه‌های دست اندرکار زیرساخت‌های تجارت خارجی کشور و برنامه ریزی بخش خصوصی کشور نیز بسیار ضروری است.

در مورد تجارت با کشورهای عربی چگونه عمل کرده‌ایم. بیشتر صادرات ما در این بخش به کشور عراق است که آن هم در ماه‌های اخیر دائماً‌ دستخوش مسائل مختلف سیاسی و بهداشتی بوده است؛ بفرمایید در این بخش چه کرده‌ایم؟

افت صادرات به کشورهای عربی از نظر ارزشی

- پیل‌تن:‌ در مورد کشورهای عربی وضع صادرات کمی متفاوت است.این کشورها عمدتاً  جزو همسایگان جمهوری اسلامی ایران هستند و در سال ۱۳۹۸ در معرض بیشترین تأثیر از تحولات بین‌المللی و منطقه‌ای گفته شده قرار داشتند. با این وجود در ۱۱ ماهه سال ۹۸ صادرات با بعضی این کشورها افزایشی و با برخی کاهشی بوده است.ولی در مجموع به دلایلی که اشاره شد صادرات به کشورهای مذکور به ویژه از نظر ارزشی با یک افت نسبی مواجه بوده است.

برنامه‌ریزی سازمان توسعه تجارت ایران برای توسعه تجارت با کشورهای عربی و آفریقایی چیست؟ چشم‌انداز بلندمدت ایران با کشورهای عربی و آفریقایی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

راهبردهای 5 ساله برای توسعه روابط تجاری با کشورهای عربی

- پیل‌تن:برای توسعه روابط تجاری با کشورهای حوزه عربی و آفریقایی، بر اساس برنامه های کلان کشور که در آن توسعه روابط با کشورهای همسایه و مسلمان و همچنین قاره آفریقا در اولویت قرار گرفته است، راهبردهای ۵ ساله و مطابق این راهبردها برنامه‌های یک ساله‌ای در سازمان توسعه تجارت با هدف‌گذاری‌های مشخصی تدوین شده است. بر اساس این برنامه‌ها افزایش حجم و متنوع سازی صادرات و حتی واردات با کشورهای مناطق فوق در دستور کار قرار دارد.

همچنین علاوه بر پیگیری ایجاد زیرساخت‌های تجاری با قاره آفریقا، افزایش مشارکت‌های نمایشگاهی و مبادله هیأت‌های تجاری،حمایت از تأسیس مراکز تجاری، با توجه به تمایل قبلی برخی کشورهای آفریقایی برای برقراری معاملات تهاتری و وجود برخی زمینه‌ها در این ارتباط، تلاش برای راه اندازی این نوع تجارت  با برخی کشورهای آفریقایی در سال آینده در دستور کار قرار دارد.

در زمینه صادرات خدمات فنی و مهندسی وضعیت صادرات ما به کشورهای‌ آفریقایی چگونه است؟

- پیل‌تن:  جمهوری اسلامی ایران، در بسیاری از کشورهای آفریقایی از پتانسیل و توانایی خوبی برای صادرات خدمات فنی و مهندسی برخوردار است. به طوری که ایران می‌تواند در زمینه ساخت کارخانجات صنعتی، نیروگاه، زیرساخت‌های شهری مانند آب و فاضلاب، احداث جاده در کشورهای آفریقایی فعالیت کند.

گفتنی است، در برخی از کشورهای آفریقایی مانند ساحل عاج، غنا، کنیا و ... فعالیت‌هایی توسط شرکت‌های ایرانی در زمینه خدمات فنی و مهندسی شکل گرفته و در حال انجام است.

برای توسعه تجارت و حل مشکلات تجاری با آفریقا عزم ملی لازم است

مشکلات تجارت ایران در بخش اقتصادی و کشورهای آفریقایی مربوط به بنگاه‌ها و فعالان تجاری، مشکلات مربوط به برنامه‌ها و ساختارهای اقتصادی کشورها و مشکلات مربوط به فضا و محیط بین‌المللی است که برای حل آنها نیازمند یک برنامه و عزم ملی با مشارکت کلیه دستگاه‌های دولتی در بخش‌های مختلف اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی هستیم.

با توجه به تمرکز بر بازارهای 15 کشور همسایه آیا به تجارت با آفریقا هم آن چنان که باید توجه شده است؟

- پیل‌تن: اگر چه در شرایط دشوار فعلی با توجه به تحریم‌های آمریکا علیه ایران و تحریم‌های نظام بانکی، حمل و نقل بین‌المللی کشور، تمرکز فعالیت‌ها بر حفظ یا توسعه بازارهای صادراتی موجود و به خصوص 15 کشور همسایه است، اما ایجاد بازارهای جدید در صادرات هم مورد توجه بوده و دستگاه‌های دیپلماسی و تجاری کشور از جمله سازمان توسعه تجارت، وزارت امور خارجه از توجه به بازارهای جدید از جمله بازارهای آفریقایی غافل نبوده است. لذا با برگزاری نمایشگاه‌های تجاری، مبادله هیأت‌های تجاری همراه با ارائه تسهیلات و همچنین پیگیری و اجرای تفاهمات تجاری و معرفی بازارهای آفریقایی به بخش خصوصی کشور و ارائه مشاوره‌های مختلف از جمله فنی و حقوقی به فعالان اقتصادی و تهیه و انتشار گزارش‌های مختلف زمینه و فرصت‌های تجارت با کشورهای آفریقایی را فراهم آورده‌ایم.

برای توسعه صادرات به کشورهای آفریقایی چه کالاهایی را می‌توان به این قاره صادر کرد؟

- پیل‌تن: بازار کشورهای آفریقایی بازار خوبی است و پتانسیل‌های فراوانی برای صادرات دارد با توجه به ظرفیت‌های کشورمان و نیاز کشورهای آفریقایی می‌توان برای صادرات در بخش‌های مختلف صنعتی و غذایی برنامه‌ریزی کرد. از جمله کالاهایی که می‌توان به این کشور صادر کرد، لوازم ساختمانی مانند سیمان، سنگ، قیر، محصولات پلاستیکی اشاره کرد همچنین می‌توان بر روی صادرات لوازم خانگی و لوازم آشپزخانه تمرکز نمود، ماشین‌آلات کشاورزی و صنعتی و محصولات پتروشیمی هم از جمله کالاهای صادراتی ما به این کشور می‌تواند باشد ضمن اینکه بازار خوبی برای صادرات محصولات غذایی مانند شیرینی و شکلات، رب گوجه‌فرنگی و ماکارونی وجود دارد.

موانع تجاری ایران  و آفریقا چیست و چه مشکلاتی بر سر راه تجارت ایران با قاره آفریقا وجود دارد؟

- پیل‌تن:‌البته نبود زیرساخت‌های مناسب تجاری مانند سیستم‌های حمل و نقل کالا و مسافر و روابط بانکی میان دو طرف، ارتباطات اجتماعی و گردشگری کم میان ما و مردمان آفریقا و عدم تمایل کافی برای حضور مستقیم فعالان تجاری ایران در بازارها و کشورهای آفریقایی به دلایل مختلف از جمله امکانات رفاهی و بهداشتی و تردیدهای امنیتی مشکلاتی است که در تجارت با این کشورها با آن مواجه هستیم و به همین دلیل تا کنون نتوانسته‌ایم به طور کامل از پتانسیل‌ها و ظرفیت‌های موجود در بازارهای آفریقایی بهره‌مند شویم.